Қыл қобыз Көкше руынан шыққан Шақар бақсының қобызы. Ертеде қазақтар қайтыс болған бақсы- балгерлерді көп зираттан бөлек өз қобыздарымен жерлеген. Ұлы Абай «Моласындай бақсының жалғыз қалдым тап шыным» деуі тап осыны меңзегендей. Саты бақсы қайтыс болғанда Абай қобызын бірге жерлетпей сұрап алып, 1895 жылы Семей облыстық музейіне Долгоболов деген орыс жолдасы арқылы өткізеді.
Құрметті Оқырмандар! Біз бүгін сіздермен қазақтың ақыны, әрі ойшылы Абай атамыздың Жидебайдағы музей үйіне саяхат сабақ өтеміз.
Ас үй жез күміс самаурындар артқы жағында 41 лт самаурын ақынның 150 жылдық мерей тойына Абай совхозының қазіргі биатай ауылының еңбекшілері сыйға тартқан. Құнанбай үйінде бұндай самаурынкөп болған, бірақ 1931 -1937 жылдардағы зобалаңда жоғалып кеткен.
Алаша жер үстел, беті сүйекпен әшекейленген ағаш төсек ет табақ, құрт езетін ағаш астау қымыз ожау үлкен қымыз кесе, шағын сары аяқ тегенелер Абай заманына сай жиналған.
Абай осы бөлмеде қонақтарын қарсы алған. Еденде сырмақ, кілем құс жастықтар қабырғада ілулі тұрған кілем Айгерімнің жасауынан келген.
Орталық буында сол жақ бұрышта Абайдың Айгерімге арнап жасатқан күміспен күптелген асыл тастармен безендірліген ер тоқымы. Батыс Сібір генерал-губернаторы Таубен 1890 жылы бірнеше болыс билерге сыйлықтар тапсырады. Абайдың ақылдылығын,білімділігін ел арасында беделдігін білген қабырғада ілулі тұрған үш ауызды неміс мылтықты Шыңғыс болсына сыйлы адамы құрметті азаматы деп 1890 жылы 25 құркүйекте № 89 бұйрығы бойынша Абайға сыйға тартқан.
Құнанбай 1874 – 1877 жылдары Меккеге барғанда киген тақия осы. Меккеден келен ел түсіп жүрсін деп өз қаражатына Тәке деп аталтын қонақ үй салдырған. Бұдан бұрын яғни 1849 жыл Қарақаралыда мешіт үлкен медресе тұрғызды. Ол мешіт Құнанбай мешіті деп аталады.
Жер үстелдің үстіндегі қымыз теген қымыз ожау үлкен шыны кеселер күміспен әсемделген кішкене тотағандар Абай үйінің ыдыстары. Төрдегі фотосуретте Абай ұлдары Ақылбай ,Тұрағұл 1895 жылы түскен.
Қазақы оюлармен өрнектелген ағаш төсек Айгерімнің төсегі. Пеш алдындағы жез легенмен Бұқараның қаз мойынды жез құманды Абайдың анасы Ұлжан ана тұтынған ыдыстар.
Абайдың Семейдегі мемериалдық музейі 1940 жылы ашылған. Музей қаладығ сәулет өнерінің көркем ескеркіштеррінің бірі болып саналады. Ұлы ақын өмір сүрген дәуір үлгісімен салынған. Музей экспозициялары рет – ретімен 7 бөлмеге қойылған. Келушілер ұлы ойшыл, ақын ағартушы демократ қазақтың жазба әдебиетінің әдебиет тілінің негізін салушы Абай Құнанбаевтың өмір жолымен, творчествосымен таныса алады.
Музей экспозициясында Ақын үйінің дүние-мүліктері, орыс және араб әріптерімен абай қол қойған документтердің түп–нұсқалары Абай дәуірінің оның қоғамдық қызметінің сипаттайтын этнографиялық және архив материалдары шығыс классиктерінің сирек ұшырасатын басылымдары, батыс философтарынңың шығармалары ақын замандастарының естеліктері, суреттері, фотографиялары, мүсіндері кеңінен көрсетілген. Абай дәуірі залында мүсінші Элбакидзе салған мүсінімен танысасыздар.
дегендей ақынның өзі айтқандай ой толғанысқа түсесіздер.
Семейдегі Ә.Молдабаев үйіндегі Абайдың жұмыс бөлмесімен танысасыздар сондай-ақ экспозицияның келесі бөлімінде Абайдың достарымен МИхайлес, Долгополов, Прос, Лобановский, Коншиндердің суретін фото көшірмелерімен таныссасыздар.
Абай өзінің қолымен өткізген этнографиялық заттардың коллекциясында кездесетін бұйымдарды көресіздер. Кебеже, айбалта, себеттер мен торсықтар, тағы басқа. Экспозицияда ақынның әр қырлы прозаик, лирик, аудармашы, коспозиторлық талантын ашып көрсетеді. Абай шығармашылық еңбектеріне ерекше мән берілген. 1909 жылы Санк-Петербургта шыққан Абай өлеңдерінің жинақтарының түп нұсқасын көресіздер. Сондай-ақ көптеген аудармаларымен таныс боласыздар.
59 жыл өмір сүріп, 1904 жылы 21 маусымда Шыңғыстың Балшақта жайлауында қайтыс болған Абай Құнанбаев осы Жидебайдағы Оспан зиратының қасына жерленді. Бұл зираттар ұлы ақынның 150 жылдық мерейтой қарсаңында мавзолей кешені үлгі жобасында қайта салынып, қазіргі қос мұнаралы мавзолейлер кешені ғимаратына айналды.
Мавзолей мұнараның ортасынан жабдықталып салынған Анфитеатр түрлі кештер, ойын сауықтар, өнер жастарының жарысын өткізетін орынға айналды. Алаңның ені 65 метр, ұзындығы 200 метр, биіктігі 5 метр. Алыстан қарағанда Мавзолей кешені ғимараты Сахара дала кеңістігінде жүзіп бара жатқан қос желкенді кемеге ұқсайды. Ұлы Абай ой мұхитына жүзіп бара жатқандай.
