Мазмұны 1-тарау. Спирт технологиясы
Спирт өндірісі үшін уытты өндіру
жүктеу/скачать 1,41 Mb.
|
Технология спирта111 (копия)
| Спирт өндірісі үшін уытты өндіру
Уыт гидролитикалық ферменттердің көзі ретінде бұрыннан пайдаланылып келеді. Спирт өндірісінде әртүрлі амилолитикалық ферменттерді жинайтын бірнеше астық тұқымдасынан тұратын жаңадан өскен уыттарды қолданады. Уыт ферменттерінен аса маңыздылары – крахмалды α-1,4 байланыстары бойынша гидролиздейтін α- және β-амилазалар және крахмалдағы α-1,6 байланыстардың ыдырауын катализдейтін декстриназа (олиго-1,6 глюкозидаза). Олардың әрекет етуі нәтижесінде ашытылатын қанттар жиналады: глюкоза, мальтоза, мальтотриоза және төмен молекулалы декстриндер, соңғылары ақырында ашу кезінде осы ферменттермен гидролизденеді. Жиналатын ферменттерге байланысты уыттар бірнеше топқа жіктеледі: Арпа тобы, оған тағы бидай, қарабидай кіреді. Осы астық тұқымдастарынан алынған уыт белсенді α- және β-амилазаларды жинайды. Тары тобы. Сонымен қатар, оған қонақ, пайдза кіреді. Оларды өсіргенде белсенді декстриназа және белсенділігі біршама төмен α- мен β-амилазалар жиналады. Сұлы тобы. Амилолитикалық ферменттердің белсенділігі 1 және 2-топтар арасында орташа. Жүгері тобы. Декстриназаның белсенділігі біршама төмен, β-амилаза жоқ және α-амилазаның белсенділігі орташа. Сирек пайдаланылады. Қанттандыруда, әдетте, 1 және 2-топ уыттарының немесе 1 мен 3-топтарының қоспасын қолданады. Өсіруге арналған астық жоғары өсу қабілетіне ие болуы тиіс: 92% – арпа, бидай, қарабидай үшін, 85% – тары үшін. Өспей қалған уыт крахмалы нашар қантталады және ашу үдерісінде сусло қышқылдана бастауының себебі болады. Спирт өндірісінде жаңадан өскен уытты пайдаланады. Оны өндірудің сұлбасына мыналар кіреді: шикізатты дайындау; астықты жуу мен сулау; өсіру. Шикізатты дайындауға шөп-шалам қоспадан ауалы-електі сепараторда тазалау, металды қоспаларды магнитті сепараторда бөлу, триер-сұрыптау машиналарында астық қоспаларды бөлу мен сұрыптау кіреді. Барлық көрсетілген операциялар және оларды орындау үшін жабдықтар сипаттамасы «Сала технологиясы» курсының 1-тарауында жан-жақты қарастырылған. Астықты жуу мен сулау сулау күбілерінде өткізіледі. Астықты жуу сатысының негізгі мақсаты – оны шаң мен беттік микроағзалардан жуып тазарту. Сулау мақсаты – астықты тіршілікке қабілетті ету және астықтағы барлық биохимиялық үдерістер өтуіне жағдай жасау үшін оның ылғалдылығын арттыру. Ең жиі пайдаланылатын тәсілдер – ауалы-сулы немесе сулы-суару тәсілдері, өйткені сулауда аэробты жағдайлар жасалуы тиіс. Алдымен астықты жуып, үстінде жүзетін бөлшектерін алып тастайды, екінші жуу суына антисептикті мысалы, хлорлы әкті енгізеді. Сұлыда үстінде жүзетін бөлшектерін алмайды, себебі онда бүтін дәндер болуы мүмкін. Арпа, бидай, қарабидай, тарыны 3 рет, сұлыны 2 рет суландыру жүргізіп, сулайды. Ұсынылатын сулау температурасы – 18-20 0С. Тарыны 25-30 0С температурада сулайды. Арпа, тарыны сулау ұзақтығы – шамамен 20 сағат, қабықсыз дақылдарды: бидай, қарабидайды – 14 сағат. Негізгі дақылдардың соңғы ылғалдылығы – 38-40%, тарыныкі – 35-38%. Өсірудің негізгі мақсаты – ферменттердің жиналуы, тыныс алу мен вегетативті мүшелердің (сабақтар, түптер) түзілуінен шығындар минималды болатындай эндоспермнің жасуша қабырғаларының еруі. Өсіру кезінде бірқатар өзгерістер өтеді: Морфологиялық – түптер, өскіндердің (сабақшалардың) түзілуі. Қабықты дақылдарда түптер 2-3 дән ұзындығын, өскіндер дән ұзындығының 2/3-сін құрауы тиіс. Қабықсыз дақылдарда өскін көрінеді. Сұлыда түптер ұзынырақ, сабақша дән шегінен шығады. Тарыда 1 түп, сабақшасы әрең байқалады. Цитолитикалық – жиналған гидролитикалық ферменттер әрекеті арқасында эндоспермнің