Материалдары

283 
ашылуы балалардың сана – сезімі мен рухына кері ҽсер етуде. Қазақ бола тҧра қазақ тілін ҧмытып, ата – 
бабамыздың салт – дҽстҥрі мен ҽдет – ғҧрпынан ажырап қалған, шетелдік компьютерлік ойындар мен
қатыгездікке қҧрылған фильмдердің еркіне кеткен жастарымызды қайтсек дҧрыс жолға саламыз? Бҥгінгі
таңда бҧл сҧрақ ҧлтымыздың болашағын ойлайтын санасы сергек барша қауымды толғандыруда. 
Соңғы уақытта қоғам жеткіншек жастағы балалардың ауытқушылық мінез-қҧлқы ретіндегі қатыгездік, 
агрессиялық, жағымсыздық, асоциалды мінез-қҧлықтарын қарқынды тҥрде зерттеуді талап етіп отыр. Осындай 
ауытқушы мінез-қҧлықтың дамуына ықпал ететін факторларды зерттеу – психология ғылымының негізгі 
мҽселелері. 
Бҧл тҧжырымдамада кҿрсетілгендей ағымдағы жағдай жҽне білім беруді, дамытуды тежейтін факторлар 
бҿлімінде негізгі мҽселе мектеп жасына дейінгі жҽне мектептегі жас кезеңдегі эмоциялық дағдарыстар деп 
кҿрсетіледі.
 
Зорлық-зомбылық жҽне агрессия мҽселесі кҥннен-кҥнге ҿзекті мҽселеге айналып жатыр. Қоғамда жетістіктерге 
жету кҥресінің қҧралы ретінде агрессивтілік ашық жҽне жасырын формада қолданылуы сирек емес. Мҧндағы 
жасырын формаға компьютерлік ойындар жатады. Агрессивтілік жеткіншектердің жеке тҧлғасында негізінен 
қоғамдағы орнына қанағаттанбаудан, ҥлкендердің оларды тҥсінбеуіне қарсылық кҿрсету тҥрінде қалыптасады, 
яғни агрессивті мінез-қҧлық кҿрсетуінен байқалады. 
Қазіргі кезде жеткіншектерге жаңа заманғы жеке ҿздерінің компьютерлері зиянды қауіп тҿндіріп отыр. 
Жеткіншектер ҽртҥрлі кҿптеген компьютерлік ойындарға ҿзінің бос уақытының бҽрін дерлік арнайды. Он бес 
жыл бойы фантазиядағы (ойындағы) жҽне шынайы ҿмірдегі жауыздықтың арасында тығыз себеп-салдарлық 
байланысы бар ма деген пікір таластар жҥруде. Алайда, психологияда компьютерлік ойындарға бейімділіктің, 
агрессивтіліктің жеке тҧлғалық қасиет ретінде қалыптасуына ықпалы аз зерттелінген. 
Бҥгінгі кҥні білім беру саласын компьютерсіз елестету мҥмкін емес. Балалар бҧл кҥрделі техниканы жылдам 
жҽне ҥздік меңгеруде. Меңгеру барысында мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті жылдамдап, ҿзіне 
тиісті қызметтерді жетік жоспарлайды жҽне ҿмірге икемді келеді. 
Компьютермен айналысу бала ҥшін пайдалы болғанымен, ҧзақ уақыт экран алдында отыру жҥйке жҥйесіне кҥш 
тҥсіреді, ҧйқысы бҧзылады, психикалық реакциялар пайда болуы мҥмкін, арқасы, мойын еттерінің ауыруы
байқалады. 
Ал, компьютер ойындары балалар ҥшін оқу тапсырмаларынан гҿрі ауыр. Ҽр тҥрлі ойындар реакция 
жылдамдығын қажет етеді. Олар балаға тҥрлі оқиғаның ішінде жҥргендей сезінуге мҥмкіндік береді, кҿптеген 
балалар ойыннның виртуальды ҽлеміне кіріп, жарысу кезеңдерін бастан ҿткізіп, жеңуге ҧмтылумен сағаттар 
бойы отыруға дайын. Компьютерлік ойындардағы зорлық-зомбылық кҿріністері жҽне соның салдарынан пайда 
болатын агрессивті фантазиялар жеткіншектерге де, қоғамға да қауіп тҿндіріп тҧр. Жеткіншектер виртуалдық 
ҽлемде рҧқсат етілетін жауыздық қимыл, іс-ҽрекеттерді ойынның мақсатына жету ҥшін қолдануға ҽдеттеніп,
шынайы ҿмірде де ҿз кҿргендерін іс жҥзінде асыруға, бірте-бірте ҿз мҽселелерін шешетін ҽмбебап қҧрал 
ретінде қолдануға болады деген ҧстанымның қалыптасу мҥмкіндігі бар. 
Психологтар, мҧндай ойындар баланың психологиясын бҧзады деп қатаң ескерту жасауда. Ойынға 
берілген бала мінез – қҧлқында ҿктемдік, аямаушылық, ойланбаушылық, белең алады екен. Ҿкінішке орай, 
бізде ойды дамытатын, білім ҥйрететін бағдарламалар саны шектеулі, таңдап, талғап пайдалануға мҥмкіндік 
жоқ. 
Теледидардағы қорқынышты фильмдер, компьютерлік ойындардағы кҥштеу элементтерінің ықпалы
туралы мҽселе де ҽлі шешілмеген. Бірақ агрессиялық мінез-қҧлық табиғаты біршама зерттелді. Сол себепті 
агрессияны зерттеу бағытының негізгі теорияларын кҿрсетуге болады. Атап айтсақ, инстинкт теориясы 
(З.Фрейд), агрессияның фрустрация теориясы (Дж. Доллард), когнитивті теория (З. Берковитц) жҽне ҽлеуметтік 
ҥйрену теориясы ( А.Бандура) [1].
Агрессиялық мінгез-қҧлықты зерттеу мҽселесі тҿңірегіндегі бҧл теориялар бір-бірінен агрессиялық 
мінез-қҧлықтың дамуы мен қалыптасуын тҥрліше тҥсіндірумен ерекшеленеді. Соңғы кҿрсетілген теориялар 
реті адамның агрессиялық мінез-қҧлқын тоқтату мен бақылаудың барынша кҿп мҥмкіндігін туғызады. 
Агрессияның ҽлеуметтік ҥйрену теориясы ҽлеуметтену процесінде меңгерілген жағымсыз мінез-қҧлық моделін 
кҿрсетеді. Мысалы, кіші жеткіншек жастағы балалар басқа балалармен ҿзара ҽрекеттестікке жҽне ҿзара қатынас 
барысында тҥрлі мінез-қҧлық модельдерін меңгереді.

284 
Ғылыми – техникалық ҽлемнің дамуына байланысты жеке тҧлғаның ҿмір сҥруіне жаңа ҽлеуметтік талаптар 
қойыла бастайды. Ойын-сауық индустриясының жаңа тҥрі - компьютерлік ойындардың пайда болуы жеке 
тҧлғаға, оның ерекшеліктеріне жаңа зерттеулер жҥргізуді қажет етеді. 
Адам бойындағы агрессия мҽселесі қазіргі біздің қоғам ҥшін ең маңызды мҽселелердің бірі.Қоғамдағы болып 
жатқан террор жҽбірлеудің ҿсуі сияқты ҽлеуметтік қауіпті қҧбылыстардың қатты белең алуына байланысты 
агрессия сҧрағы зерттеудің негізгі объектісі болып отыр. 
Психолог А.А.Реан 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: