Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің және аппарат қызметкерлерінің БАҚ-та сөз сөйлеулері

5. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің және аппарат қызметкерлерінің БАҚ-та сөз сөйлеулері

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Бала құқықтарын қорғау жөніндегі комитеттің 2007 жылғы 1 қаңтардағы мәліметі бойынша 16 883 бала білім беру органдарының мемлекеттік мекемелерінде болып табылады. Денсаулық сақтау органдарында 2084 бала тәрбиеленуде. Бүгінгі күні балалар үйіндегі балалардың 80% – әлеуметтік жетімдер (ата-аналары тірі жетімдер).

Қазіргі уақытқа дейін Қазақстан мемлекеттік конвенция нормаларын іске асыру бойынша ұсынған бастапқы есебінен кейін берілген Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ Комитетінің Балаларды қорғау туралы конвенцияны ратификациялау керектігі туралы және баланы шетелдік асырап алуына қатысты ынтымақтастық (Гаага конвенциясы) туралы, тәрбиені, отбасылық түрдегі үйлерді өсіру мен нығайту және, тиісінше, альтернативті нысан ретінде институциялық қамқорлықты төмендету бойынша тиімді шаралар қабылдау туралы ұсыныстарын толығымен орындаған жоқ. Бала асырап алу жүйесі жетілдірілмеді. Ұлттық бала асырап алуды көтермелеу жүйесі жоқ, бұған қазақстандық азаматтардың бала асырап алу санының аздығы дәлел болып табылады. Консулдық қызмет ресурстары шетелдер тұратын балаларды асырап алу құқықтарын сақтауға тиімді бақылау жасау үшін жеткіліксіз.

Отбасылық қолайсыздықтардың, әлеуметтік жетімдіктің және балалардың қараусыз қалуының алдын алу жүйесі өз тиімділігін көрсете алмай отыр. Өз кезегінде, әлеуметтік жетімдік балалардың аурушаңдығының және өлімінің, олардың әлеуметтік және еңбектік пайдаланылуының, балалар қылмысының өсуіне алып келеді.

Қоғам бала асырап алу, оның ішінде шетелдік асырап алу институтының мақсаттары, рәсімдері мен салдарлары туралы толықтай хабарсыз. Ата-аналарының қарауынсыз қалған балаларды қазақстандық немесе шетелдік азаматтардың асырап алуын қоғамның оң қабылдауы бойынша ағартушылық жұмыстар тиісті деңгейде жүргізілмейді.

Баланың отбасылық құқығының басымдылығын тану, бала құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік биліктік барлық тармақтарының, үкіметтік емес ұйымдардың күшін біріктіру мақсатында қоғамдық тыңдауға қатысушылар Қазақстан Республикасының Парламентіне, Үкіметіне және басқа да уәкілетті мемлекеттік органдарына ұсынады:

- баланың ең үздік мүдделерін ескере отырып, ата-анасының қамқорынан айырылған барлық балаларды ұлттық және шетелдік асырап алу механизмін жетілдіру және дамыту;

- баланың құқықтарын қамтамасыз етуге және оның мүдделерін ескеруге, сондай-ақ оларды іске асыруды бақылауға бағытталған «Балаларды қорғау және баланы шетелдік асырап алу қатынастарындағы ынтымақтастық туралы конвенцияны ратификациялау туралы» заң қабылдау, аталған конфенцияны имплементациялау мақсатында заңнаманы жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізу;

- қазақстандық балаларды шетелдік азаматтардың асырап алу рәсімін заңды және әкімшілік тәртіпте халықаралық стандарттарға сәйкестендіру қажет;

- Гаага конвенциясына сәйкес бала асырап алу құқықғы бұзылған жағдайда шетелдегі баланы қайтарып алу механизмін әзірлеу;

- қазақстандық балаларды шетелдік азаматтардың асырап алуына байланысты барлық мәселелер бойынша статистикалық ақпаратты жүйелендіру бойынша шараларды жүзеге асыру;

- балаларды заңсыз әкетуді және балаларды сату мақсатында шетелдік асырап алуды теріс пайдаланудың алдын алу және болдырмау бойынша шараларды күшейту;

- ата-анасының қамқорынсыз қалған балаларды туыстарының отбасында ұстау және тәрбиелеу жөніндегі ұлттық дәстүрді көтермелеу және дамыту бойынша шараларды жүзеге асыру;

- қорғаншы және қамқоршы органдардың ата-аналарының қамқорынсыз қалған балаларды отбасында қорғаншылық (қамқоршылық) немесе патронаттың шарты бойынша асырып алуға орналастыру жөніндегі жұмыстарының тиімділігін арттыру үшін заңнамалық және басқа да шаралар кешенін қабылдау;

- балалар интернаты мекемелерінің жұмысы, соның ішінде отбасыларына орналастырылған балалардың саны бойынша, жетістіктерін бағалау;

-жетім балалардың отбасылық құрылымының өзгеру жағдайы үшін қабылдайтын отбасыларды іздеу, оқыту және медициналық-әлеуметтік көмек беру бойынша мемлекеттік бағдарламалар әзірлеу;

- интернат мекемелері тәрбиеленушілерінің отбасыларында қысқа мерзімде тұруы, қонақта болуы, отбасылық тәлімгерлік және жетім балаларды отбасында тұрақты қалуға психологиялық үйрететін және сезімін оятатын басқа да үлгілер бағдарламасын әзірлеу және іске асыру;

- бала асырап алған отбасының бейімделуін жеңілдету мақсатында кез келген жастағы баланы асырап алған кезде ақылы демалысқа кепілдік беруді, баланы асырап алу үшін жетім балаларға көзделген көптеген жеңілдіктер сақталатындығын заңды тәртіпте белгілеу;

- «Неке және отбасы туралы» Кодекс жобасында бала асырап алушыларды жынысына, жасына, нәсіліне және басқа да белгілеріне қарай кемсітуге жол бермейтін нормаларды қарастыру;

- балалардың интернаттың мекемелерін тәрбиеленушілердің отбасында тұруы қағидасы бойынша қайта институттандыруға, қайта құруға бағытталған мемлекеттік бағдарлама әзірлеу және қабылдау. Бұл мекемелердің отбасында ұстау қағидасына көшуі тәрбиеленушілердің отбасында тұру және өсу құқықтарын іске асыру болып табылады.

- отбасы түріндегі балалар ауылдарын, жастар үйі санын арттыру, патронаттық тәрбиелеу және басқа да баламалы отбасылық қамқорлық жүйесін дамыту бойынша шаралар қабылдау; балаларды интернат мекемелеріне орналастыру тек қысқа уақыт мерзімінде пайдаланылатын айрықша, соңғы шара болуы тиіс;

- интернат мекемелері тәрбиеленушілерін отбасылық тәрбиеге ауыстырумен бір мезгілде мекеме қызметкерлерін «әлеуметтік жұмысшы» мамандығы бойынша оқыту және мекеме жұмысын патронат отбасыларын, сондай-ақ нашар отбасыларды әлеуметтік қатарға қосу қызметіне өзгерту;

- «Қазақстан балалары» бағдарламасын әзірлеуді аяқтау және бекіту;

- жақын болашақта Балалар құқықтары жөніндегі уәкіл ұлттық құқық қорғау мекемесін құру;

- балалар құқықтарын қорғау жүйесін құру, әлеуметтік жетімдік пен балалардың қараусыз қалуы, сондай-ақ отбасылық қиындықты жеңу бойынша стратегиялық элемент болып табылатын ювенальды әділет жүйесін құру бойынша шаралар кешенін қабылдау;

- әлеуметтік серіктестік бағдарламасын әзірлеу, жағдайы төмен отбасылармен және балалармен жұмысқа қоғамдық ұйымдарды тарту;

- азаматтық қоғамның балалар мекемесіне тәуелсіз тексеру жүргізуге және онда тұрып жатқан балалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі басқа да шараларға белсенді қатысуы механизмін құру;

- баланы шетелдік асырап алумен айналысатын, басқа мемелекетте таралған әлеуметтік, заңды және ақпараттық сипаттағы қызметтерді жүзеге асыратын шетелдік агенттіктердің жұмыс тәжірибелерін пайдалану.

Негізінде қарастырылып отырған конституциялық нормалар шектеу шараларын белгілеу процестерін реттейді, олардың әрекет ету салалары да бөлек. Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 3-тармағы меншік құқықтарын шектеу тәртібін, ал 39-бабының 1-тармағы шектеу қоюдың жалпы ережелерін белгілейді.

Бұдан шығатын қорытынды, құқықтарды шектеуді нақты құқыққа кепілдік беретін нормаларда көзделген шектеулерге – «конституциялық көзделген шектеулерге» (мысалы, мүлікті күштеп айыру осындай шектеулер болып табылады), сондай-ақ құқықтарды шектеу тәртібін реттейтін Конституцияның 39-бабынан туындайтын шектеулерге – «конституциялық жанама» бөлуге болады.

Негізгі заңның 9-бабының негізгі тұжырымдары ол белгілейтін құқықтарды шектеу тәртіптері құқықтар мен бостандықтарды шектеудің барлық жағдайларына, соның ішінде конституциялық көзделген жағдайларға да қатысты деп түсінуге алып келеді. Бұған қоса, қарастырылып отырған екі жағдайда құқықтарды шектеу аясында айырмашылықтар бар. Заң шығарушы 39-бапты ғана емес, сонымен бірге Негізгі заңның 39-бабы белгілеген ауқымға сәйкес келмеуі мүмкін нақты баптың шектеу нормасын да басшылыққа алады.

Конституциялық көзделген шектеулердің болуы шектеу шараларын жүргізу қажеттілігі туралы мәселені шешуді жеңілдету және құқықтарды шектеудің ерекше жағдайларына сипаттама беру үшін қажет. Негізінде, кез келген құқықты шектеу мәселесі Конституцияның 39-бабында көзделген қағидалар шеңберінде шешілуі тиіс.

Осылайша, конституциялық көзделген шектеулерді қамтитын конституциялық нормалар (26-баптың 3-тармағы) белгіленген конституциялық жанама шектеулер (39-баптың 1-тармағы) шеңберінен шығуға мүмкіндік береді. Яғни, Конституция құқықтарды шектеудің жекелеген жағдайларын нақтылай отырып, кейбір жағдайларда шектеу шараларын белгілеудің жалпы ережелеріне сәйкес келмейтін құқықтарды шектеудің жол берілген шектерін белгілеп берді.

26-баптың 3-тармағындағы «Заңмен көзделген ерекше жағдайларда» деген сөздер тіркесі жер учаскесін мәжбүрлеп иеліктен айырудың нақты жағдайларын белгілеуді заң шығарушы өзі енгізуі қажет екендігін көрсетеді. Бұл ретте негізгі басшылыққа алынатын қағида 26-баптың 3-тармағында қосымша көрсетілген құқықтарды шектеудің ерекше сипатындағы қағида болып табылады.

2007 жылғы 26 маусымда Уәкілет аппаратының бас сарапшысы Халықаралық азаптау құрбандарын қолдау күніне арналған және «Адам құқықтарының хартиясы» қоғамдық қоры, «Адам құқықтары және заңдылықтың сақталуы жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросы», Орталық Азиядағы PRI өкілі (Халықаралық түрме реформасы), Қазақстан Республикасындағы «Фридом Хаус» және Ашық қоғам институты ұйымдастырған «Азаптауды түп тамырымен жою перспективалары және Қазақстан Республикасының осы саладағы өзінің халықаралық міндеттерін орындауы» атты дөңгелек үстелге қатысты.

Алдын ала ұстау және түзеу мекемелеріндегі адамдарды қорғауға және көтермелеуге қатысты азаматтардың өтініштерін қарау нәтижесі бойынша Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мемлекеттік органдарға осы санаттағы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталу деңгейінің арттырылуына ықпал еткен ұсыныстар жолдады. Есептік кезеңде осы санаттағы адамдардың олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қайта қалпына келтірудің құқықтық әдістері мен тәсілдері жөнінде хабардар болу деңгейінің өскендігі байқалатынын атап көрсету қажет.

Қазақстан Республикасы АСҚХП-нің 7-бабының талаптарын сақтау мақсатында Елбасы 2007 жылғы 25 қыркүйекте Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияның Факультативті хаттамасына қол қойды.

