«Жанпида» романындағы апиыншылық мәселесінің көтерілуі

Бұл романда жазушы тағы да көнігі жорналшының қалт жібермес, сол кезде елді толғанта бастаған апиыншылық ("Литгазетада" ол туралы мақала шыққан, Ш.Айтматов өзіне содан ой түскенін, Шуға барғанын айтады, - Б.А.) дейтін мәселені көтеріп, тағы да жарқ ете түсті. Аты тағы да аңызға айналды да кетті. Мәселе бұл жерде сол тамырын тереңге жіберген тақырыпты жазушының қалай көркемдеп игермегенінде жатыр. Бұл жағынан келгенде Ш.Айтматов үлкен тақырыпты оң жамбасына ала алмады. Шын мәнінде,

Бірақ...
Бұл жердегі басты айтарлық гәп - бір ұлт жазушысының тарихы, мәдениеті, жалпы менталитеті, үрдісі, мінез-құлқы, өскен жері мүлдем басқа ұлт өкілі туралы оның жан дүниесіне бойлап, шынайы түрде жаза ала ма, алмай ма дегенде жатыр. Шындығына келгенде, Ш.Айтматов қаншама орысша жазғанымен, орысша ойлап, іс-әрекет еткенімен... тап-таза орысқа айналып кете алған жоқ. Бар-жоғы "орыс қолданды" да қойды. Оның шептің екінші жағына шығып кетуіне тілінің қырғызша шығуы, қырғыз аулында туып-өсуі, тәрбие алуы, сол елге тән мінез-құлық, үрдіс, жалпы мәдениет тіпте адамдардың биология жағынан ерекшелігі қарсылық етеді. Бірақ өзін құдайға сенбейтін санайтын (434 б. 7 том) орыс үлгісінде тәрбиеленген Ш.Айтматовтың христиандіктің православие тармағына онша жатырқамай қарайтыны түсінікті. Дегенмен де оның христ дінін мың жылдан астам уақыт бойы тұтынатын орыс халқы, оның ішінде дьяконның баласы туралы оның жан дүниесіне бойлай жаза алуы үстірттіктен хабар береді. Егер ол христ дініне жаңадан кірген қырғыз не басқа халық өкілі туралы сөз етсе, онда әңгіме басқа. Жалпы ұлттың сана-сезімі, оның ерекшелігі қалай десеңіз де өз әсерін тигізбей қоймайды. Мұны Ш.Айтматовтың өзі де біледі. Ол: "...Вне определенной национальной стихии литература не живет. Каким-то образом она связана с определенным языком, его развитием, некой этнической средой, и культурой. "Выскочить" из них волевым условием невозможно, даже если очень захочется" - дейді. Міне мәселе, осы "захочетсяда" жатыр. Сөйтіп ол өзі айтқандай "волевым усилием" - "өзін өзі зорлап", қинап, Інжілдегі ескі аңыз туралы қайтадан бір жазып көруге талап қылған. Оның да себебі бар. "Христианская религия дает очень сильный посыл фигурой Иисуса Христа. Исламская религия, в которую я включен своим происхождением, подобной фигуры не имеет, Мухаммед - не мученик. Случились у него тяжкие мучительные дни, но чтобы за идею распяли и чтобы он это простил людям навсегда - такого нет. Иисус Христос дает мне повод сказать современному человеку нечто сокровенное. Поэтому я, атеист, столкнулся с ним на своем творческом пути".

Осы орайда бір жайды еске ала кетпеуге болмайды. Қазір бүкіл 285 миллион совет халқының 33 миллионы ауыл шаруашылығымен айналысқанның өзінде еліміз сырттан алтынға балап астық, ет сатып алса, АҚШ-тың 23 миллион фермері 245 миллион отандастарын асыран қана қоймай, тірнектеп жиған өнімдерін шет елдерге де шығарады.