Мазмұны: Кіріспе

1 Қарымды қаламгер, шынайы суреткер – Оразбек Сәрсенбай ..............11

көркемдік ерекшеліктері ..........................................................................28

Сәрсенбайдың «Шамшырақ» шығармасын сыныптан

тыс оқытудың әдістемесі ..............................................................................43

Қорытынды...................................................................................................56
Пайдаланылған әдебиеттер.......................................................................59


Кіріспе

Ең қиын нәрсе – өзіңнің заманың туралы жазу

Оразбек Сәрсенбай.

Деп айтады ән менен жыр, күй елі.

Сұлу Сырдың бойындағы Иранбақ,

Атың қандай сүйкімді еді Шиелі.

Қазақтың ұлы өзендері – Сыр, Жайық, Іле, Шу, Ертіс бастары әлдеқайда жатқанмен тұла бойы, тұтас денесі ұлы жазыққа орналасып, еркелеп, еркін бұраңдап осынау кеңістіктің кербез арулары даланың көркін келтіріп қана қоймай, сол ұланғайыр өлкенің иесі – қазақ халқының тарихына ғажайып үлес қосқан дариялар. Бұларсыз біздің тарихымыз жоқ. Әсіресе, Сыр-Ана, Қаратау – біздің алтын бесігіміз. Арғы көне түріктен бергі қазаққа дейінгі тарих осылардың құндағында жатыр.

Кешегісіз бүгін жоқ. Аудан тарихы – халық тарихы. Әулие мекеннің әмбия дәстүрінің арасында қол бастаудың да, жол бастаудың да асыл тумасынан арыла сусындаған шиеліліктер уақыт ағымына сай өз бастауын қалыптастыра отырып, күні бүгінгі тәуелсіз кезеңге келісті келбетпен келіп жетті.

Шиеліде бүгінгі тарих парағына есімдері алтын әріппен жазылған тумысы бөлек тұлғалар, ұлтымыздың мақтан тұтар ұлылары мен ұлықтары жетерлік. Аттары аңызға айналған жеті әулие – Оқшы ата, Асан ата, Есабыз әулие, Ғайып әулие, Бала би, Досбол би, Қыш ата осы Шиелінің киелі топырағында жатыр. Мұнан берірекке көз жіберер болсақ, алты алаштың ардақтысы Мұстафа Шоқай, атақты әнші-балуан Иманжүсіп, Сыр сүлейлері Бұдабай, ағайынды Мәнсұр мен Нартай Бекежановтар, қазақ ғылымы мен әдебиетінің көрнекті өкілдері Әуелбек пен Қалжан Қоңыратбаевтар, Әбділда Тәжібаев, Шахмардан Есенов, Қалмақан Әбдіқадыров, Мырзабек Дүйсенов, Мүсілім Базарбаев, тағы басқалар және екі мәрте Еңбек Ері Ыбырай Жақаев бастаған 41 Еңбек Ері бұл аймақтың құнарлы да киелі аймақ екендігін білдірсе керек.

“Ардақтаған азаматын Шиелі, неткен ғажап атың” деп айдар таққан, даласы дархан, қойнауы қазына, тарихы телегей теңіз бұл өлке тұрғындары тумысы бөлек тұлғаларының өнегелі өмір жолдарын ұрпақтарына ұлағат етуге барынша көңіл бөлумен келеді.

Осындай айтулы ел ағасының бірегейі, қазақ әдебиетіне 60-жылдары келіп, оның көрігін қыздыра түскен белгілі жазушы, жерлесіміз – Оразбек Сәрсенбай.

Оразбек Сәрсенбай негізінен бүгінгі заман тақырыбына қалам тартып келе жатқан суреткерлеріміздің бірі. «Шамшырақ» (1990), «Шеңбер» (1998) романдары кешегі социализм заманында өмір сүрген ұрпақтың басынан өткерген қилы-қилы тағдырын сөз еткен нағыз көркем, кестелі туындылар ретінде әдебиетіміздің алтың қорына қосылған дүниелер болды.

Оразбек Сәрсенбаев – қазақ әдебиетіне 60-жылдары келген қаламы ұшқыр жазушылардың бірі, оның әңгімесі негізінде «Долана» (1981) көркем фильмі түсірілген.

