Математика сабағында қолданылатын

Еліміздің егеменді ел болғалы бері келелі де ауқымды өзгерістер жүруде. Саяси, экономикалық, қаржылық т.б. салалардағы секілді білім беру саласы да мұндай өзгерістерден тыс қалған жоқ. Себебі мемлекетті нығайту, көркейту үшін өмірге жаңаша көзқарастағы, білімді, жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу қажеттігі туындады.

Сондықтан қандай халықтың даму  стратегиясын алып қараса, онда өскелең жас ұрпақты елін сүйетін отаншыл, саналы, тәрбиелі етіп шығару - оның басты бағдарламаларының бірі. Қазіргі жас- ертеңгі халық тағдырын шешетін азамат. Осыдан білім беру мекемелерінің алдынан күрделі міндет тұр. Ол - оқушыны саналы ойлайтын ертеңгі күні қоғамда өз орнын табатын жеке тұлғаны тәрбиелеп шығару.

Қазіргі кезеңде саласының алдына қойылған талаптар - оқушыларға білімді тереңдетіп беру. Мұны кейінгі жылдары шыққан оқулықтар да көруімізге болады. Мұндай жағдайда оқушының алдында үлкен мәселе: оқушыны  қалайша шаршатпай, енжарлыққа салдырмай терең білім беруге болады. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқыту үрдісінде ойын әдісін қолдану – бұл проблеманы шешудің бірден-бір жолы.

Ойын - күрделі философиялық, педагогикалық ұғым. Философия адам мәселесін зерттегендіктен, бұл жерде адамның санасы мен ойын арасындағы қарым – қатынас жайы тыс қалмайды. Мысалы, сонау ерте заманға грек ойшылдарынан бастау алатын ойын теориясы қазірге дейін өрбу, даму үстінде.

Біздің эрамызға дейінгі ІV ғасырда өмір сүрген грек философы Гепокрит ойынды мәңгілікке теңеген. Оның пікірінше, «Ойын - мәңгілік шахмат ойнап отырған бала».

Платон ойын теориясын қалыптастырушы ретінде назарға алынады, оның пікірінше, ойын –әрі жоғары ақыл, рахаттану, қызық және теңдесі жоқ жоғары құбылыс.

А.С.Макаренко былай деп жазды: «Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады».

«Ойын – күнделікті бала еңбегі, болашақ өмірінің бастамасы. Ойын үстінде баланың ертеңгі өмірге деген қабілеті байқалады» - деген орыс ғалымы, дәрігер, педагог К.А. Покровский.

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма?» - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады.

Осының нәтижесінде қазіргі кезеңде ойынды философиялық тұрғыдан ұғындыруда мынадай теориялар қалыптасқан:

1. 
   Ойын - мәңгілікке ұштасатын құбылыс (Платон, Демокрит).
   
2. 
   Ойын - артық күштен арылу жолы (Ф.Шиллер., Г.Спенсер).
   
3. 
   Ойын - балаларды ересек өмірге дайындайды (К.Гросс, К.Блююллер)
   
4. 
   Ойын - функционалды тенденция теориясы (Д.Н.Узнадзе, т.б.)
   

Қажеттілік→ матив→мақсат→ ойынның іс-әрекеті→ нәтиже.

Демек, психологиялық тұрғыдан ойын:

а) Әлеуметтік тұрғыдан ойлауды қалыптастырады;

ә)Танымдық мативтің дамуына әкеледі;

б) Іс- әрекеттің бір түрі ретінде оқу және еңбекпен қатар тұрады;

в) Логикалық ойлаудан эвристикалық ойлауға үйретеді.

Педагог ғалымдар ойынның  оқыту процесіне оң әсерін тигізетініне келісе отырып, мынадай пікір айтады.

А.С. Гуревич, А.В. Килиниюктер ойынды оқытудың активті түрі деп қарастырса, Н.Н. Скатова, Р.И. Половникова, В.К. Романт оқытудың ойын әдісі дейді. Тағы бір ғалымдар оқытудың ойын элементтері деп қарастырамыз. Біз ойынды әдіс секілді ойын кезінде оқушымен оқытушының арасындағы байланыс туындап оқыту процесінде тактиканы емес, стратегияны анықтайды. Біз ойынды іштей жөндей отырып оның мынадай элементтерін өзара тығыз байланыста болатынын атап көрсеткіміз келеді.

Ойын элементтері ойынның біртұтас құрылысын береді.  Ойын құрылысында алдымен оқытудың мақсаты тұрады

Дидактикалық ойындар - бұл сынып оқушыларының танымдық әрекеттерін дамуының негізгі тәсілі.

Балалық шақ адам бойына адамгершілік негізін қалайтын кез. Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылык сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен ұстаздардың міндеттері. Баланың жан-жақты дамуы үшін ойынның ролі ерекше. Мұғалім бағдарламада керсеілген көріністік - ролдік, қимыл қозғалысты, дидактикалық, шығармашылық ойын түрлерін пайдалана отырып, баланың ойын әрекетін ұйымдастыра білуі тиіс.

Мысалы, «Сақина салу», «Ақсүйек» ойыны белгісіз санды табуға арналған ойын. Ойынға толық сынып қатысады. Кестедегі белгісіз сандардың орнына «ақсүйек» тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса, сол табады. Кім ақсүйекті көп тапса, сол ұтады. Өтілген тақырыптардағы сабақ материалына лайықталған ойын есептерін алып, тек ғана оқушының орындай алатын іс - әрекетімен шектелу жеткіліксіз. Мұндай ойынды ұйымдастырудың және басқарудың сипаты мен жолдары және жолдары және оларды қолданудың тиімді бөліктері жан-жақты ойластырылуы керек. Ойын үрдісінде балалардың білімі тереңдей түседі, осыған дейінгі білімдері мен түсініктері баянды болып жаңа білім игеріледі. Ойын - адамның өміртанымының алғашқы қадамы деп білеміз. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру болып табылады.

Ойын – бұл бала еңбегі. Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар, балалардың ойынға белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиісті. Ойын ешуақытта да дамудың бі р сатысына жеткенде тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Ойын, сонымен қатар тәрбиенің барлық сапасымен тығыз байланысты, өнермен ұштасып жатады.

Ойынның әр түрі тәрбие сабақ мақсатына карай алмастырылып отырылады. Бұл ойындар баланың танымдылык процесін әдісін дамыту үшін жүргізіледі. Осы орайда дидактикалык ойындар және ойын түрінде орындалатын жаттығулардың маңызы өте зор. Жалпы алғанда ойын элементтері оқыту әдістерінің құрамды бөлігі болуы тиіс. Бірак ойын процесі мен оқу процесінің бірінен – бірі ажыратылмағаны жөн. Бала ойын іс-әрекеті үстінде қолайлы білімді игеріп жатқанын, ал оқу процесінің өзінде қалай ойынға араласып кеткенін аңғармай қалуы керек. Дидактикалық ойындардың тиімділігі олардың сабақтарының әp кезеіндегі орны мен міндетін және мақсатын дәл анықтауға , оны қолданудың теориясы мен практикасын мұғалімнің жетік игеруіне. Шеберлік дамыуына, ойынға қажетті материалдардың жиынтығын алдын-ала дайындап алуға ойын процесіне оқушыларды белсенді қатыстыруға байланысты

Мұғалім өтілетін тақырыпқа caй ойын түрлерін дұрыс таңдап жоспар құрып алуы қажет. Оқушы ойын тәртібін білуте тиіс. Бала ойын тәртібін жас мөлшері болса, олар ойынды бар ынтасымен ойнауға, орындауға тырысады. Балалар ең алдымен өздеріне халық ойындарын ойнату.

Дидактикалық ойынға мысалға ғажайып алаң, брэйн – ринг, математикалық сайыс, ХХІ ғасыр көшбасшы, лото, танграмм, «айырмашылығын тап,» математикалық эстафеталар, виктариналар, крассвордтар, ребустар.

Қимылды ойындар да бала организмін жетілдіреді, ақыл – ойын дамытуына үлкен әсер етеді. Басты мәселе мұғалім сабақта ойын элементтерін жүргізбес бұрын, оның міндеті мен мақсатын жүргізу тәртібін балаларға айтып дайындауы тиіс. Ойынға қажетті құралдарды күні бұрын дайындау қажет.

балалармен қарым-қатынасына негізделеді. Бұл қарым-қатынас ойын мазмұнында ерекше сипатқа негіз болады. Ойынның құндылығы балаларды эмоционалдық түрде белсендіруге, өзара әрекет жасауға, бірлесіп ойнауға мүмкіндік туғызады.

Қорыта келгенде, дидактикалық ойындарды кең түрде қолдану оқушылардың ой - өрісін дамыту, ауызша сөйлеу қабілетін жетілдіруге, интеллектуалдық – танымдық қасиеттерінің дамуына, байланыстыра сөйлесу дағдыларын қалыптастыруға, сауаттылыққа үйретуге мүмкіндік беретін әдістемелік әдіс – тәсілдерді іске асырудың ең тиімді кұралы болып табылады .

Ойын – баланың жан серігі сияқты. Сондықтан сөзімді Жан Жак Руссоның: "Баланың балалығын тыйдым дегенше ер жеткендегі даналығын тыйдым десеңші" деген сөзімен аяқтағым келеді.

1. 
   Хейзинга Иохан «Человек играющий» 2003-15стр
   
2. 
   Равновесие Нэше, свободная энциклопедия
   
3. 
   Қазақтың ұлттық ойындары
   
4. 
   «Математика және физика» журналы №1-2009, №2-2005, №2-2006, №2-2009, №3-2004
   
5. 
   Рудик Г. А. «Игры и их педагогическое значения» («Значение» 1949-90 стр)
   6. Дидактикалық ойындар А.В.Фарков
   7.Математикалық шкатулка