М.Қанабекова
жүктеу/скачать 1,98 Mb. Pdf көрінісі
|
| Функционалды стиль
ұғымы – қазіргі стилистикадағы негізгі категория. Функционалды стильдер тілдің қолданысы- мен, қызмет ету ерекшеліктерімен тікелей байланысты, яғни шынайы қарым-қатынаста, сөйлеу актісінде, мәтінде көрінеді. В.В.Виноградов жоғарыда көрсетілген еңбектерінде функцио- налды стиль жөніндегі өзіндік ой-пікірін былайша тұжырым- дайды: «Стиль – бұл жалпыхалықтық, жалпыұлттық тілдің бел- гілі бір саласында тілдік қарым-қатынас құралдарының сұрып- талып тіркесу, қолдану тәсілдерінің қоғамдық тұрғыдан қабыл- данған, функционалдық тұрғыдан шартталған, іштей біріккен жиынтығы. Ол басқа мақсатқа қызмет ететін, басқалай қызмет атқаратын өзі сияқты бейнелеу тәсілдерімен бір қатарда тұ- рады». Функционалды стиль, функционалды стилистика термин- дері – орыс тіл білімі зерттеушілерінің танымынан туындап, қа- лыптасып орныққан атаулар. Тіл білімінде функционалды стиль мәселелерімен айналысқан ғалымдар В.Виноградов, Г.Винокур, Л.Щерба, Б.Ларин, Р.Будагов, М.Кожина «функцио- налды стильді – тарихи және әлеуметтік категория» ретінде түсіндіреді. Функционалды стиль тілдің әр түрлі қызметімен (функциясымен) тікелей байланысты болатындығын атап көр- сетеді, яғни стиль тілдің қандай мақсатта, кімге арналып жұмса- латындығына қатысты құбылыс болғандықтан, оның қызметтік сипатын ескерудің мәні зор. Ол қызметтің түрлерін зерттеу- шілер былайша көрсетеді: А.А.Леонтьевтің пікірі бойынша, 1) қарым-қатынас жасау қызметі (коммуникативтік), 2) ойлау құралы ретіндегі қызметі, 3) адамзаттың әлеуметтік тарихи тәжірибесін меңгеру құралы ретіндегі қызметі, 4) ұлттық мәдени саладағы қызметі, 5) таным құралы қызметі деп бөледі; В.А.Аврорин тіл: 1) қатынас құралы (коммуникативтік), 2) ойды білдіру (экспрессивтік), 3) ойды қалыптастыру (конструктивтік), 4) тәжірибе мен білім жинау (аккумулятивтік) қызметтерін атқарады деп есептейді. Ал В.В.Виноградов тілдің қызмет ету сипатын қарым-қатынас қызметі, хабарлау қызметі, әсер ету қызметі деп үшке бөледі. Зерттеушілердің қай-қайсысы да тілдің әлеуметтік қызметіне функционалды стильдердің қатысты екендігін жоққа шығармайды. Демек, функционалды стильдер- дің пайда болып қалыптасуына тілдің әлеуметтік қызмет өрісі, яғни экстралингвистикалық факторлар тікелей ықпалын тигі- зеді. Қазақ тіл білімінде функционалды стиль терминінің мән- маңызын айқындап, өзіндік ерекшеліктерін талдап-таразылауда көрнекті ғалымдар М.Балақаев, М.Томанов, Б.Манасбаев, С.Исаев, Р.Сыздық, М.Серғалиевтардың ой-пікірлерінің маңыз- дылығы зор. Академик Р.Сыздық «функционалды стиль» терми- ніне қазақша атау ұсынып, өзіндік пайымдауларын тілдік дерек- тер негізінде орынды дәлелдейді, яғни «мақсаттық» не «қыз- меттік стиль» деп атағанды жөн көреді 14 . Ғалым қалың оқыр- манға түсінікті, жатық болуын көздеп, ана тіліміздің ішкі мүм- кіншіліктерін пайдаланып жасалынған балама атаулардың ғы- лым саласы үшін аса қажеттілігін баса айтады. Сөйтіп, функционалды стилистика қоғамның түрлі сала- сында жұмсалатын тілдік құралдардың қызмет ету ерекшелік- терін қарастырады. Тілдің әлеуметтік-қоғамдық қызметі қоғам- дық санамен тығыз байланысты. Ал қоғамдық сананың түрле- 14 Сыздық Р. Сөз құдіреті. А., 2005.- 158 б. ріне: ғылым, дін, өнер, саясат, құқықтық қатынастар, бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет т. б. жатады. Қоғамдық сана деге- німіз – объективті дүниені танып білудің формалары. Сөйлеуші қоғамдық сананың қай саласында тілдік амал-тәсілдердің қай түрін қолдану керектігін біледі. Яғни қарым-қатынастың құқық- тық саласы, ғылыми және эстетикалық саласы, бұқаралық ақпа- рат саласы, тұрмыстық салаларына қарай функционалдық- стильдік белгісі бар амал-тәсілдерді таңдап қолданады. Тілдік құралдардың стильдік-функционалдық белгісіне, реңктеріне қарап, адресат (қабылдаушы) сөздің қай стиль түріне жататы- нын ажыратады. жүктеу/скачать 1,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|