Оның «Уәде» атты повестер мен әңгімелер жинағына Қазақстан Жазушылар одағының М.Әуезов атындағы сыйлығы (1987), «Шамшырақ» романына халықаралық «Алаш» сыйлығы (1994) берілген. Ал «Шеңбер» романы үшін О.Сәрсенбай Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығын (2000) алған. ҚР Президентінің Жарлығымен «Құрмет» орденімен (2000) марапатталған. «Қазақстан Республикасы баспа және полиграфия ісінің қайраткері» (2004) атағы бар. Міне осыншама еңбеттерді дүниеге әкеліп, осыншама марапаттауларға ие болған жазушы еңбектері үлкен зерттеу жұмысын күтеді.

• 
  Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың шығармашылық өмір жолына тоқталу;
  
• 
  Қарымды қаламгер, шынайы суреткер ретіндегі бет-бейнесін ашу, имандылық, адамгершілік тақырыбындағы шығармаларын айқындау;
  
• 
  Жазушының Сыр өлкесіне, ондағы өнер адамдарын арқау еткен шығармаларына терең талдау жасау.
  

- Еңбекте Оразбек Сәрсенбай шығармаларындағы ұлттық айшықтар кең ауқымда, алдыңғы толқындармен ұштастырыла, кейінгі буындармен сабақтастырыла, ұлттық идея мен идеология негізінде, өмірмен өзектестіріле қарастырылады.

- Тақырып аясында көркемдік ой-санаға қозғау салып, ұлттық рухтың оянуы мен терең тамырлануына жетелеуде О.Сәрсенбайдың әдебиеттің орны ғылыми тұрғыдан тұжырымдалады.

- О.Сәрсенбайдың қысқа әңгімелерімен қатар шоқтығы биік романдарына талдаулар жасалынып, жазушының ондағы кейіпкер сомдау шеберлігі, суреткерлік қабілет-қарымы айқындалады.

Диссертация кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген.

Сәрсенбаев Оразбек 1938 жылдың 20 тамыз айында Қызылорда облысы, Шиелі ауданының «Жаңатұрмыс» ауылында дүниеге келген. Ол 1945 жылдың күзінде «Жансейіт» бөлімшесіндегі 3 кластық мектепке оқуға түседі. Одан соң «Ақтоған» жеті жылдық мектебін бітіріп, Шиелі ауданы орталығындағы №45 қазақ орта мектебінде оқуын жалғастырады. 1957 жылы С.М.Киров атындағы (қазіргі әл-Фараби) Мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға кірген.

Оразбек Сәрсенбаев – қазақ әдебиетіне 60-жылдары келген қаламы ұшқыр жазушылардың бірі, оның әңгімесі негізінде «Долана» (1981) көркем фильмі түсірілген.

Жоғарғы оқу орнын тәмамдаған соң О.Сәрсенбай туған жеріне қайтып оралып, Шиелідегі М.В.Ломоносов атындағы орта мектепке қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болып орналасады. Ал 1966 жылы Алматыға, жастар газеті «Лениншіл жасқа» қызметке шақырылады. Бұдан кейін «Жұлдыз» журналында (1968-1973), «Қазақ әдебиеті» газетінде (1974-1982) бөлім меңгерушісі, Қазақстан жазушылар одағында (1982-1986) әдеби кеңесші қызметін атқарған. 1987-1993 жылдар аралығында «Жазушы» баспасының бас редакторы, «Өнер» баспасының директоры (1993-1995) болады. 1996 жылдың басынан күні бүгінге шейін О.Сәрсенбай «Қайнар» баспасының бас директоры.

О.Сәрсенбайдың творчестволық өмірбаяны орта мектепте, университетте оқып жүрген шәкірттік жылдарда басталды. Елуінші жылдардың екінші жартысында, алпысыншы жылдардың басында аудандық «Стахановшы», облыстық «Ленин жолы», республикалық «Қазақстан пионері», «Лениншіл жас» газеттерінде оның алғашкы өлеңдері мен әңгімелері жарияланады.

Жазушы О.Сәрсенбай осы уақытқа шейін 20-дан астам жеке кітаптар бастырған. Оның әдеби сын, көркем публицистика, тарих, мәдениет, философия саласындағы жарияланымдары оқырманға кеңінен таныс. Сондай-ақ ол баспагер және аудармашы ретінде Ислам әдебиетін қалың оқырмандар арасында тарату ісінде елеулі еңбек етіп келеді. «Құран Кәрім», «Мұхаммед пайғамбарымыздың хадистері», «Шайтаннан сактану жолдары», «Сыйқырдан сақтану және емделу жолдары», «Адал мен арам», «Мұсылмандық әдеп сабағы», т.б. ондаған кітаптарды қазақшаға аудару ісіне тікелей қатысты. Жазушының жеке шығармалары украин, орыс, эстон, якут, марий, тува, венгер, қытай, корей, ағылшын, өзбек, қырғыз, татар т.б. тілдерге аударылған.