Екінші жақтан, діни бостандықты толығымен іске асыру қоғамда басқа дін өкілдеріне, әсіресе діни азшылыққа және жат діндерді ұстаушыларға қатысты төзімді қарым-қатынасты бекітусіз мүмкін емес. Сондықтан діни бостандықты сақтау халықаралық қоғамдастықтың маңызды объектісі болып табылады. Осыған байланысты Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі діни бостандықты қорғау мәселесіне үлкен мән береді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл өңірлердегі мекемелермен танысу кезінде өзі болған барлық мекемелерде діни бостандықтың сақталуына мониторинг жүргізіп отырады. Барлық пенитенциарлық мекемелерде, психоневрологиялық интернат-үйлерінде діни салттарды орындауға арналған арнайы орындар бар.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметін талдау Қазақстандағы дінге сенушілер діни бостандығын ешқандай кедергісіз пайдалана алатындығын көрсетіп отыр, бұл қазақстандық қоғамда бейбітшілік пен келісімді қалыптастыруға ықпал етеді.

Есептік кезеңде балалар мекемелерінің тұрақты мониторингі шеңберінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл бала табиғи ортада өсуі және тәрбиеленуі қажет екенідігі туралы, яғни оның ата-атаналары немесе қамқоршылары болуы тиіс екендігі туралы халықаралық стандарттарға сәйкес бала құқықтарын сақталуына байланысты тексеру мақсатында балалар мекемелерін аралайды.

Келісімде халықтың осы әлеуметтік қауқарсыз тобы өкілдерінің аздаған саны тұратын жерлерде босқындардың құқықтарының ағымдағы жағдайына талдау жүргізу көзделген.

Сонымен қатар, жоба Уәкілге өтініш білдіру мүмкіндіктері туралы ақпаратты таратуға бағытталған, себебі босқындардың құқықтарының бұзылуы туралы өтініштердің саны халықтың осы тобының өз құқықтарын қорғау мүмкіндіктері туралы қажетті білімдерінің жоқтығы салдарынан өте аз.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А.О. Шәкіровтің

Бас Ассамблеясының 62-сессиясында сөйлеген сөзі
2007 жылғы 11-12 желтоқсан
Төраға мырза,

Құрметті делегаттар!
Балалық шақ әрбір адамның өміріндегі аса маңызды әрі адамды жеке тұлға ретінде қалыптастыратын кезең болып табылады. Балалар – біздің болашағымыз. Балаларға лайықты өмір сүруге кепілдік беру үшін және оларды өмірдің қолайлы ересектік кезеңіне дайындау үшін біз баланы тек болашақ жеке тұлға ретінде ғана емес, барлық құқықтарды пайдалана алатын қоғамның мәнді әрі тең мүшесі ретінде қабылдауымыз қажет.

Әрине, Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ конвенциясы мен балалар мүддесіндегі жоғары деңгейдегі Дүниежүзілік кездесудің қорытынды құжаты «Балалардың өміріне пайдалы әлем» бала құқықтарын қорғау бойынша негіз қалаушы және барлық мәселені қамтитын құжаттар болып табылады және осы салада басты рөлде қала береді.

Балалар мүддесіндегі жоғары деңгейдегі Дүниежүзілік кездесуге және оның қорытынды құжатына аса мән бере отырып, біз балалардың жағдайы жөніндегі БА-ның арнайы сессиясының 5 жылдық қызметіне шолу жасаймыз. Біз жоғары деңгейдегі бұл форумның Біріккен Ұлттар Ұйымына қатысушы-мемлекеттерге де біздің жетістіктерімізді бағалаудың және жаңа талаптарды оларды шешу жолдарымен бірге белгілеудің мүмкіндіктер деп білеміз.

Халықаралық қоғамдастық соңғы Дүниежүзілік кездесу өткізген сәттен бері айтарлықтай жетістіктерге жетті. Алайда бұл үдеріс жер бетіндегі барлық балалардың жағдайын жақсарту және «Мыңжылдықтың Даму Мақсаттары» құжаттарында, Балалар құқықтары жөніндегі БҰҰ Конвенциясында және «Балалардың өміріне пайдалы әлемнің» іс-шаралар жоспарында көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін жеткіліксіз болып табылады.

Қазақстан Пинейро мырзаның балаларға зорлық көрсету проблемаларын зерделеу бойынша сіңірген еңбегін қолдайды. Бұл баяндама балаларға қарсы зорлық көрсетудің барлық нысандарын жан-жақты әрі ғаламдық зерделеудің жарқын үлгісі болып табылады.

Баяндамада балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың ешқайсысы да сақталмайтындығы; балаларға қарсы зорлық көрсетудің жолын кесуге болатындығы атап көрсетілген. Біз халықаралық сарапшылардың қорытындылары мен ұсыныстары БҰҰ қатысушы-мемлекеттер мен жүйесінің барлық балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау және оның жолын кесу бойынша тиімді шараларды қамтамасыз ету жөніндегі жұмысы үшін берік негіз қалаймыз.

Осыған орай жоғарыда аталған құжаттарды іске асыру Қазақстанның ішкі саясатының басымдылығы болып табылады.

Қазақстан Республикасы біздің әлеуметтік бейімделген мемлекетіміздің ұлттық саясатының маңызды бөлігі болып табылатын ана мен баланы қорғауға және әйелдер мен балалардың жағдайларын жақсартуға ерекше назар аударады.

Қазақстан балалардың құқықтары мен олардың мүдделерін алға қою бойынша көп секторлы көзқарасты қолдайды. Бұл процеске өзара тығыз қарым-қатынастағы үкіметтік құрылымдар, Омбудсмен кеңсесі, ұлттық ҮЕҰ мен жастар қозғалысы тартылған.

Жалпы алғанда, адам құқықтарын қорғау жүйесін нығайту бойынша Қазақстанның мақсатты күш-жігері ЕҚЫҰ мүше-мемлекеттерінің 2010 жылы біздің еліміздің осындай беделді ұйымға төрағалық етуі жөнінде консенсусты шешім қабылдауына негіз болды.

Қазақстан заңнама жүйесінің сапасын арттыруда және балаларды тәрбиелеу мен оқыту, олардың денсаулығын қорғау үшін жағдай жасауда және оларға әлеуметтік қолдау көрсетуде. Балаларды дамытуға бюджеттен бөлінетін қаржы жыл сайын арттырылуда. Мен Қазақстандағы балалардың шамамен 99% міндетті бастауыш білім берумен қамтамасыз етілетіндігін және бұл жерде қандай да бір гендерлік теңсіздік жоқ екендігін тағы да бір атап көрсеткім келіп отыр.

Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ Комитетінің Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ Конвенциясын орындау туралы Қазақстанның баяндамасын бойынша ұсыныстары негізінде ҚР Үкіметі ҚР Білім және ғылым министрлігі жанындағы Балалардың құқықтарын қорғау комитетін құрды.

Адам құқықтары жөніндегі Ұлттық жоспар оқу орындарының бағдарламасына балалардың құқықтарын оқыту пәнін қосуды қарастыруда.

Балаларды қорғаудың 2007-2011 жылдарға арналған ұлттық бағдарламасы балалардың құқықтарын қорғауды тиісінше қамтамасыз ету және алға жылдытудың негізгі саяси қағидаларын бекітеді және балалардың барлық санаттары үшін құқықтық және әлеуметтік кепілдікті қамтамасыз ететін тиімді жүйені құрады. Осы стратегияның бастапқы сатысын орындауға 49 млн. долларға жуық қаржы бөлінді.

Үкіметтің Адамды сатуға қарсы күрес, қылмысты болдырмау және оның алдын алу жөніндегі 2006-2008 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары іске асырылуда. Күш қолданудың құрбаны болған әйелдер мен баларға арналған 38 дағдарыс орталықтары ашылды. «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуыны алдын алу туралы» Заң қабылданды.

2007 жылы жергілікті мемлекеттік органдар әр облыста Балалардың құқықтары жөніндегі аумақтық департаменттер ашты.

Биыл «Мектепке дейінгі балалық шақ» ұлттық зерттеу орталығы құрылды. Оратылқтың негізгі мақсаты – мектепке дейінгі білім беру стратегиясын әзірлеу және іске асыру, талдау жасау және осы пәнді зерделеу.

Алайда, осы шараларға қарамастан, мүгедек балалар, жетім балалар, кәмелеттік жасқа толмаған қылмыскерлер және қараусыз қалған балалар өзекті мәселе болып қалып отыр. Балалар өлімі бұрынғыдай мемлекеттің үлкен қызығушылығын тудырып отыр. ВИЧ/СПИД-тің таралуы елдегі жаңа қауіп болып табылады.

Қазақстан Үкіметі БҰҰ Балалр Қоры (ЮНИСЕФ), БҰҰ халықты саны жөніндегі Қоры (ЮНФПА), БҰҰ Жоғарғы Комиссарының Босқындары ісі жөніндегі басқармасы. БҰҰ білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы (ЮНЕСКО) секілді БҰҰ халықаралық ұйымдары мен мамандандырылған мекемелерімен бірге аталған проблемаларды шешу жолдарын іздеуде. Қазақстандағы балалардың жағдайын жақсарту бойынша ел бағдарламасы іске асырылуда.

Биыл біз Қазақстан мен ЮНИСЕФ арасындағы қатынастың орнатылуына 15 жыл толуын атап өтеміз. Осы жылдар ішінде ЮНИСЕФ біздің Үкіметке толық мәнді қолдау және көмек өкрсетіп келді. ЮНИСЕФ-тің бүкіл әлемдегі, әсіресе, Қазақстандағы балалардың мүдделеріндегі нақты іс-әрекеттері мен көмек көрсетуін жоғары бағалай отырып, біз болашақта Қормен одан әрі тиімді ынтымақтастық жасайтындығымызға сенім білдіреміз.

Қорыта келе біз Мыңжылдықты дамыту мақсаттары мен БҰҰ Бала құқықтары жөніндегі Конвенциясын орындауды басты назарда ұстайтындығымызды тағы да бір атап көрсеткіміз келіп отыр.

Бас Хатшының 2002 жылғы Дүниежүзілік балалар мүддесіндегі жоғары деңгейдегі кездесудегі «Бала жағдайы жөніндегі арнайы сессияның шешімдерін орындау бойынша шараларды қарастыру» Баяндамасында атап көрсетілгендей, Мыңжылдықты дамыту мақсаттарын іске асыру бойынша күш біріктіруді қажет етеді.

Осыған байланысты біз балалардың өміріне пайдалы әлемді қалыптастыру уәдеміз бен міндеттерімізді орындамай тұра алмаймыз.


7. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің өтініш берушілердің өтініштері бойынша ұсынымдары

Қазақстан Республикасының Бас прокуроры Р.Т. Түсіпбековке ұсыным

Құрметті Рашид Төлеутайұлы!
Маған Алматы қаласы, Родостовец көшесі, 152-үй, 35-пәтер мекен жайының тұрғыны азаматша П. өтініш білдіріп, 2004 жылғы 5 қыркүйекте белгісіз себептермен күйеуі П. қайтыс болғандығын хабарлады. Өтініш білдіруші оның күйеуінің өліміне қатысы бар адамдарды қылмыстық жазаға тарту мақсатында құзыретті мемлекеттік органдарға бірнеше рет жүгінген. Алайда тергеу органдары П. өліміне қатысты қылмыстық істі бірнеше рет тоқтатқан.

П. жазбаша өтініші мен оның ауызша түсініктемесі бойынша аталған істі қарастыру барысында ішкі істер органдары қызметкерлері Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасының нормаларын бірнеше рет бұзуға жол берген.

Осылайша, тергеу барысында 2004 жылғы 4 қыркүйекте У. пен П. бірге балық аулауға барған адамдар тобы анықталмаған. Ет өнімдерін сататын дүкеннің сатушысының түсініктемесі бойынша У. пен П. бірге машинада екі әйел болған, олардың біреуі У. әйелі Г. болуы мүмкін.

Шақыру бойынша Первомайка кентіне келген дәрігер жәбірленушінің қасында алкогольдік масаң күйдегі екі әйел болғандығын және оның көмек сұрап айғайлағандығын естігендігін айтқан.

2004 жылғы 21 қазандағы сот-медициналық сарапшысының № 323 қорытындысына сәйкес П. мәйітін зерттеу кезінде сүйек қаңқасында көптеген сынықтар, терінің көптеген сыдырылуы түрінде дене жарақаттары табылған, оң аяғында кесілген жара болған. Аталған жарақаттар автокөлік доңғалақтарымен басып өту кезінде доғал қатты заттың (заттардың) әсерінен болуы мүмкін.