еруі. Бұл кезде крахмал, ақуыздар, крахмалды емес полисахаридтер ішінара гидролизденеді. Түзілген гидролиз өнімдері вегетативті мүшелер түзілуі, тыныс алу, ферменттер синтезіне жұмсалады. Биохимиялық – ферменттер белсенділігінің артуы мен дәннің химиялық құрамының өзгеруіне байланысты. Амилолитикалық ферменттер – альфа, бета-амилазалар және декстриназа белсенденеді және синтезделеді. Амилазалардың белсенділігі арпада 10-тәулікте, қарабидайда 7-8-тәулікте максимумға жетеді. Декстриназа сұлыда 10-12-тәулікте, тарыда 5-6-тәулікте жиналады. Протеолитикалық ферменттер эндоспермнің еруіне және белсенді емес ақуыздармен байланысқан амилазалардың босауына жағдай жасайды. рН-оптимумы шамамен 3,8 қышқыл протеиназалар; рН-оптимумы 6,3 – бейтарап және рН-оптимумы 8,6 сілтілік протеиназалар жиналады. Цитолитикалық ферменттер бета-глюкан мен пентозандарды ерітеді, эндоспермнің еруіне жағдай жасайды. Арпада олардың белсенділігі максимумға 5-7-тәулікте жетеді. Дәннің химиялық құрамының өзгеруі, сонымен бірге ферменттер әрекетіне байланысты. Өсіруде дән крахмалының шамамен 20%-ы гидролизденеді, 8-10%-ы дәнде қанттар және басқа гидролиз өнімдері түрінде қалады, 3-4%-ы сабақтар мен түптердің түзілуіне жұмсалады, 8-9%-ы ұрықпен тыныс алуға пайдаланылады. Крахмал түйіршіктері ішінара бүлінеді, олардың өлшемі кішірейеді. Ақуызды заттар амин қышқылдары мен пептидтерді түзе отырып, ыдырайды. Ақуыз өсіру кезінде орта есеппен 50-55%-ға гидролизденеді, оның ½-і сабақтар мен түптердің түзілуіне шығындалады. Амин қышқылдары ақырында ашытқы қоректенуі үшін пайдаланылады. Крахмалды емес полисахаридтер толығымен дерлік ыдырайды. Фитиннің – инозит эфирінің гидролизі маңызды. Түзілген инозит те ашытқы көбеюі үшін өсу заты ретінде қажет. Өсіру кезінде уытқа ерекше иіс беретін органикалық қышқылдардың эфирлері түзіледі: арпа уытына – қияр иісін, тары уытына – қараған собықтарының иісін. Крахмал мен қанттардың шығындары дәндегі болатыннан 16%-ға жетеді. Шығындарды тыныс алуды баса отырып азайтуға болады. Осы мақсат үшін кальций хлориді, бромидтерді қосады, көмір қышқылының жиналуымен өсіреді. Өсіруге жағдай жасау үшін гиббереллин препараттарын, ферментті препараттарды қосуға болады. Уытты жәшікті уытханаларда қабат биіктігі 0,6-0,9 м болатындай етіп өсіреді, ауамен тәулігіне 2-3 рет үрлейді, қопсыту алдында су себеді. Арпа, сұлы уыттарын өсіру температурасы – 19-20 0С, соңында – 13-14 0С, өсіру аяғында ылғалдылығы – 44-45%, жалпы ұзақтығы – 10 тәулік. Қарабидай және бидай уыттарын өсіру ұзықтығы – 7-8 тәулік, алайда олар тығыз қабат түзеді, сол үшін осы астық тұқымдастарын 2-3 тәуліктік арпа уытымен араластырып, бірге тағы да 7-8 тәулік өсіру ұсынылады. Тары дәндерінің өлшемі кішкентай, кәдімгі уыт өсіру жәшіктері оны өсіруге жарамсыз, себебі дәндер електер саңылаулары арқылы түсіп қалады. Арнайы жабдықтанған жәшікті уытханаларды пайдаланады немесе тоқта өсіреді. Бұл жағдайда тарыны биіктігі 0,7-1,0 м жиналмалы ағаш жәшіктерге салады және 25 0С температурада 1 тәулік өсіреді, содан кейін температураны 33-35 0С-қа дейін көтеріп, жәшіктерді бөлшектеп, астықты биіктігі 0,4 м үймелер етіп қояды, суық сумен суарумен температураны 30 0С-қа дейін төмендетеді, аэрация үшін астықты күрекпен араластырады. Өсіру үдерісінің соңында температураны 25 0С-қа дейін төмендетеді. Өсірудің жалпы ұзақтығы – 5-6 тәулік. Дайын уытты сумен не таспалы тасымалдағыштармен тасымалдайды. Пайдаланар алдында формалинмен залалсыздандырады. Сапасын АҚ және ДҚ бойынша бағалайды, уыттар белсенділігі есебімен мөлшерлейді. Әдетте, арпа – 70-80% және тары уытының – 20-30% қоспасын пайдаланады. жүктеу/скачать 1,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|