Оразбек Сәрсенбай негізінен бүгінгі заман тақырыбына қалам тартып келе жатқан суреткерлеріміздің бірі. «Шамшырақ» (1990), «Шеңбер» (1998) романдары кешегі социализм заманында өмір сүрген ұрпақтың басынан өткерген қилы-қилы тағдырын сөз еткен нағыз көркем, кестелі туындылар ретінде әдебиетіміздің алтың қорына қосылған дүниелер болды.

Оның «Уәде» атты повестер мен әңгімелер жинағына Қазақстан Жазушылар одағының М.Әуезов атындағы сыйлығы (1987), «Шамшырақ» романына халықаралық «Алаш» сыйлығы (1994) берілген. Ал «Шеңбер» романы үшін О.Сәрсенбай Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығын (2000) алған. ҚР Президентінің Жарлығымен «Құрмет» орденімен (2000) марапатталған. «Қазақстан Республикасы баспа және полиграфия ісінің қайраткері» (2004) атағы бар.

Тәжірибелі баспагер ретінде О.Сәрсенбай «Қайнар» баспасына қызметке келгелі бері нарықтық заманның талаптарына лайық жаңа сериялар аштыруға, басылымдардың тақырыптық өрісін кеңейтуге басшылық жасауда.

Әкесі – Байкенжеұлы Сәрсенбай (1909-1992), Анасы – Төлепбайқызы Бибіайша (1917-1993) шаруа кісілер болған.

О.Сәрсенбай С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген (1964), қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы болған.

О.Сәрсенбайдың шығармашылық өмірбаяны орта мектепте, университетте оқып жүрген шәкірттік жылдарда басталады. Елуінші жылдардың екінші жартысында, алпысыншы жылдардың басында аудандық “Стахановшы”, облыстық “Ленин жолы”, республикалық “Қазақстан пионері”, “Лениншіл жас” газеттерінде оның алғашқы өлеңдері мен әңгімелері жарияланады. Кезінде “Лениншіл жас” газетінде басылған “1961 жыл” атты публицистикалық дастаны әдеби, саяси ортада үлкен дау-дамай туғызып, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің сол тұстағы хатшысы Н.Жанділдиннің баяндамасында сынға ұшырайды.

Жазушы О.Сәрсенбай осы уақытқа дейін 20-ға жуық жеке кітаптар бастырған. Оның әдеби сын, көркем публицистика, аударма, поэзия саласындағы жарияланымдары да қалың оқырманға жақсы таныс. Ол әр жылдарда В.Короленко, В.Иванов, Ф.Абрамов, Ф.Искендер т.б. секілді өзге ұлт жазушыларының таңдаулы әңгімелерін қазақша сөйлеткен. О.Сәрсенбай қаламынан туған әңгімелер негізінде “Долана” атты (Қазақфильм, 1981 ж., режиссері – С.Нарымбетов) көркем-суретті фильм түсірілген. Жазушының жеке шығармалары украин, орыс, эстон, якут, марий, тува, венгр, қытай, корей, ағылшын, өзбек, қырғыз, татар тілдеріне аударылған. Оның “Уәде” атты повестер мен әңгімелер жинағына Қазақстан Жазушылар Одағының М.Әуезов атындағы сыйлығы (1987), ал “Шамшырақ” романына республикалық “Алаш” сыйлығы берілген (1994).

Қазақ көркемсөзінің көрігін қыздырып, талай тамаша әңгіме, повесть, роман жазған жазушы Оразбек Сәрсенбай бүгінде таланты толысқан, бірегей бітімді, шабыты дер шағындағы қанатты қаламгер. Оның шығармашылық жолы поэзиядан бастау алғаны белгілі. Ол әдебиетке қаламгерлер ортасын улатып-шулатып, дабырлатып, айтыс-тартыспен ақын ретінде келген-тін. Оның атышулы «1961 жыл» поэмасы қазақ поэзиясын үйреншікті үрдістен жаңашылдық жолға түсу мақсатындағы тың талпынысымен ерекшеленіп, ел көзіне түсіп, әдеби сын мен қайсыбір әріптестерінен аяусыз таяқ жегені де есте. Әйтсе де қолдаушылары да аз болған жоқ. Алайда Оразбектің осыдан кейін кілт бұрылып, бірден прозаға ықыласы ауған. Жазушының жетістігі де, абырой-атағы да осы жанр арқылы айқындалды.