Жәбірленуші П. әйелі оның күйеуінің денесінен табылған дене жарақаттарының барлығы, жәбірленуші шатырда болғандықтан, тек автокөлікпен басып өтуден ғана болуы мүмкін емес деп есептейді. Оның ойынша, П. белгісіз адамдар қатты доғал затпен соққан, одан кейін, қылмысты жасыру мақсатында, оның үстінен автомашинамен басып өткен.

У. айғақтары бойынша, автомашина П. болған шатырға қарай бағыт алған. Көтергіштің көмегімен ол автомашинаны көтеріп, оның астынан жәбірленушіні алып шыққан. Бұл айғақтардан шығатын қорытынды, машина П. басып өтпеген, оны барып қаққан да тоқтаған. Жоғарыда аталған сараптамаға сәйкес, жарақаттар автокөлік доңғалақтарымен басып өту кезінде доғал қатты заттың (заттардың) әсерінен болуы мүмкін.

Сонымен бірге, өтініш беруші егер салмағы 1320 кг автомобиль. П. басып қалса, алынған жарақаттардың әсерінен (оң және сол жақ қабырғаларының көптеген сынуы) ол У. көмекке шақыра алмайды деп есептейді.

Тергеу жұмыстары «Ниссан-Блюберд» автомашинасы жәбірленуші П. болған шатырдан 8-10 метр қашықтықта тоқтаған. Өтініш иесі У. қармақтарды қарау үшін жағаға кеткен кезде өздігінен жүріп кетуі мүмкін емес деп есептейді. Бұған қоса, машина 8-10 метр қашықтықтан орнатылған шатыр мен ода болған П. өздігінен басып өтуі мүмкін емес.

Сонымен бірге, өтініш беруші автомашинаның жүріп кету мүмкіндіктерін тексеру үшін оқиға болған орынға барған тәжірибе бас машинамен және шатыр мен манекен орнатылмай жүргізілгендігін айтады. Яғни машинаның жүріп кету мүмкіндігі дерегі анықталғанымен, шатыр мен ондағы адамды басып кету мүмкіндігі анықталмаған. Автомобильдің қозғалыс жылдамдығын өлшеу актісі тәжірибе кезіндегі істе тіркелмеген.

Тергеу барысында жәбірленуші болған шатыр заттай айғақтар қатарына қосылмаған және оқиға болған орыннан табылып, П. сақтаулы тұрған басқа заттармен бірге зерттелмеген.

П. қайғылы оқиғаның куәгері У. оның жәбірленуші күйеуіне медициналық көмек көрсету үшін қажетті шаралар қабылдамаған деп есептейді. Демалыс аймағында оқиға болған орыннан 25 метр қашықтықта болған адамдардан немесе сорғыш станциясынан, немесе МАИ бекетінен, немесе 10 км жақын қашықтықта орналасқан Капшағай ауруханасынан көмек сұраудың орнына ол алкогольді масаң күйде жәбірленушіні оқиға болған жерден 55 км қашықтықта орналасқан Первомайка кентіне алып барған.

Жоғарыда жазылған жайттарды назарға ала отырып, өтініш беруші оның күйеуі Первомайка кентінде емес, оқиға болған орында қайтыс болған деп есептейді.

Криминалистің анықтамасына сәйкес, П. қайтыс болу дерегі бойынша оқиға болған орынды тексеру барысында «Зенит 122» фотоаппараты пайдаланылған. Түсірілген таспаны шығару нәтижесінде фототаспаның сапасы төмендігіне байланысты ондағы фотоларды басып шығаруды жүзеге асыру мүмкін емес.

Өтініш беруші бұл дерек тергеу жұмыстарын жүргізген құқық қорғау органдары қызметкерлерінің істің мән-жайын нақты анықтауға қызықпағандығын жанама куәландырады деп есептейді.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 24-бабына сәйкес сот, прокурор, тергеуші, анықтаушы істі дұрыс шешуге қажетті және жеткілікті мән-жайларды жан-жақты толық және объективті зерттеу үшін заңда көзделген барлық шараларды қолдануға міндетті.

Жоғарыда жазылғандарды негізге ала отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 24, 26-тармақтарына сәйкес Сізден өтініш берушінің істі дұрыс шешуге қажетті және жеткілікті мән-жайларды толық және объективті зерттеу құқықтарының іске асырылуына ықпал етуіңізді сұраймын.

Қаралу нәтижесі туралы маған хабарлауыңызды сұраймын.

Іс материалдары бойынша, 2004 жылғы 19 ақпанда Ұлан гарнизонының әскери прокуратурасы дизельдік жанармайдың ұрлануы фактісі бойынша У. қатысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі – ҚР ҚК) 176-бабы 3-бөлігінің «б, г» тармақтарында, 314-бабында, 380-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс белгілері бойынша қылмыстық іс қозғалған.

2005 жылғы 15 ақпанда Алматы гарнизонының әскери сотының үкімімен У. ҚР ҚК-нің 176-бабы 3-бөлігінің «б» тармағында көзделген қылмысты жасағаны үшін айыпты деп танылып, оған мүлкін тәркілей және 2 жыл мерзімге материалдық жауапты лауазымда қызмет атқару құқығынан айыра отырып, 5 жылға бас бостандығынан айыру жазасы тағайныдалған.

2005 жылғы 29 наурызда Қазақстан Республикасы әскерінің Әскери соты Алматы гарнизоны әскери сотының 2005 жылғы 15 ақпандағы үкімін өзгертті. Үкімнің У. ҚР ҚК-нің 176-бабы 3-бөлігінің «б» тармағы бойынша соттау бөлігі жойылып, істің осы бөлігі жаңа құрамдағы бұрынғы сотқа қайтадан сот қарауына жолданған.

2005 жылғы 30 қарашада мемлекеттік айыптаушы сотта Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі – ҚР ҚІЖК) 37-бабының 5-бөлігі тәртібінде қылмыстық істі сұрап алу туралы қолдаухатты мәлімдеген.

2006 жылғы 14 қарашада ҚР ІІМ Ұлан ӘТБ У. қатысты қылмыстық істі дәлелденбеуіне байланысты ҚР ҚІЖК 37-бабының 2-бөлігі негізінде тоқтатқан.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының хатында (25.04.2007 шығыс № 15/27-04) 2007 жылғы 6 ақпанда Бас әскери прокуратураның У. қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы қаулыдан заңсыз деп бас тартылған. 2007 жылғы 7 наурызда ҚР ІІМ Ұлан ӘТБ У. қатысты ҚР ҚК-нің 380-бабының 1-бөлігі бойынша қылмыстық іс қозғаған және істі ҚР ІІМ Тергеу комитеті қарау үстінде.

Жоғарыда аталған Алматы гарнизоны әскери сотының 15 ақпандағы үкімі бойынша У. ҚР ҚК-нің 314-бабы және 380-бабының 1-бөлігі бойынша ақталған. Соттың бұл үкіміне Қазақстан Республикасы Әскери сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасының 2005 жылғы 29 наурыздағы қаулысымен У. ҚР ҚК-нің 176-бабы 3-бөлігінің «б» тармағы бойынша сотталуы бөлігіне өзгеріс енгізілген, басқа бөліктер өзгеріссіз қалдырылған.

Осылайша, У. 380-баптың 1-бөлігі бойынша қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы қылмыстық іс сот талқылауының мәні болған және ол бойынша жоғары тұрған сотпен күші жойылмаған заңды күшіне енген сот шешімі қабылданған.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 76-бабы 3-тармағының нормасы соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында міндетті күші болатындығын жария етеді.

ҚР ҚК-нің 3-бабына сәйкес, қылмыс жасау, яғни осы Кодексте көзделген қылмыс құрамының барлық белгілері бар әрекет қылмыстық жауаптылықтың бірден-бір негізі болып табылады. Бір қылмыс үшін ешкімді де қайталап қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 14-бабының 7-тармағына сәйкес, әрбір елдің қылмыстық іс жүргізу құқықтар ымен заңдарына сәйкес бұрын сотты болған немесе ақталған қылмыстары үшін ешкімді қайта соттауға немесе жазалауға болмайды.

Осылайша, У. қатысты 380-баптың 1-бөлігі бойынша қылмыстық іс қозғау оның халықаралық және ұлттық құқық нормаларында көзделген азаматтық құқықтарын өрескел бұзу болып табылады.

Бұдан басқа, У. өзінің өтінішінде 2004 жылдан бері 06.05.2004 күні Бас әскери прокурорға жолдаған өтінішіне жауап ала алмай жүргендігін көрсетеді.

Жоғарыда жазылғандарға байланысты, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағына сәйкес Сізден, құрметті Рашид Төлеутайұлы, мен көтерген проблемаларды шешу үшін қажетті шаралар қабылдауыңызды және У. бұзылған құқықтарын қайта қалпына келтіруге ықпал етуіңізді сұраймын.

Қаралу нәтижесі туралы маған хабарлауыңызды сұраймын.

Осы өтініш бойынша Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесі Жоғарғы Сот жанындағы Сот әкімшілігі комитетіне (бұдан әрі – Комитет) және ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне (бұдан әрі – Министрлік) сауал жолдаған болатын.

Комитеттің берген жауабына сәйкес, Т. мен оның баласы Т. құқықтарының бұзылуы анықталмаған, ал өтініш иесінің арызын негізсіз деп тану қажет.

Сонымен қатар, Министрлік берген жауап бойынша, Мемлекеттік еңбек инспекторы ұсынылған құжаттар негізінде Т. 2005 жылғы 23 наурызда шектеусіз мерзімге жеке еңбек шарты жасалғандығын анықталған.

Осыған байланысты жұмыс беруші «Қостанай облыстық сот әкімшісі» ММ (бұдан әрі – Сот әкімшісі) бастамашылығы бойынша шартты бұзу «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» ҚР Заңының (бұдан әрі – Заң) 26-бабына сәйкес жүргізілуі қажет. Алайда, 2005 жылғы 9 желтоқсанда Сот әкімшісі өтініш иесіне Заңның 25-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес шарттың әрекет ету мерзімі аяқталғаны туралы хабарлаған.

Т. жеке еңбек шартын бұзу негізі Заң талаптарын бұза отырып қолданылған.

Сонымен бірге Мемлекеттік еңбек инспекторы тексеру барысында Т. 2005 жылғы 2 қараша мен 2005 жылғы 31 желтоқсан аралығындағы белгілі бір мерзімге жеке еңбек шартымен Сот әкімшісіне жүргізуші болып қызщметке қабылданғандығын анықтаған. Аталған шарт пен жұмысқа қабылдау туралы бұйрық Т. қол қойып таныстырылмаған. Т. жеке еңбек шарты 2006 жылғы 5 қаңтардан бастап Сот әкімшісінің 2006 жылғы 4 қаңтардағы № 1-л бұйрығына сәйкес Заңның 10-бабын бұза отырып тоқтатылған.

Сот әкімшісі Т. 2006 жылғы 1 қараша мен 2006 жылғы 31 желтоқсан аралығына екінші жеке еңбек шартын жасаған. Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық тағы да оған қол қойып таныстырылмаған.

Тексеру нәтижелері бойынша Сот әкімшісі басшылығына Мемлекеттік еңбек инспекторы еңбек заңнамасын бұзуға жол бергені үшін ұйғарым берді.

Министрліктің Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесіне ұсынған ақпараты Т. арызы негізді болып табылатындығын және өтініш иесі мен оның баласының еңбек құқықтарының бұзылуы фактілері бар екендігін растайды.

Бұдан басқа, Комитет өтініш иесінің мәліметтері бойынша оған және оның баласына қатысты Сот әкімшісінің лауазымды адамдарынан келіп түскен қудалау және қорқыту фактілерінің растығы туралы ақпарат ұсынылмады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына және Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 21 қарашадағы Заңымен ратификацияланған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 7-бабына сәйкес, азаматтардың әділетті және қолайлы еңбек жағдайына, атап айтқанда, сыйақы алуға, қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін, тынығу, бос уақыт және жұмыс уақытының орынды шектелуі және мерзімді ақылы еңбек демалысына құқылы.

«Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сәйкес, әркімнің де өзінің еңбек құқықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар. Жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүлік және қызмет жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге көзқарасына, сеніміне, азаматтағына, қоғамдық бірлестіктерде болуына, сондай-ақ қызметкердің іскерлік қабылеті мен оның еңбегінің нәтижелеріне байланысты болмайтын басқа да мән-жайларға қарамастан, ешкімнің де еңбек құқықтары шектелуге немесе оларды іске асыруда қандай да бір артықшылықтар алуға тиіс емес.

Осы баяндалғандар негізінде, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағына сәйкес маған берілген өкілдіктерді пайдалана отырып, Сізден, құрметті Зейнулла Мұхамединұлы, көтерілген проблемаларды шешу үшін қажетті шаралар қабылдауыңызды және Т. құқықтарын қайта қалпына келтіруге ықпал етуіңізді сұраймын.

Жер учаскесін алу балалар мүддесін қозғайтындығын назарға ала отырып, Қазақстан Республикасындағы балаларға қатысты мемлекеттік саясаттың саяси және әлеуметтік-экономикалық маңызды міндеттерінің бірі мемлекет пен қоғамның балаларды, қазіргі және болашақ ұрпақты жан-жақты кепілді қорғау болып табылады. Бұл міндет балалар мүддесіндегі мемлекеттік саясаттың басым қағидаларын бекітетін Конституцияның 27-бабында және «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Заңның 6-бабының 2-тармағында айқын көрсетілген. Өз отбасының қамқорынан айырылған балаларға ерекше назар аударуға және әлеуметтік көмек көрсетуге кепілдік беріледі.

Осылайша, балалардың құқықтары барлық басқа құндылықтар мен мүдделермен, соның ішінде қала құрылысы секілді экономикалық сипаттағы мүддеден де басым болуы тиіс.

Тіпті егер жерді алып қоюда мемлекеттік қажеттілік айрықша сипатқа ие болған күннің өзінде, бұл ретте міндетті шара балаларға бұрынғыдан кем емес (оған тең) жағдайды қамтамасыз ету (жасау) болуы тиіс. Бұл ереже балаларға қатысты халықаралық құқық қорғау стандарттарының негізгі қағидаларының бірі болып табылады.

Қазақстан адам құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық нормаларды қолдайды. 1994 жылы Қазақстан Баланың құқықтары туралы конвенцияны ратификациялады. Аталған халықаралық шарттың 3-бабында әлеуметтік қамтамасыз ету мәселелерімен айналысатын мемлекеттік немесе жеке мекемелердің, соттардың, әкімшілік немесе заң шығарушы органдардың қабылдауына тәуелсіз барлық іс-әрекеттерде назар ең алдымен балалардың мүдделерін барынша қамтамасыз етуге бөлінуі қажет.

Бұл ретте аталған Конвенцияның 4-бабында қатысушы-мемлекеттердің Конвенцияда белгіленген құқықтарды жүзеге асыру үшін барлық қажетті заңдық, әкімшілік және басқа да шараларды қабылдайтындығы белгіленген. Қазақстанға елдік баяндаманы қарау нәтижесін бойынша ұсынылған Бала құқықтары жөніндегі БҰҰ Комитетінің қорытынды ескертулерінде мекемелерде жағдайды жақсарту жөнінде барлық қажетті шараларды қабылдауға ұсыныс берілген.

Қазақстан Республикасы адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттарға қол жеткізуге және оларды сақтауға әрдайым талаптанады. Жетімдерге және ата-аналарының қамқорынсыз қалған балаларға қамқорлық көрсету қоғамның дамуының және биліктің легитимдігінің көрсеткіші болып табылады.

«Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңында тәрбиеленушілердің адамдық қасиеттеріне құрметпен қарау құқығы бекітілген. Ата-аналарының қамқорынсыз қалған балалардың қадір-қасиеті осындай балаларды білім беру ұйымдарында ұстау жағдайында мемлекет пен қоғам тарапынан тиісті қамқорлыққа алынады, азаматтардың осы санатына мемлекет қолдау көрсетеді және әлеуметтік қорғауға кепілдік беріледі.

Жазылғандарды ескере отырып, балалардың құқықтарын қамтамасыз ету барлық маңызды шешімдер қабылдау кезінде басымдылық ретінде танылуы қажет, құндылықтарды таңдауда әрқашан балалардың пайдасына шешілуі тиіс.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 15, 16-тармақтарын басшылыққа ала отырып, Сізден Алматы облыстық № 1 балалар үйінің жерін алу жағдайына қатысты ақпарат ұсынуыңызды сұраймын.

Сонымен бірге, соңғы уақытта маған Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Қылмыстық атқару жүйесі комитетінің (ҚР Әділетмині ҚАЖК) түзеу мекемелеріндегі адам құқықтарының бұзылуына байланысты келіп түскен өтініштердің саны арта түсті.

Өтініштер ҚР Әділетмині ҚАЖК мекемелеріндегі сотталғандардан, олардың мүдделі туыстары мен халықаралық және үкіметтік емес ұйымдардан келіп түсуде.

Түзеу мекемелерінде жазасын өтеп жатқан адамдардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуын мынадай түрлерге бөлуге болады: арнайы құралдарды (қол кісендерін, келдектерді және т.б.) заңсыз қолдану; сақтауға рұқсат берілген жеке заттарды заңсыз алып қою; сотталғандарға қатысты бейәдеп сөздер қолдану; таза парақтарға күштеп қол жинату; өз-өзіне қол жұмсауға зорлап көндіру; санитария бөлігінің медициналық көмек көрсетпеуі; карцерге негізсіз қамау; нәсіпқұмарлық зорлық әдістерін пайдаланумен қорқыту; сауқаттар мен туыстарымен кездесуге тыйым салу.

Жоғарыда жазылған жайтттарға Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілге (бұдан әрі – Уәкіл) келіп түскен мынадай өтініштер дәлел бола алады.

ЛА-155/8 (Алматы облысы, Заречный кенті), УК-161/12 (Қостанай облысы, Арқалық қаласы), ЕЦ-166/1 (Ақмола облысы, Державинск кенті), ИЧ-167/3 (Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы) мекемелеріндегі сотталғандардың мүдделерінде халықаралық және үкіметтік емес ұйымдар басшыларының ұжымдық өтініштері.

Аталған өтініштерде сотталғандармен көрсетілген мекемелерде жазасын өтеушілердің жаппай дене мүшелеріне зақым келтіру актілеріне алып келетін адамдық қадір-қасиетті таптайтын және қатал қарым-қатынас туралы хабарлайды.

Кейбір жағдайларда сотталушылардың қарсылық көрсету шараларына «Құқықтық тәртіп» деп аталатын белсенділер қатарына күштеп енгізу себеп боып табылады. Бұл олардың адамгершілік қадір-қасиетіне қарама-қайшы деп санайтындар және одан бас тартатындар жүйелі түрде ұрып-соғуға дейін алып баратын қатаң қудалауға ұшырайды.

Р. 2007 жылғы 31 қазандағы ҚР Әділетмині ҚАЖК Қостанай облысы бойынша басқармасының УК-164/4 мекемесінде жазасын өтеп жатқан күйеуі Р. мүддесіне қатысты өтініші. Өтініште оны аталған мекеменің қызметкерлері ұрып-соққанна кейін ол дене мүшелеріне зақым келтіретін кесім жасалып, соның нәтижесінде ол қайтыс болған.

А. 2007 жылғы 13 маусымдағы ҚР Әділетмині ҚАЖК Ақмола облысы бойынша басқармасының ЕЦ-166/26 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталушылардың мүдделеріне қатысты өтініші. Өтініш иесі өзінің өтінішінде аталған мекеме қызметкерлер тарапынан сотталушыларға қатысты қатал және адамгершілік қадір-қасиетті қорлау қарым-қатынасын көрсетеді.

Ә. 2007 жылғы 9 қарашадағы ҚР Әділетмині ҚАЖК Астана қаласы бойынша басқармасының ЕЦ-166/10 мекемесінде жазасын өтеп жатқан күйеуі Ю. мүддесіне қатысты өтініші. Өтініш иесін өтініште мекеме қызметкерлері тарапынан зорлық-зомбылық көрсетуге қарсылық көрсету белгісі ретінде сотталушының өз-өзіне қол жұмсауына әрекет ету шешімін қабылдағандығын көрсетеді.

Сотталушылардың ауруларын дер кезінде анықтамайтын, алдын алу жұмыстарын жүргізбейтін, тіпті өтініш білдірген кезде сотталушыларға тиісті медициналық жәрдем көрсетпейтін медициналық қызметтерге де арыз-шағымдар келіп түсуде. Осындай құқық бұзушылықтарға мына өтініштер мысал бола алады.

ҚР Әділетмині ҚАЖК Қарағанды облысы бойынша басқармасының АК-159/11 мекемесінде жазасын өтеп жатқан И. 2007 жылғы 20 ақпандағы өтініші. Өтініш иесі өзінің шағымында аталған мекемеге онда туберкулездің бастапқы сатысы табылғаннан кейін ауыстырылғандығын хабарлайды. Алайда, ол ауысып келген кезден бері ауруынан айықпағандығымен қоймай, жаңа аурулармен ауырған. Сотталушы И. бел омыртқасына күрделі операция жасау қажеттігіне, бірақ та мекеме әкімшілігі оны ұйымдастыруға және жүргізуге тиісті шаралар қабылдамай отырғандығына шағымданады.

А. ҚР Әділетмині ҚАЖК Солтүстік Қазақстан облысы бойынша басқармасының ЕС-164/8 мекемесінде жазасын өтеп жатқан баласы А. қатысты 2007 жылғы 31 қазандағы өтініші. Аталған мекемеге тексеруге жіберілген А. туберкулездің ашық түрімен ауыратын аурулармен бірге ұсталған, соның нәтижесінде, өтініш иесінің пікірі бойынша, сотталушы А. денсаулығы қатты нашарлаған және қазіргі уақытта оған хирургиялық операция жасалуы керек.

Уәкілге сотталушылардан, олардың туыстарынан және үкіметтік емес ұйымдардан келіп түскен өтініштердің ішінде жазасын өтеп жатқандарды басқа колонияларға ауыстыру туралы сұрағандары да кездеседі. Өтініш иелері өздерінің шағымдарында бас бостандығынан айырылған сотталушылар өздері тұрған немесе сотталған облыс аумағындағы түзеу мекемелерінде жазаларын өтейтіндігін белгілейтін Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексінің 68-бабын басшылыққа алады. Тұрғылықты немесе сотталған жері бойынша тиісті түзеу мекемесі немесе сол жердегі түзеу мекемесіне орналастыру мүмкіндігі болмаған жағдайда сотталушылар Қазақстан Республикасының басқа облысы аумағында орналасқан жақын жердегі түзеу мекемелеріне жіберіледі. Сотталушыларды ауыстыру туралы шағымдарға мына хаттар мысал бола алады.

Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросының Қостанай облыстық филиалы директорының Х. мен оның ҚР Әділетмині ҚАЖК УК-161/4 басқармасында (Қостанай облысы, Құсмұрын кенті) жалпы режимде жазасын өтеп жатқан баласы Х. мүдделеріне қатысты 2007 жылғы 28 қазандағы өтініші.

Өз өтінішінде өтініш иесі Х. жазасын өтеу үшін тұрғылықты жері бойынша Қарағанды облысының ұқсас түрдегі түзеу колонияларының біріне ауыстыруды сұрайды.

Е. 2007 жылғы 23 тамыздағы сотталған баласы Е. мүддесіне қатысты өтінішінде ҚР Әділетмині ҚАЖК Қызылорда облысы бойынша басқармасының ЗК-169/5 мекемесінен тұрғылықты жері бойынша түзеу мекемесіне ауыстыруды сұрайды. Бұған негізгі себеп сотталушының анасынытұрғылықты жері бойынша түзеу мекемесіне ауыстыруды сұрайды. Бұған негізгі себеп сотталушының анасының ауыр науқасы болып табылады.

Уәкіл аппаратына бас бостандығынан айыру орындарынан алдын ала тергеу, сот процесі, кешірім жасау мәселелері бойынша заң көмегін көрсету туралы сауалдар келіп түседі, бұл, ең алдымен, сотталушылардың ақпаратқа қол жетімділігі құқықтарын іске асыру мақсатында заңдық әдебиеттермен өте аз қамтамасыз етілуімен байланысты.

Мысалы, сотталушы Н. оған 1997 жылғы 17 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 34/169 ұсынысы бойынша қабылданған Лауазымды адамдардың құқықтық тәртіпті қолдауы бойыша іс-әрекеті кодексін жіберуді сұрайды.

Өзінің 2007 жылғы 10 тамыздағы екінші өтінішінде сотталушы Н. сотталушыларды шартты-мерзімінен бұрын босатуға және кешірім беру туралы ұсыныс беру тәртібін түсіндіруді сұрайды.