Сыр бойының Шиелісі қазақ жері­нің ғана емес, қазақ көңілінің де төрінде болуға тиісті еді. Ол, ең алдымен, қазақ әде­биетінің мойнындағы парыз еді. Сол парызды абырой­мен атқару Оразбек Сәрсен­баевтың маңдайына бұйырыпты.

Кім біліпті, Орта Азияның қос емшегінің біреуі – Сырдарияны шөпітіп еміп жатқан егінжай өлке, расында да, пейіш тақылеттес шығар. Ал оның ешкімнің ала жібін аттамай, қорадағысын шауып барып айдап кетпей, үйіндегісін терезеден түсіп үптеп кетпей, қал­та­сындағысын қан қақсатып тонап алмай, бі­реу­дікіне көзін сатпай, күні-түні тырбаң-тырбаң өз қарекетінен басқа ештеңеге сенбей, өз маңдай те­рінен басқа ештеңеден дәметпейтін диқангер­ші­лік, расында да, тек періштелерге ғана тән кәсіп шығар. Ендеше, сондай бейнетқор жандардың басынан өтешекті қапысыз түсініп, қанық жеткізу үшін де бір тәңір мен бір басынан басқадан медет сұрамайтын елтең-селтеңі жоқ еңбекқор суреткер керек шығар. Ал біздің ортамыздағы ондай қақ-сұқсыз қаламгер екеу болса, бірі, біреу болса, тұп тура өзі – осы Оразбек шығар. Өйткені, оның кейінгі екі-үш бабасы қатарынан жерге айналып, жиһангерлікпен ерте қоштасып, диқангерлікке біржолата бауыр басқан бейнетқор қауымнан еді. Әкесі Сәрсенбай табиғаттың нәріне көлденең уыт жуытпай, таза күйінде қауын егіп, ухит-сухитсыз қорек айырған аса дегдар еңбекқұмар кісі еді. Сөзі түгілі ойына сөлекет жолап көрмеген, Баһауидддин Нахшбандының жолын ұстаған сопы еді. Жүрген ортасын адалдық пен әділдікке баулыған пірадар еді. Қаламгер Оразбекке де, азамат Оразбекке де бар қасиет өзі түскен топырақ пен өзі жатқан бесіктен дарыған еді. Оның қай шығармасын оқысам да, өзін, туған өңірін, сонда әлденеше рет болып, әңгімелес, дәмдес болған абзал жандардың көзін көріп, құмардан шыға сырласқандай боламын.

Оның шығарған кітаптары отызға жуықтап қалды. Олардың арасында “Шамшырақ”, “Шеңбер” сынды қазақ романына үлкен үлес болып қос­ылған сүйекті туындылары, “Сағым”, “Таңбалы тас”, “Уәде”, “Ыбырай түбегі”, “Тамыр”, “Гүл­жаһан”, “Жалғыз күрке”, “Даңқ”, “Бақыт құсы” сынды көлемді хикаяттары бар. Олардың бәрі белгілі бір өңір мен заманның бір сипат, бір реңк­тен тұрмайтын терең иірімді, кең қарымды панорамасын түзеді. Ол маған Уильям Фолк­нердің Иокнапатофын еске түсіреді. Егер американ жазушысы өзі ойдан жаратқан өлкені суреттесе, қазақ қаламгері өмірде бар, жатса-тұрса есінен бір шығармайтын, өзіне ең етене өлкені жазады. Қажет десеңіз, Сыр

Диплом жұмысының толық нұсқасын жүктеу ақылы.

Ол үшін халық банкінің 4402 5735 5419 3229 шотына

(ЖСН 750115401055) немесе

Qiwi кошелек арқылы 8-701-859-48-75 (телефонға емес) номеріне

2500 теңге аударып, осы номерге телефон соғып, қажетті диплом жұмысының тақырыбын айтасыз немесе saulealt@mail.ru поштасына не ватсапқа ақша аударылған түбіртектің сканерленген түрін салып, қажетті диплом жұмысының тақырыбын жазып жібересіз.

Хабар алынысымен Сіздің поштаңызға қалаған диплом жұмысының толық нұсқасы салынады.