Осыған байланысты Қазақстанның негізгі құқық қорғау құжаттарына, соның ішінде 1998 жылы ратификацияланған Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияға (БҰҰ, Нью-Йорк, 1984 жыл), Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияға Факультативтік хаттамаға (БҰҰ, Нью-Йорк, 2007 жыл) қол қойғандығына қарамастан, Қазақстанның қазіргі сәттегі пенитенциарлық жүйесінің жағдайы азаматтық қоғам тарапынан қызығушылық тудырып отыр.

Жоғарыда келтірілген мысалдар маңызды проблемалардың бірі болып табылатын қылмыстық-атқару жүйесі қызметкерлерінің адам құқықтарын бұзуын көрсетеді, ал Уәкілге жолданған шағымдардың жалпы саны бұл проблеманың біршама өскендігін білдіреді.

Қылмыстық-атқару жүйесі қызметкерлерінің іс-әрекеттеріндегі қолданыстағы заңнаманы және халықаралық құқықты бұзуды түп-тамырымен жоюды олардың мәдени және кәсіби дайындықтары деңгейін арттыруға бағытталған кешенді шаралар қолдану жолымен шешуге болады.

ҚР Әділетмині ҚАЖК түзеу мекемелерінде жазасын өтеп жатқан адамдарға зорлық-зомбылық көрсетуді ойына да алмайтын адамдар қызмет етуі тиіс. Кадр қызметі жұмысқа қабылдау кезінде болашақ қызметкердің адамгершілік сапасын тексеруі қажет.

Зорлық-зомбылықтың алдын алудың тиімді тәсілі қылмыстық-атқару жүйесінің қызметіне дұрыс ұйымдастырылған ведомстволық бақылау қою болып табылады.

Жоғарыда жазылғандарды негізге ала отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағына сәйкес Сізден, құрметті Зағипа Яхянқызы, ҚР Әділетмині ҚАЖК мекемелері жұйесіндегі аталған бұзушылықтарды болдырмау және оның алдын алу бойынша қажетті шаралар қабылдау мүмкіндіктерін қарастыруыңызды сұраймын.

Құрметпен,
Қазақстан Республикасындағы

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А. Шәкіров
Атырау облысының әкімі Б.С. Рысқалиевке ұсыным

Құрметті Бергей Сәулебайұлы!
Маған Атырау облысы Мақат ауданы Мақат кентінен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғандығы туралы бірнеше өтініштер келіп түсті.

«Мақат-Су арнасы» КМК жұмысшыларының ұжымдық өтінішінде олардың құқықтары мен бостандықтарына жүйелі түрде қысым көрсетілгендігі, еңбек туралы заңнаманың өрескел бұзылғандығы, санитариялық-эпидемиологиялық нормалар мен ережелер талаптарының сақталмайтындығы, сондай-ақ құзыретті мемлекеттік органдардың төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою бойынша әрекетсіздігі көрсетілген.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл аталған фактілер бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Денсаулық сақтау, Төтенше жағдайлар министрліктеріне, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына, Атырау облысы әкімдігіне жолдаған сауалдарын қарау нәтижесінде бұл фактілердің көпшілігі расталды. Мысалы, аталған мемлекеттік органдардың мәліметтері бойынша Мақат кентінің сумен жабдықтау объектісінде пайдалануға берілген кезден бастап ғимараттар мен технологиялық желілерге күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілмеген, аумақта темір қоршаулар ішінара бүлінген, су сорғысы станциясының ғимараты күрделі жөндеу жұмыстарын қажет етеді, алты сорғы агрегаттарының төртеуі жұмысқа жарамсыз күйде. Хлорсүзгіш құрылғы пайдалануға берілмегендіктен, зарарсыздандыру жұмыстары қолмен жасалады. 4 ауызсу резервуарының санитарлық-техникалық жағдайы қанағаттанарлықсыз күйде, барлық резервуарлар әр-әр жерден опырылған, олардың екеуі ғана алдын ала жуып тазартылған және дизенфекцияланған.

Сонымен қатар тексеру нәтижесінде Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкерлердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру, қызметкерлерді жұмыс беруші тарапынан еңбек қауіпсіздігі мен сақтандыру талаптарына сәйкес санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен, жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнайы киімдермен қамтамасыз ету шарттарының болмауы бөлігіндегі нормалары бұзылғандығы анықталды. Бұған қоса, тексерулер зейнетақы аударымдарын дер кезінде аудармағандығын, сондай-ақ жалақы есептеу кезінде сағаттық тарифтік мөлшерлеменің кемітілгендігін анықтап берді.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің тапсырмасы бойынша «Мақат-Су арнасы» КМК жұмысшыларының өтініштерін Атырау облыстық Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау департаментінің мемлекеттік еңбек инспекторы бірнеше рет қарастырғандығын, оның нәтижелері бойынша еңбек заңнамасын бұзуға жол бергендігі үшін ұйым басшысына бірнеше рет ұйғарымдар жіберілгендігін атап өту қажет. Алайда, берілген ұйғарымдар кәсіпорын басшысының жиі ауысуы себебінен орындалмаған.

Жоғарыда көрсетілген фактілер азаматтардың қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына конституциялық құқықтарына қысым көрсетілгендігін (Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабы), Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 7-бабында берілген талаптардың толығымен сақталмай отырғандығын куәландырады.

Мақат кенті тұрғындарының Адам құқықтары жөніндегі уәкілге жолдаған келесі өтініштерінде адамның денсаулығын сақтау құқығы (Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабы), адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғау (Қазақстан Республикасы Конституциясының 31-бабы) секілді конституциялық бекітілген құқықтарының бұзылғандығын көрсетеді. Оларда аталған елді мекеннің атқарушы органдарының жоғарыда аталған Халықаралық пактінің 12-бабы сақталмаған жағдайда әртүрлі жұқпалы аурулардың таралуына себепші болатын санитарлық-эпидемиологиялық нормалар мен ережелердің бұзылуы бөлігін сақтамайтындығы туралы мәліметтер бар. Бұл жерде тұрғын үйлердің астындағы антисанитарлық жағдай, қоқысты жинау және оны тастауға арналған контейнерлер санының жетіспеушілігі, азаматтардың келісімінсіз зиянды объектілер салу туралы сөз болып отыр.

Сонымен қатар өтініш иелерінің қауіпті жағдайда тұрмыс кешіп жатқандықтары туралы да мәліметтер кездеседі, атап айтқанда, аталған елдімекендегі КПД-5 үйінің тұрғындары кент және аудан әкімдіктерінің әрекетсіздіктері салдарнан алты жыл қатарынан жылусыз, су құбырлары мен кәріз жүйесі бұзылған, біршама уақыттан бері күрделі жөндеуді қажет ететін үйдің қабырғалары мен іргетасының құлау қаупі жағдайында өмір сүріп келеді.

Сондай-ақ Мақат кенті азаматтарының лауазымды адамдардың Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің ар-намыс кодексіне қарама-қайшы, барлық мемлекеттік органдардың беделін түсіретін адамның қадір-қасиетін бірнеше рет кемсіткен жағдайларына шағымданған өтініштері қаралуда.

Атырау облысы Мақат ауданы Мақат кентінің лауазымды адамдарының адам құқықтарын бұзу фактілері дәлелденгендігін, сондай-ақ аталған елді мекеннен адам құқықтары бұзылғандығы туралы ақпарат бірнеше рет алынғандығын назарға ала отырып, Сізден орын алған проблемаларды тез арада шешуге және азаматтардың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын толығымен қайта қалпына келтіруді сұраймын.

Бұқаралық ақпарат құралдарында Сіздің Алматы облысына жасаған сапарыңыз туралы жарияланды («Қазақпарат» ҰАА сайты, 09.11.2007 ). Талдықорған проблемалы балаларға арналған балалар үйіне барған кезіңізді Сіз балалар үйлері мен интернаттардағы қоректік заттардың шығындары нормасын қайта қарау қажеттілігі туралы айтқан болатынсыз.

Осыған байланысты, Сіздің өтінішіңізге ортақтасқым келетіндігін хабарлағым келіп отыр.

Балалар өздерінің дене күші мүмкіндіктеріне қатысты халықтың ең әлсіз қорғалатын топтары ретінде қалып отыр.

Сондықтан Сізден тек қоректену проблемасымен ғана шектеліп қоймай, сонымен бірге Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстан облыстарындағы мекемелері жүргізген мониторинг нәтижелері көрсетіп отырғандай, балалар мекемелерінде бола отырып олар кездесетін қиындықтарға да назар аударуыңызды сұраймын:

балалар үйіндегі балаларды жұмыс берушілер арзан жұмыс күші ретінде заңсыз пайдаланатын және тәрбиелеушілер үшін баю құралы болып табылатын жағдайлар ұшырасады (Литер.кз сайты, 12.11.2007, «Невольные хлеба»);

интернат-үйлердің көпшілігі күрделі жөндеуді, алаңын кеңейтуді қажет ететіндіктен, олардың материалдық-техникалық базасын жетілдіру қажет;

білім беру жүйесін нығайту, оқытудың жаңа тиімді әдістерін ендіру талап етіледі; балалар үйінің балалары мектепті бітіргеннен кейін түрлі себептерге байланысты білім деңгейлері төмен болып келетіндігі рас;

балалар мекемелерінің штатын білікті кадрлармен толықтыру қажет, балалар мекемелерінде жұмыс істеп жатқан қызметкерлердің көбісіне біліктілігін арттыру қажет;

қазіргі балалар үйлерінің мүмкіндіктері балалардың ойынға, өзін-өзі дамытуына деген қажеттіліктерін қанағаттандырмайтындықтан, балалардың демалысын қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасау мәселесін қайта қарастыру қажет.

Осыған байланысты, Сізден, құрметті Бердібек Мәшбекұлы, халықтың әлеуметтік қауқарсыз тобы ретінде балалар мекемелерінде тәрбиеленіп жатқан балалардың қажеттіліктеріне баса назар аударуыңызды сұраймын, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Сіз басқарып отырған министрліктің ғана емес, жалпы алғанда мемлекеттің басым міндеттерінің бірі болуы тиіс.

Бұған қосымша, 2005 жылы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің балалардың проблемалары өзекті мәселе ретінде көтерілген «Қазақстан Республикасындағы балалардың құқықтарын сақтау туралы» арнайы баяндамасы жарық көргендігін ескертеміз.

Өтініштің мазмұны бойынша, бір кездері республикада жоғары білікті, бірақ та ЖОО-ның биология және химия факультеттерін бітірген мамандар ұзақ уақыт бойына (15 жылдан астам) зертханашы лауазымында қызмет атқарған.

Дәрігер-зертханашылар жұмысқа педагогикалық институттарды биология және химия мамандығы бойынша бітірген мамандар денсаулық сақтау ұйымдарына дәрігерлік және провизор лауазымдарына жұмысқа қабылданбайтындығын белгілеген ҚР Денсаулық сақтау министрінің 1996 жылғы 17 мамырдағы № 227 бұйрығы (бұдан әрі – № 227 бұйрық) шыққанға дейін қабылданған.

Осыған байланысты шағымданушылар ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2007 жылғы 2 наурыздағы № 151 бұйрығына сәйкес (бұдан әрі – № 151 бұйрық) оларға біліктіліктерін растаудан бас тартылғандығымен келіспейтіндіктерін білдіреді.

Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық ҚР Денсаулық сақтау министрлігіне сауал жолдаған болатын. Министрліктен алынған ақпарат бойынша, денсаулық сақтау ұйымдарындағы дәрігер лауазымын иеленуге рұқсат беру туралы шешім қабылдау үшін әрбір маманның барлық құжаттарымен жеке-жеке танысу қажет. Осыған байланысты шағымданушыларға көтерілген мәселелер бойынша түсінік алу үшін қажетті құжаттарымен Медициналық қызмет көрсету саласындағы бақылау комитетінің Жамбыл облыстық басқармасына жүгіну ұсынылды. Сонымен қатар министрлік № 151 бұйрыққа № 227 бұйрыққа сәйкес денсаулық сақтау ұйымдарына дәрігер лауазымына жұмысқа қабылданған медициналық емес білім алған мамандарға біліктілік санаттарын қосу жөнінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша жұмыстар жүргізіліп жатқандығын хабарлады.

Сонымен бірге, № 227 бұйрыққа 1996 жылдың мамыр айына дейін тікелей медициналық сипатта қызмет көрсетпейтін мамандар ретінде (дәрігер-зертханашылар) еңбек жолын бастаған және институттарды биология және химия мамандығы бойынша бітірген адамдарға денсаулық сақтау ұйымдарында қазіргі уақытта қызмет атқарып жатқан лауазымдарында жұмыстарын жалғастыру мүмкіндігін ұсыну жөнінде түзетулер енгізбей, № 151 бұйрыққа түзетулер енгізу туындаған жағдайды шешудің тиімді әдісі болмайтындығын атап өту қажет.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 15 және 25-тармағын басшылыққа ала отырып Сізден, құрметті Анатолий Григорьевич, 12 жылдан астам дәрігер-зертханашы лауазымында қызмет еткен азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қайта қалпына келтіруге ықпал ететін 1996 жылғы 17 мамырдағы № 227 бұйрыққа жоғарыда көрсетілген түзетулерді енгізу мүмкіндіктерін қарастыруыңызды сұраймын.

Құрметпен,
Адам құқықтары

жөніндегі уәкіл А. Шәкіров


Қызылорда облысының әкімі М.А. Құл-Мұхаммедке ұсыным

Құрметті Мұхтар Абрарұлы!
Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін басқаруға қатысуға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар.

«Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» ҚР Заңының 13-бабына сәйкес, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басшылары және олардың орынбасарлары айына кемінде бір рет тиісті мемлекеттік органның басшысы бекітетін қабылдау кестесіне сәйкес азаматтарды және заңды тұлғалардың өкілдерін, оның ішінде осы органдардың қызметкерлерін жеке қабылдауды жүргізуге міндетті.

Осыған қарамастан, Қызылорда қаласының тұрғыны А. өтініші бойынша оның мемлекеттік органдарға жүгіну құқығы бұзылып отыр.

Мысалы, өтініш иесінің хабарлауы бойынша, ол Қызылорда облысы әкімінің жеке қабылдауына 7 айға жуық кезекте тұр. Алайда осы уақытқа дейін қабылдауында болмаған.

Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық шағымданушының мәліметтерінің растығын анықтау үшін Қызылорда облысының әкімдігіне сауал жолдаған болатын, алайда жоғарыда көтерілген мәселе бойынша жауап келген жоқ.

Осылайша, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарының нормаларымен бірге мемлекеттік қызметшілердің өтініштерді қарау кезінде төрешілдік пен сөзбұйдаға салу көріністеріне жол бермеуі тиіс Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 3 мамырдағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің ар-намыс кодексінің нормасы да бұзылып отырғандығына толық негіз бар деп есептеуге болады.

Жоғарыда жазылғандарды негізге ала отырып, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағына сәйкес маған берілген өкілеттіктерді пайдалана отырып, Сізден, құрметті Мұхтар Абрарұлы, көтерілген мәселелерді шешу үшін қажетті шаралар қабылдауыңызды және А. жеке қабылдау туралы өтінішін қанағаттандыруыңызды сұраймын.

Құрметпен,

Адам құқықтары

жөніндегі уәкіл А. Шәкіров


Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің

2007 жылғы 12-13 маусым аралығында Ақмола облысына жасаған сапарының нәтижелері бойынша ұсынымдар

ЕЦ-166/23 тергеу изоляторы-мекемесі

(ұсыныс 07.08.2007 жылы ҚР Әділет министрлігіне жолданды)

2. Күдіктілер мен айыпталушыларды олардың құқықтарын сақтай отырып ұстау жағдайының айқындылығын қамтамасыз ету мақсатында мекеме аумағында құқық қорғау ұйымдарының жүйелі түрде қолжетімділігін қамтамасыз ету қажет. Үкіметтік емес ұйымдар күдіктілер мен айыпталушылардың құқықтарын қорғау саласындағы жаттықтырушылар мен сарапшыларды тарту бойынша жұмысты, бірлескен жобалар шеңберінде шетелдік әріптестермен тәжірибе алмасу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды, мекеме қызметкерлеріне олардың шетелдік әріптестерінің жұмыс жағдайларын және басқа мемлекеттердегі күдіктілер мен айыпталушыларды ұстау жағдайымен таныстыруды дұрыс жолға қоюы тиіс.

(ұсыныстар 07.08.2007 жылы ҚР Денсаулық сақтау министріне жолданды)

2. Конвенция және ескертілген Ұсыныстар шеңберінде медициналық қызмет көрсету деңгейін тұрақты түрде арттырып отыру қажет.

3. Бала құқықтары жөніндегі қызметті белсенді ету, Конвенция туралы жалпы қоғам ортасында ғана емес, балалар арасында да хабардар ету деңгейін арттыру, сондай-ақ Ұсыныстардың 21-тармағын, сондай-ақ 43-тармағын орындауға ықпал ететін консультациялық және техникалық көмек алу мақсатында халықаралық ұйымдармен, атап айтқанда ЮНИСЕФ-пен, БҰҰ даму бағдарламаларымен, Ұлттық ҮЕҰ-мен және қызметі балалардың құқықтары мен мүдделерін іске асыруға бағытталған азаматтық қоғамның басқа да секторларымен ынтымақтастықты қарқынды дамыту қажет.

4. Жетім балалардың санын азайту мақсатында балалары «Үміт» тобында тәрбиеленіп жатқан ата-аналармен жұмысты күшейту керек.

(ұсыныстар 07.08.2007 жылы ҚР Денсаулық сақтау министріне жолданды)

2. Мекеменің штатта кестесі медициналық қызметкерлерді, соның ішінде аз кездесетін мамандық иелерін барынша көбейту тұрғысында қайта қаралсын.

3. Күрделі жөндеу және қайта жаңарту және/немесе жаңа ғимарат құрылысын салуды жүзеге асыру арқылы аурухананың барлық ғимараты жаңалансын.

4. Аурухананың материалдық-техникалық базасы жабдықталсын.

5. Мекеменің медициналық қызметкерлерінің біліктілігі шетелдік мамандандырылған орталықтар мен клиникаларда тұрақты түрде көтеріп отырылсын.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің

2007 жылғы 26-27 қараша аралығында Алматы облысына

жасаған сапарының қорытындысы бойынша ұсынымдар
Алматы облысының әкімі С.Ә. Үмбетовке

Құрметті Серік Әбікенұлы!
Ағымдағы жылдың 26-27 қараша аралығында мен Қазақстан өңірлеріндегі адам құқықтарының сақталуына жоспарлы мониторинг жүргізу шеңберінде Алматы облысында болып қайттым.

Іссапар барысында облыс әкімлігінің ықпал етуімен 12 азаматты жеке қабылдау жүргізілді, онда мынадай өзекті мәселелер туралы сөз болды:

Бұл топтағы шағымдарды өтініш иелері олардың тұрғын үйге қатысты мынадай құқықтарының бұзылғандығын хабарлайды: мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй ала алмау; тұрғын үйге мұқтаждар тізімінде кезекте болмау; жатақханадан шығарылу; тұрғын үйді жекешелендіру проблемасы.

Мысалы, мемлекеттік тұрғын үй қорынан баспана беру туралы Ауғанстан соғысының ардагері өтініш білдірген. Оның өтінішінде осы өтініш бойынша 2005 жылы Талдықорған қаласының әкіміне жүгінген, алайда жергілікті атқарушы органдар оның өтініші бойынша шаралар қабылдамаған. Бүгінгі күні өтініш иесі мен оның әйелі ең үлкені 17 жасқа, ал ең кішкентайы 3 айлық 4 баласымен бірге, оның айтуы бойынша, иесіз қалған ұйым қарауылының үйінде тұрып жатыр.

Өтініш иелері өздеріне берілген қызметтік тұрғын үйлерге меншік құқығын белгілеуге байланысты өз құқықтарын іске асыра алмайтындықтары жөнінде шағымданған өтініштер де кездеседі.

Мысалы, сондай өтініштердің бірі ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Қаратал аудандық басқармасы балансындағы қызметтік тұрғын үйді жекешелендіру мәселесіне байланысты. Өтініш иесі аудан әкімдігі жанындағы жылжымайтын мүлікті заңдастыру жөніндегі комиссияға өтініш білдіргеннен кейін, аталған қызметтік тұрғын үйді жекешелендіріп алған. Алайда қызметтік тұрғын үй балансында болып табылатын аталған Басқарманың бастығы мүлікті заңдастыру және тұрғын үйді мемлекеттік тіркеу жөніндегі комиссияның шешімін сот тәртібімен жарамсыз деп тануды талап етіп отыр.

Тұрғын үй мәселесіне қатысты тағы бір өтініште шағымданушы тұрғын үйге қатысты басқа жеке тұлғамен арадағы дауды оң шешіп беруге ықпал етуді сұрайды.

Қалалық соттың өтініш иесін шығару туралы бұрынғы шешіміне қалалық прокуратура қарсылық білдірген. Қазіргі уақытта аталған азаматтық іс апелляциялық тәртіпте облыстық соттың қарауында жатыр.
Құқық қорғау органдарының заңсыз әрекеттері туралы

Өтініш иелері құқық қорғау органдарының өздерінің қызметтік міндеттерін атқару кезінде заңсыз құралдар мен әдістерді қолданатындығына, сондай-ақ олардың тиісті әрекет ету шараларын қабылдамайтындығына шағымданады.

Мұндай өтініштердің бірі өтініш иесінің жан-жақты және объективті тергеу жұмысытарын жүргізу үшін оның Талдықорған қалалық ІІБ ТБ-не берген заттай айғақтарын – кісі қолынан қаза тапқан қызының құрбысының жазбаларын – тергеу бөлімі қызметкерлерінің жоғалтып алуына байланысты шағымы болып табылады. Шағымданушының пікірінше, аталған жазбалардың мазмұны бойынша оның қызының өліміне кінәлілердің жеке қасиеттерін анықтау кезінде оны маңызды әрі дәйекті айғақ ретінде пайдалануға және оларға айып тағуға болады.

Құқық қорғау органданың әрекетсіздігіне шағымданған тағы бір өтініш Текелі қаласы тұрғындарының өтініші болып табылады, олардың пікірінше, АІІБ полициясы қызметкерлерінің тергеу барысында қылмыстық-іс жүргізу заңнамасының нормасын бұзуының салдары олардың балаларының қылмыстық жауапкершілікке заңсыз тартылуына алып келген.

Зейнетақымен қамтамасыз етуге, материалдық көмек көрсетуге, жұмыссыздық бойынша әлеуметтік жеңілдік беруге қатысты өтініштер шағымдардың саны бойынша үшінші орында тұр.

Өтініш берушілер белгіленген жәрдемақы, өтемақы көлемдеріне, сондай-ақ оларды тағайындау мерзімдері мен кезеңдеріне келіспейтіндіктерін білдіреді.

Бұл санаттағы өтінішке қарт ананың өзінің қызының мүддесі бойынша бала күтіміне байланысты белгіленген төлемдердің көлемдеріне келіспейтіндігін білдірген шағымы жатады. Өтініш иесі 13 мың теңге көлемінде зейнетақы алады, ал оның қызы жалғыз басты ана ретінде балаларына 1 мың теңге көлемінде жәрдемақы алады. Осылайша, өтініш білдірушінің отбасы өмір сүруге жеткілікті қаражаты болмай, қиын жағдайға тап болған.

Жалпы отбасылық табысы 14 000 теңге бола отырып, бұл отбасының мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек, тұрғын үй жәрдемақысын алуға, сондай-ақ медициналық дәрі-дәрмектерді жеңілдікпен алуға толық негіздері бар екендігі бола тұрса да, әлеуметтік қорғау органдарына жүгінулері нәтижесіз қалып отыр.

Талдықорған қаласының бір тұрғыны жұмыссыз отырған кезеңі бойынша ақшалай жәрдемақы алуына ықпал етуді өтініп сұрайды. Өз өтінішінде ол материалдық жағдайының қиын екендігін, жұмысы жоқ екендігін, қазіргі уақытта жүктіліктің соңғы айында отырғандығын хабарлайды.

Маған келіп түскен өтініштердің бірқатары сот шешімдерінің орындалмауына байланысты болып келеді, бұл азаматтардың құқықтарын ғана бұзып қоймайды, сонымен бірге жалпы алғанда сотқа және мемлекеттік билік органдарына сенімсіздік тудырады.

Сот шешімдерінің тиісінше орындалмауына Алматы облысы Қаратал аудандық сотының 2007 жылғы 25 маусымдағы өтініш иесі мен басқа жеке тұлға арасындағы жер дауына байланысты шешімінің оның пайдасына шешілгендігін, бірақ та заңда берлігенген мерзім ішінде орындалмағандығын хабарлаған өтініш мысал бола алады.

Осыған ұқсас сот органдары шешімдерінің орындалмауына қатысты өтініште өзінің бұрынғы күйеуінен алимент өндіріп алуға ықпал етуді сұрайды, сот органдары берген орындау парағы бойынша өтініш иесіне оның күйеуі кәмелетттік жасқа толмаған екі балаға алимент төлеуге міндетті.

Мүлікті заңдастыру мәселелері туралы

Кейбір жағдайларда өздерінің бұзылған құқықтарын қорғауды қажет ететін адамдардың өтініш білдіру себептері шенеуніктердің азаматтардың проблемалары мен қажеттіліктеріне немқұрайды қарауы болып табылады.

Азаматтар мен жергілікті мемлекеттік басқару органдары арасындағы келеңсіз жағдайға байланысты өтінішке Алматы облысы Өтеген батыр кенті тұрғынынан маған келіп түскен шағым мысал бола алады. Өтініштің мазмұны бойынша, Іле ауданы әкімдігі оның жер учаскесін иелену құқығын бұзып отыр.

Өтініш иесінің мәліметтері бойынша, ол 2007 жылғы тамыз айында жер учаскесін заңдастырған. Алайда осы уақытқа дейін ол Іле ауданы әкімдігінің жер қатынастары бөлімінен жерді пайдалану құқығына мемлекеттік акті ала алмай отыр. Актінің берілмеу себептерін бөлім қызметкерлері түсіндіре алмай отыр.

Азаматтарды қабылдау нәтижелері олар көтерген мәселелерді шешу негізінде жергілікті билік органдарының құзыретінде екендігін көрсетіп отыр.

Жоғарыда баяндалғандар негізінде, Сізден, құрметті Серік Әбікенұлы, өтініш иелерінің проблемалық мәселелерін шешуге және қажет болған жағдайда олардың бұзылған құқықтарын қайта қалпына келтіруге ықпал етуіңізді сұраймын.

Зейнетақы есептеудің белгіленген тәртібімен келіспеу туралы шағымдар менің атыма келіп түскен өтініштердің жалпы саны бойынша салыстырмалы түрде аз мөлшерде болғанымен, өзекті мәселе ретінде қалып отыр.

Зейнетақымен қамтамасыз ету бойынша өтініштердің мониторингі мынадай топтарға бөліду көздейді:
1. 1995 жылғы 1 қаңтарға дейін зейнеткерлікке шыққан зейнеткерлерге зейнетақыны қайта есептеудің қателігіне байланысты шағымдар.

Мысалы, Д. (19.11.2007 кіріс № 75/03-1070(10) және Ш.(19.11.2007 кіріс № 150/03-1069(9) шағымдары.

Зейнеткерлердің бірнеше рет көтерген мәселелерінің тарихы мынадай.

ҚР Министрлер Кабинетінің «Бұрын тағайындалған зейнетақыны қайта есептеу тәртібі туралы» 02.04.1992 жылғы № 309 қаулысымен әрбір зейнеткерге жеке қайта есептеу коэффициентін белгілеуге негізделген зейнетақыны қайта есептеу механизмі бекітілді.

Алайда 01.10.1994 орташа айлық жалақының болжамды деңгейі жалақының ең төменгі деңгейінен 15 есе асып кетуіне байланысты, 01.10.1994 жылдан бастап зейнетақыны қайта есептеу ҚР Халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 23.09.1994 жылғы № 5 алқа шешімімен бекітілген 01.09.1994 жылға орташа айлық жалақы негізінде жүргізілді.

Осылайша, зейнетақының базалық есептеу көрсеткіші кемінде 2 есеге қысқарды.

ҚР Бас прокуратурасының өтінішіне байланысты ҚР Жоғарғы Сотының Шаруашылық істері жөніндегі алқасының 03.06.1996 жылғы шешімімен министрлік алқасының 23.09.1994 жылғы № 5 қаулысы (халық шаруашылығындағы жұмысшылар мен қызметшілердің 1994 жылғы қаңтар-тамыз аралығындағы орташа айлық жалақысы) зейнетақыны қайта есептеу үшін 1091,10 теңге көлеміндегі базалық көрсеткішті қолдану бөлігінде құқықтық база ретінде қолданылуы мүмкін еместігі белгіленді.

ҚР Үкіметінің 17.07.1996 жылғы № 899 қаулысымен жоғарыда аталған алқа қаулысның күші жойылды және осы қаулымен министрлікке 1994 жылғы қаңтар-тамыз аралығындағы орташа айлық жалақы негізінде 1994 жылға зейнетақыны қайта есептеуді жүргізу туралы тапсырма берілді.

Аталған жайттарға байланысты 02.04.1992 (ҚР Министрлер Кабинетінің № 309 қаулысының қабылданған күні) мен 21.09.1995 (ҚР Министрлер Кабинетінің № 1277 қаулысының қабылданған күні) аралығында 02.04.1992 жылғы № 309 қаулымен бекітілген есептеу механизмі қолданылуы тиіс болатын.

Алайда Министрліктің аталған алқа шешімінің күшін жойылды деп тану зейнеткерлердің қосылған соманы ала алмаған белгілі бір бөлігіне зейнетақы көлемін қайта есептеуге ықпалын тигізбеді.

Көптеген зейнеткерлер ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне ала алмаған ақшаларын қайтару туралы шағымданумен әртүрлі сот инстанцияларына өтініш білдіргеніне қарамастан, олардың талаптарын қанағаттандырудан бас тартылды.

Осыған байланысты нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу кезінде зейнеткерлік жастағы адамдардың мүдделеріне, оларды аталған процеске тарта отырып, толығымен ескерудің орынды екендігі ұсынылады.

30 жылдан астам еңбек өтілі бар өтініш иелерінің мәлімдеуінше, 01.06.2003 жылдан бастап зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру ережесін бекіткен ҚР Үкіметінің 11.06.2003 № 564 қаулысына сәйкес тағайындалған ең төменгі зейнетақы алушы болып табылатындықтан, олардың лайықты зейнетақы алу құқықтарына қысым көрсетілген.

Есептеудің қолданылған формуласы көптеген зейнеткерлердің дербестендірілген есептік коэффициенті төмен және еңбек қатысының кэффициенті, тиісінше, ең төменгі зейнетақыны ғана есептеп бере алады.

Осыған байланысты зейнетақы төлемдерінің мөлшерін белгілеу кезінде еңбек өтілі мен бұрын алған жалақыға сүйенуді талап ететін көптеген ұсыныстарға назар аудару қажет.

Бұған қоса, ЗТЖМО зейнетақы тағайындау және есептеуге алатын еңбек қызметінің жүзеге асырылу кезеңі туралы мәселе туындайды. Орталықтар зейнетақы мөлшерін есептеу үшін зейнеткерлердің жалақысы ең төмен болған жылдарды пайдаланды, бұл өз кезегінде мәселелер мен олардың тарапынан наразылықтарды туындатады.

«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» ҚР Заңының 14-бабының 2-тармағына сәйкес зейнетақы төлемдерін есептеу үшін 3 жылғы жұмыс ішіндегі табыс қатарынан 36 күнтізбелік айдағы жұмыс ішіндегі табыстың жалпы сомасын отыз алтыға бөлу арқылы анықталады. Сонымен бірге, көптеген азаматтардың пікірі бойынша, үш жылғы жұмыс еңбек қызметінің барлық кезеңінде алған сыйақының көлемі туралы нақты объективті жағдайды сипаттауы мүмкін емес. Зейнетақы көлемін белгілеу кезінде жұмыстың ұзағырақ кезеңін (мысалы, он жыл) пайдалану туралы ұсыныстар келіп түсіп жатады, бұл, әрине, Заңның жоғарыда аталған бабына және тиісті заңға тәуелді актілерге түзетулер енгізуді талап етеді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 11 маусымдағы № 564 қаулысымен 2003 жылғы 1 қаңтарға дейін тағайындалған зейнетақыларды қайта есептеу жүргізілді. Бұл ретте өтініш иесіне зейнетақы төлемі 2003 жылғы 18 мамырда тағайындалғандығына байланысты қайта есептеуден бас тартылды. Сонымен бірге онда зейнетақыны қайта есептеуден бас тартудың заңсыздығы туралы күдік пайда болды, себебі оған зейнетақы 1995-1997 жылдардағы жалақысы бойынша тағайындалған. Осыған байланысты өтініш иесі оның зейнетақысы да қайта есептеуге жататынды деп есептейді.

Адамның және азаматтың құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының 25-бабына және Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 11-бабына сәйкес әлеуметтік мемлекеттің мақсаты адамның өзінің және оның отбасының денсаулығы мен жеткілікті тұрмыс деңгейінде өмір сүру, жасы келген кезде және өзге жағдайларда одан тәуелсіз мән-жайлар бойынша өмір сүруге қаражаты болмаған жағдайда қамтамасыз ету құқықтарына кепілдік беру болып табылады.

Қазақстан Республикасының Президенті өзінің «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты Қазақстан халқына Жолдауында (Астана қаласы, 2006 жылғы 1 наурыз) біздің аға буын өкілдері, ана мен бала, жастар, ел тұрғындарының барлық қабаттарының жоғары сапалы және алдыңғы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам қамқорлыққа және адамдардың назарына әлеуметтік бағытталған қоғамды қалыптастыратындығымызға мән берді.

Осыған байланысты, Сізден, құрметті Бердібек Мәшбекұлы, біздің зейнеткерлеріміздің лайықты қарттық шағын қамтамасыз ету мәселелерін барынша оң шешуге мүмкіндік беретін нормативтік-құқықтық база тиіті түзетулер енгізу мүмкіндіктерін қарастыруыңызды сұраймын.

Құрметпен,
Қазақстан Республикасындағы

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А. Шәкіров

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қ.Ә. Мәмиге хат

Құрметті Қайрат Әбдіразақұлы!
Маған келіп түскен өтініштерге жүргізілген талдау шағымдардың көпшілігі сот шешімдеріне келіспеушіліктерге байланысты екендігін көрсетіп отыр.

Мысалы, 2006 жылы мұндай өтініштер жыл сайын келіп түсетін өтініштердің 18,74 %-ын (409 өтініш) құраса, 2007 жылдың 9 айында 31,6 %-ды (419 өтініш) құрап отыр.

Бұл жерде азаматтардың барлық өтініштері негізді деп санауға болмайды. Сонымен қатар, олардың көптеген бөлігі азаматтардың соттың қорғауы құқықтарын жүзеге асыру саласында белгілі бір проблемалардың бар екендігін көрсетіп отыр.

Жалпы қорытынды бойынша соттардың әрекеттері мен шешімдеріне қатысты шағымдарды мынадай ірі топтарға бөлуге болады:

Б. оның зорлауға зорлаудың құрбаны болған немере сіңілісінің құқықтарының бұзылуына байланысты сот шешіміне келіспейтіндігі туралы өтініші (16.08.2004 кіріс № 153/04-733(2). Аталған ауыр қылмысты жасағаны үшін кемінде үш жыл бас бостандығынан айыру жазасы белгіленгендігіне қарамастан, өтініш иесінің мәліметтері бойынша қылмысты жасауға кінәлі адам аудандық соттың үкімі бойынша бар-жоғы екі жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылған.

Өт. соттың оның баласына қатысты алдын ала тергеу барысында, өтініш иесінің айтуы бойынша оның баласына айыптау үкімін шығару үшін негіз болған қылмысты жасағанын мойнына алуға полиция қызметкерлері тарапынан дене күші қолданылғандығы туралы өтініші (17.05.2005 кіріс № 795/02). Соттың үкімі бойынша Қылмыстық кодекстің 96-бабының 2-тармағында көзделген қылмысты жасағаны үшін қатаң режимдегі түзеу колониясында жазасын өтеуге 12 жыл бас бостандығынан айыру түріндегі ең жоғары мерзімді жаза тағайындалғаны назар аудартады. Бұл ретте сотталушы бұрын сотталмаған, тұрғылықты жері және оқу орны оған оң мінездеме беріп отыр, үкімде сот аяғы төбелеске ұласқан дауды жәбірленушінің өзі бастағандығын көрсетеді.
2. Соттардың істі қарау кезіндегі әділетсіздігі, олардың кінәсіздік презумпциясы қағидасын сақтамауы, соттардың айғақтарды тексеруге және бағалауға дұрыс назар аудармауы.
Бұған мына шағымдар мысал бола алады:

С. сотта, оның пікірі бойынша, судья мен жауапкердің достық қарым-қатынасы салдарынан оның тұрғын үй және жер құқықтары бұзылғаны туралы өтініші (09.10.2007 кіріс № 940/03).

П. сотталған баласының мүддесіне қатысты өтініші (13.06.2003 кіріс № 189/04), онда соттың істегі айғақтарды объективті және жан-жақты бағалауының жеткіліксіздігі туралы және «айыптаудың барлық нұсқаларының негізіне берілген айыптау қорытындысын жасау кезінде фактілерді қасақана бұрмалау және айғақтарды бұрмалау» болғандығы туралы көрсетеді. Сонымен қатар кінәсіздік презумпциясы қағидасын бұзатын сот талқылауындағы айыптаудан жалтару туралы дәлелдер келтіріледі.

Ә. соттың сотталушы ғана емес, сонымен бірге оның отбасы мүшелері де тұратындығы ескерілмей шығарылған үйді тәркілеуді көздейтін сот шешімімен келіспейтіндігі туралы өтініші (28.10.2007 кіріс № 991/03). Сонымен қатар, ҚР Қылмыстық атқару кодексінің қосымшасындағы Сот үкімі бойынша тәркілеуге жатпайтын мүліктер тізбесіне сәйкес, егер сотталушы мен отбасы тұрақты тұрып жатса, тұрғын үйі, пәтері немесе олардың жекелеген бөліктері тәркіленуге жатпайды.

ҚР-ның бұрынғы азаматшасы С. өтініші (28.02.2007 кіріс № 1238/03-194(3), онда өтініш иесі «Защита-2001» ЖШС мүлкін кейіннен сату құқығымен жалға беру шартын онда көрсетілген мерзімнің сот талқылауы басталардан 2 жыл бұрын өтіп кеткендігін ескермей жасауға мәжбүрлейтін сот шешімімен келіспейтіндігін білдіреді.

Ж. өзі қатысқан жол-көлік оқиғасы туралы істі соттың толық емес және әділетсіз қарағандығы туралы шағымданады (23.11.2007 кіріс № 1084/02). Оның жолдаған мәліметтері бойынша, ол ЖКО кезінде жәбірленуші бола отырып, ЖКО-на нағыз кінәлі болып табылатын адам жәбірленуші болып ұсыныла отырып, өзін осы оқиғаға кінәлі етіп шығарған. Сонымен бірге Ж. органдар тергеуді және тексеріп анықтауды әділетсіз жүргізді, фактілер бұрмаланған, ал сот материалдардың қарама-қайшылықтары мен дәлелсіз айғақтарға назар аудармады деп есептейді.

Сотталушы М. (16.10.2004 кіріс № 888/02) пен С. (16.10.2004 кіріс № 889/02) өз өтініштерінде алдын ала тергеу барысында оларға полиция қызметкерлері тарапынан дене күші және психологиялық ықпал көрсетілгендігін, адвокатты уақытылы ұсынбағандықтан оларды қорғау құқықтары бұзылғандықтарын, ұылмыстық іс жүргізу заңнамасы нормаларының бұзылғандықтарын хабарлайды. Полиция қызметкерлеріне қатысты алдын ала тергеу жүргізу кезіндегі олардың заңсыз әрекеттері фактісі бойынша қозғалған қылмыстық істі сот іс бойынша жинақталған айғақтарды бағалау кезінде назарға алмаған.

А. соттың жауапкер тарапынан құжаттардың бұрмаланғандығына тиісті назар аудармағандығы туралы өтініші (21.11.2007 кіріс № 22/03-1079 (3).

Шағымданушы оның еңбек ақысын сақтамау демалыста болуы туралы, жол жұмысшысы қызметіне ауысуы туралы және алдыңғысының күші жойылғандығы туралы бұйрықтар еңбек заңнамасының нормалары бұзыла отырып (өткен күндермен) шығарылғандын мәлімдейді. Мысалы, бірінші бұйрықты жұмыс беруші ол кезекті еңбек демалысында жүрген кезде, ал соңғы екеуін оның еңбек ақысын сақтамау демалыста жүрген кезде шығарған.

Сонымен қатар, өтініш иесі Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының отырысында өзінің және оның өкілінің сөздері тыңдалмағандығын, тараптардың істің мән-жайын толық және объективті түрде қарастыру құқықтарын жүзеге асыруға жағдайлар жасалмағандығын, бұл ҚР АІЖК-нің 15-бабын және ҚР Конституциясының 77-бабының 3-тармағын бұзу болып табылатындығын хабарлайды.

Т. Қарағанды қаласы Қазыбекби аудандық сотының 30.03.2004 өтініш иесінің «И.» АҚ-ның өндірістегі жазатайым оқиғаға байланысты кінәсін мойындаудан бас тартып, жауапкер-АҚ тарапын қабылдағандығы туралы өтініші (25.12.2007 кіріс № 1175/03). Соттың 15.05.2006 шешіміне қадағалау тәртібімен ҚР Бас прокуратурасының жазатайым оқиға өндіріс учаскесінің бастығы лауазымының нұсқаулығы шеңберінде әрекет еткен Т. кінәсінен емес, шахтаның өзі аса қауіпті көз болып табылатындықтан, келтірілген залалға жауапкешілік жауапкерге жүктелуіне байланысты (ҚР АК-нің 921-бабының 1-бөлігі және 931-бабының 1-бөлігі) аварияны жоюға жауапты адамдардың және кәсіпорынның кінәсінен болғандығы көрсетілген наразылығы білдірілген.

Алайда Қарағанды қаласы Қазыбекби аудандық сотының 08.08.2006 шешімі мен ҚР Жоғарғы Соты бақылау алқасының 15.03.2007 қаулысы бойынша шағымданушының өтінішін қанағаттандырудан бас тартылған.

К. қылмыстық істі тергеу кезінде сөзбұйдаға салуға, сотта істі қарау кезінде іс жүргізудің бұзылуына, мерзімдердің сақталмауына, бұл үкімнің заңдылығы мен негізділігіне әсер еткендігіне шағымданған өтініші (14.07.2004 кіріс № 437/02-616). Өтініш иесінің пікірі бойынша жауапкер өз әрекетіне жауапкершіліктен заңсыз босатылған. Өтініш иесінің осы қылмыстық істі қарау мерзімінің бұзылуы мәселесі бойынша облыстық сотқа бірнеше рет жүгінгенімен, өтініш иесінің растауы бойынша, оған дәлелсіз және негізсіз жауаптар ұсынылған.

В. Рудный қалалық сотының оның талап арызын, өтініш иесінің пікірі бойынша, соттың жеке қызығушылығы себебімен, қарауға қабылдаудан бас тартқандығы туралы шағымы (11.11.2003 кіріс № 617/04).

ҚР Әділетмині ҚАЖК Маңғыстау облысы бойынша басқармасының ГМ-172/6 мекемесінде жазасын өтеп жатқан М. сот шешімімен танысу және оның көшірмесін алу құқығының бұзылғандығы туралы шағымы (17.06.2004 кіріс № 515/02). Өз өтінішінде ол үш жыл бойына Оңтүстік Қазақстан облыстық сот органдарына аудандық сот үкімінің және оған қатысты аудандық және облыстық соттар шығарған сот қаулыларының көшірмелерін жолдауды өтініп бірнеше рет жазбаша жүгінген. Шағымданушы аталған сот шешімдері көшірмелерінің ұсынылмауы олардың аяқталған сот шешімдеріне қадағалау тәртібінде шағымдану құқығын іске асыруға кедергі келтіріп отыр деп санайды.

Н. Шар қалалық № 2 сотының судьялары мен қызметкерлерінің талап арыз қабылдаудан бас тартқандығына шағымданған өтініші (05.11.2007 кіріс № 1023/03).

С. өз өтінішінде (06.12.2006 кіріс № 1233/02) судьялардың әрекетсіздігіне және істі Астана қаласы Алматы аудандық сотында қарау мерзімін созып келе жатқандығына шағымданады.

С. түзеу колониясында жазасын өтеп жатқан баласын колония-қонысқа ауыстыруға сотталушының мемлекетке 80 мың теңге кіріс өтемегендігі себепті судьяның бас тартуына келіспейтіндігін білдіретін өтініші (29.11.2007 кіріс № 1540/02-1109). Бұған қоса, айыпталушы залалды өтеуден бас тартпайтындығын, алайда жалпы режимдегі колонияда оның көрсетілген соманы табуға мүмкіндігі жоқ екендігін хабарлайды.

ҚР Әділетмині ҚАЖК Шығыс Қазақстан облысы бойынша басқармасының ОВ-156/6 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталушы Г. 6 жыл бұрын тәртіп бұзуы негіз болған шартты мерзімінен бұрын босатуды ұсыну туралы ұсынысты соттың қабылдамауына келіспейтіндігі туралы өтініші (12.11.2007 кіріс № 1045/02). Сонымен бірге шағымданушы соттың қаулысын қабылдағаннан кейін 18 күнтізбелік күннен кейін уақытылы алмағандығын, осыған байланысты оның шағымдану мерзімінің өтіп кеткендігін хабарлайды.

Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының 8-бабына сәйкес, әрбір адам оның әділ сот шешімін, дәлелденбеген кідіртусіз сот талқылауын, талқылаудың жариялылығын, соттың әділдігі мен тәуелсіздігін көздейтін конституциялық немесе заңмен ұсынылған негізгі құқықтары бұзылған жағдайда құзыретті ұлттық соттармен құқықтарын тиімді қалпына келтіруге құқылы.

Азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғау құқығын іске асыруға ҚР Конституциясында кепілдік берілген және тұрақты тиісті бақылауды, адамның құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттарға жауап беретін нақты заңды механизмдері мен рәсімдерін құруды талап етеді.

Бұл бағыт барынша маңызды құқық қорғау қызметінде ұсынылады, негізінде бұл құқықтың сотпен, әділ сот және білікті заңды көмекпен қорғалудан өтуімен байланысты. Құқықтардың бұл санаты адам құқықтарының барлық спектрлерінің сақталуы процесіне ынталандыру ықпалын тигізеді.

Жекелеген судьялардың жұмысының жетілмегендігі халықтың жалпы сот билігіне сенімсіздігінің өсуіне ықпал етеді.

Қабылданған сот шешімдерінің негіздемелеріне дау атпай, сондай-ақ әділ соттың жіберілуі процесіне араласу мақсатынсыз, Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағынбасшылыққа ала отырып, Сізден, құрметті Қайрат Әбдіразақұлы, сот жүйесіндегі аталған бұзушылықтардың алдын алу және азаматтардың соттарда істі тура және әділ талқылау құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету бойынша қажетті шаралар қабылдау мүмкіндіктерін қарастыруыңызды сұраймын.

8. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкерлерінің тізімі

	Калюжный Вячеслав Афанасьевич Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы тел. 8 (7172) 752967
Қасенова Марал Қайырбайқызы Азаматтардың шағымдары жөніндегі бөлімнің меңгерушісі тел. 8 (7172) 752969		Сақалова Күлпаш Зиядинқызы Әкімшілік бөлімнің меңгерушісі- бас бухгалтер тел. 8 (7172) 752975
Оразбаева Әсия Қайыргелдіқызы Азаматтардың шағымдары жөніндегі бөлімнің бас сарапшысы тел. 8 (7172) 752980	Шнитковская Нина Андреевна Сараптама бөлімнің бас сарапшысы тел. 8 (7172) 752482	Тикебаева Тұрғайша Әміртайқызы Кадрлармен жұмыс жөніндегі әкімшілік бөлімнің бас сарапшысы тел. 8 (7172) 321767
Хисметдинова Алмагүл Жақсылыққызы Азаматтардың шағымдары жөніндегі бөлімнің консультанты тел. 8 (7172) 752980	Байжұменов Марат Амангелдіұлы Сараптама бөлімнің бас сарапшысы тел. 8 (7172) 216329	Марьина Галина Анатольевна Іс қағаздарын ұйымдастыру жөніндегі әкімшілік бөлімнің бас сарапшысы тел. 8 (7172) 752973
Жақыпова Әсел Бейсенбекқызы Азаматтардың шағымдары жөніндегі бөлімнің бас маманы тел. 8 (7172) 752969	Раисова Айгүл Казезқызы Сараптама бөлімнің жетекші маманы тел. 8 (7172) 216329	Артықбаева Лаура Жұмабекқызы Әкімшілік бөлімнің жетекші маманы тел. 8 (7172) 752970
		Балапанова Айнагүл Серікқызы Шаруашылық мәселелері жөніндегі әкімгері тел. 8 (7172) 752975

жүктеу/скачать 6,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: