Мазмұны кіріспе

Анықтау эксперименті және бақылау экспериментінің салыстырмалы көрсеткіші

Сонымен, қалыптастыру эксперименттің негізінде бақылау эксперименті жүргізілді. Оның нәтижесі бойынша бақылау тобы, эксперимент тобына қарағанда, төмен көрсеткішке ие болды.

Эксперимент тобы Бақылау тобы

Яғни екі топтың шыққан нәтижесін айтатын болсақ, бақылау тобы эксперимент тобына қарағанда, төмен көрсеткішке ие болды. Яғни, эксперимент тобының балаларының эмоциялық деңгейінің тұрақтылығы бақылау тобына қарағанда жоғарырақ. Э.Т.– жоғары деңгей – 36%, орта деңгей - 56%, төмен деңгей - 8%-ды құрайды. Ал, Б.Т. бойынша - жоғары деңгей – 32%, орта деңгей - 52%, төмен деңгей - 16%-ды құрайды.

Сонымен, қалыптастыру эксперименттің негізінде бақылау эксперименті жүргізілді. Оның нәтижесі бойынша бақылау тобы, эксперимент тобына қарағанда, төмен көрсеткішке ие болды. Осы көрсеткіштерді нақтырақ 3-суреттегі гистограмманың негізінде көруге болады. Яғни екі топтың шыққан нәтижесін айтатын болсақ, бақылау тобы эксперимент тобына қарағанда, төмен көрсеткішке ие болды. Яғни, эксперимент тобының балаларының эмоциялық деңгейінің тұрақтылығы бақылау тобына қарағанда жоғарырақ. Э.Т.– жоғары деңгей – 36%, орта деңгей - 56%, төмен деңгей - 8%-ды құрайды. Ал, Б.Т. бойынша - жоғары деңгей – 32%, орта деңгей - 52%, төмен деңгей - 16%-ды құрайды.

Жалпы зерттеу жұмысымыздың барысында, жалпығылыми, философиялық, психологиялық, педагогикалық тұжырымдамаларды, ғылыми еңбектерді талдай отырып зерттеу жұмысымыздың мақсат міндеттеріне сәйкес жеке тұлғаның психоэмоциялық саулығының мәні мен маңызы анықталды.

Арт-терапия элементтерінің тиімділігін анықтауға бағытталған эксперименттік зерттеу жұмыстары барысында қобалжу деңгейін анықтау тесті, «Ағаш» графикалық тесті пайдаланылды. Диагностика нәтижелері бойынша оң ықпал ету мақсатында арт-терапиялық бағыттағы сабақтар жүргізілді. Қалыптастыру экспериментінен кейін бақылау эксперименті жүргізіліп, салыстырмалы талдау жасалды. Эксперимент нәтижелері көрнекі түрде бейнеленді. Бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты жан-жақты жетілген, ұлттық сана, психология мен тәлімдік дәстүр мұраларын бойына сіңіре өскен, парасатты, болашақ ел азаматы – жас ұрпақтың психоэмоциялық саулығын реттей отырып, қоғамдық қатынастарға дайындау қазіргі заман талабы және психология ғылымының басты міндеттінің бірі. Ғылыми – техникалық прогресс еліміздің материалдық техникалық базасын жасау құралы болумен қатар, қоғамның әлеуметтік дамуын жеделдетуге ықпал етеді. Ол өндірістік техника мен технологияны жаңартып, материалдық игіліктер молшылығын жасаудың негізінде адамдардың интеллектуалдық байлығын арттырып, тұлғалық дамуына мүмкіндік жасайды.

Психокоррекциялық және профилактикалық жұмыстағы дербес бағыт ретінде терең тамырлануына қарамастан, арт-терапияның бірнеше ондаған жылдар бойы даму үстінде болғаны баяндалды. Оның дамуы үшін жағдайлар ХІХ ғасырдың аяғында, балалық және қарапайым өнерге қызығушылықпен қатар пайда бола бастады. Шарттылық шеңберінде тұрақтала алмайтын эмоциялардың ашық түрде көрінуі, аудиторияның суретші кәсібіне беретін шынайы бағасы емес, шығармашылықтың өзі болып табылады және өнер үшін де, арт-терапия үшін де аса маңызды. Ол ХХ ғасырдың ортасында кең тарай бастады. Арттерапия адамның психо-эмоционалды күйін көрсету мақсатында серпінді бейнелі шығармашылықпен емделуді білдіреді. Арт-терапия кәсіби іс-әрекеттің ерекше түрі ретінде психотерапиямен тығыз байланысты.

Бірінші тарауда психоэмоцияны реттеуде арт-терапия элементтерін қолдану ерекшеліктерінің ғылыми-теориялық негіздері, арт-терапия бағытының даму генезисі, оның білім мекемелеріне енгізілу жағдайлары, тиімділігі қарастырылып, арт-терапияның психологиялық мазмұны анықталды. Сонымен қатар Аметова Л. А, Алексеева М. Ю, Воробьева Д. И, Гришина А. В, Карвасарский Б. Д, Копытин А. И, Кузьмина Е. Р, Лебедева Л.Д. еңбектері қарастырылды. Психокоррекциялық және профилактикалық жұмыстағы дербес бағыт ретінде терең тамырлануына қарамастан, арт-терапияның бірнеше ондаған жылдар бойы даму үстінде болғаны баяндалды. Оның дамуы үшін жағдайлар ХІХ ғасырдың аяғында, балалық және қарабайыр өнерге қызығушылықпен қатар пайда бола бастады. Шарттылық шеңберінде тұрақтала алмайтын эмоциялардың ашық түрде көрінуі, аудиторияның суретші кәсібіне беретін шынайы бағасы емес, шығармашылықтың өзі болып табылады және өнер үшін де, арт-терапия үшін де аса маңызды. Ол ХХ ғасырдың ортасында кең тарай бастады. Арттерапия адамның психо-эмоцмоналды күйін көрсету мақсатында серпінді бейнелі шығармашылықпен емделуді білдіреді. Арт-терапия кәсіби іс-әрекеттің ерекше түрі ретінде психотерапиямен тығыз байланысты. Арт-терапияны білім мекемелеріне табысты ендірудің маңызды жағдайлары ретінде, біріншіден, тығыз байланыс және арт-терапевттің білім мекемелерінің қызметкерлерімен бірлестігі, екіншіден, арт-терапевтің, мекеме әкімшілігінің және басқа да қызметкерлердің арт-терапевтік тәсілдің өзгешелігі және оның қолданылу міндеттері де осы тарауда баяндалды.

Баланың эмоционалды дамуы - оның сезімдерінің жан-жақтылығының көрінісі. Балалар қуанады, жылайды, қорқыныш сезінеді, мұңаяды. Әр жаста өзіне тән нормативті қорқыныштар байқалып отырады, қолайлы өмір жағдайларында олар жойылады. Бірақ қорқыныштар бала бойында жинақталып, оның тұлғалық дамуына кедергі болып және ол үшін адаптациялық, невротикалық және басқа да мәселелер туындататын жағдайлар да кездеседі. Эмоционалды күй патологиялық бола бастағанда, арнайы коррекциялық жұмыс қажет.

Балалардың қорқыныш мәселесімен тиімді жұмыс жасауға мүмкіндік беретін әдістердің бірі - арт-терапия болып табылады. Арт-терапия - өнерге, ең алдымен бейнелеу және шығармашылық іс-әрекетке негізделген психотерапияның арнайы формасы. Шығармашылық процесс қақтығысты жарақаттайтын жағдайды ерекше символикалық формада қайта жасауға, оларды шешудің жаңа формаларын табуға мүмкіндік беретін басты терапевтік механизм болып табылады. Сурет, ойын, ертегі арқылы арт-терапия ішкі қақтығыстардың және күшті эмоциялардың шығуына мүмкіндік береді, өзіндік сезімдерді және мазасыздануларды түсінуге көмектеседі, өзіндік бағаны көтеруге, босаңсуға және қысымды шешуге негіз болады, сонымен қатар шығармашылық қабілеттердің дамуына ықпал етеді. Арт-терапевтік әдістер баланың болған оқиғаны қайтадан басынан өткізуге дайындық деңгейіне орай қорқыныш мәселесіне енуге мүмкіндік береді.

Қорқыныштың суретін салу тапсырмасының өзі бала іс-әрекеттерін өз үрейлеріне қарсы күресуге ұйымдастырады. Қорқыныштарды сала бастау оңай іс емес. Кейде баланың тапсырманы орындауға шешім қабылдауына дейін бірнеше күндер өтуі мүмкін. Осылайша қорқыныш тәрізді ішкі психологиялық кедергі жойыла бастайды. Сурет салуға шешім қабылдау- тікелей өз қорқынышымен жанасу, мақсатты түрде онымен бетпе-бет кездесу, суретке бейнесі түскенге дейін оны ерікті түрде есте ұстап тұруды білдіреді. Сонымен қатар суреттегі қорқыныштың шарттылығын сезіну оның жарақатты ықпалын әлсіретуге негіз болады. Сурет салу процесінде қорқыныш объектісі тұрақты психикалық құрылым ретінде қарастырылмайды, өйткені ол саналы түрде икемделе бастайды және шығармашылық тұрғыда көркемдік бейнеге айналады. Сурет салу барысында пайда болатын қызығушылық, қорқыныш эмоциясын, ерікті шоғырлану және тапсырманы орындаудан алған қанағаттанумен алмастыра отырып біртіндеп сөндіре бастайды.

Арт-терапия процесі балаға өз мәселелерін сезінуге, сонымен қатар оларды шешудің түрлі жолдарын табуға мүмкіндік береді. Сурет салу қиял, ойлаудың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Шын мәнінде сурет салуды ұнататын балалар басқа балаларға қарағанда, қиялдауы бойынша, сезімдерін және пікірлерін білдіруде ерекшеленіп тұрады. Олар өздерін қандай да бір адамның немесе сурет кейіпкерлерінің орнына қойып оған деген өз қарым-қатынасын еркін білдіре алады. Сурет сала отырып, бала өз сезімдері және мазасызданулары, ниеттері мен армандарын білдіреді, түрлі жағдайлардағы қарым-қатынастарын қайта жасайды және жағымсыз, жарақаттайтын бейнелермен үрейсіз жұмыс жасайды.

Екінші тарауда арт-терапия элементтерінің тиімділігін анықтауға бағытталған эксперименттік зерттеу жұмыстары жүзеге асырылды. Зерттеу барысында қобалжу деңгейін анықтау тесті, «Ағаш» графикалық тесті пайдаланылды. Диагностика нәтижелері бойынша ықпал ету мақсатында арт-терапиялық бағыттағы сабақтар жүргізілді. Осы бағытта арт-терапия элементтері нәтижелілігін тексеру мақсатында қайта диагностикалау жұмыстары жүргізілді. Осылайша эксперимент нәтижелері бастауыш мектеп кезеңінде эмоцияны реттеуге арттерапия арқылы оң ықпал етуге болады деген зерттеу болжамын растады және диплом жұмысын орындау барысында алға қойылған зерттеу міндеттері толық жүзеге асырылды.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. 
   «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы». -А., 2010. – 54б.
   

3 Арямов И. А. Особенности детского возраста -М., 2008. – 246с.

4 Алексеева М. Ю. Практическое применение элементов арт-терапии в работе учителя. Учебно-методическое пособие для учителя иностранного языка.- М.: АПК и ПРО, 2009. – 88 с.

5 Ахметова Л. А. Формирование арттерапевтической культуры младших школьников «Сам себе арттерапевт».-М.: Московский государственный открытый педагогический университет, 2012. – 36 с.

6 Смирнова О. Психология младшего школьника.- М., 2010. – 135с.

7 Обухова Л.В. Возрастная психология.- М., 2012. -– 351с.

8 Немов Р. С. Психологическая диагностика 3 том М.: ВЛАДОС, 2000. – 410с.

9 Бодалев Н. Общая психодиагностика.- М., 2011. – 420с.

10 Кашницкий Л. Мотивация учения младших школьников.- М., 2014г. -236с.

11 Әбеуова И.Ә., Нығметова Қ.Н. Балалардың психикалық денсаулығын нығайтудың жолдары.- А., 2010. – 184 б.

12 Рудестам К. Групповая психотерапия. – М.: Прогресс, 1990. – 602с.

13 «З.Фрейд және Неофрейдистер. Психоанализ». Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 3-том. Редакциясын басқарған Нысанбаев Ә.Н.- А.: «Таймас», 2009. – 416 б.

14 Адлер А. К проблеме психоанализа.- М., 2011. – 311с.

15 Маслоу А. Самоактуализация // Психология личности.- М.: «Просвещение», 2012. – 259с.

16 Грехова А.В. Педагогические возможности использования элементов арт-терапии на уроках искусства в средней школе.- М., 2010. – 97с.

17 Бурно М. Е. Терапия творческим самовыражением.- М.: Медицина, 2009. – 68с.

18 Гришина А. В. Развитие творческой индивидуальности подростков средствами арт-терапии в учреждениях дополнительного образования. Автореферат на соискание ученой степени канд.пед.наук.-Волгоград: Волгоградский государственный педагогический университет, 2004. -21с.

19 Ахметова Л. А. Педагогическая технология использования арттерапии в начальной школе. Автореф. дисс. на соиск. уч. степени канд. пед. наук.-М.: Московский государственный открытый педагогический университет, 2003б. – 24с.

20Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. М., 2011. – 324с.

21Альферов А.Д. Психология развития школьника. М., 2000. – 165с.

22 Абрамова Г.С. Практическая психология. М., 2003. – 341с.

23 Асеев В.Г. Возрастная психология. Учебная пособье. Иркутск, 2009. -411с.

24 Зимняя Н.А. Педагогическая психология. – М., Владос, 2011. – 398с.

25 Косов Б. Б. Психомоторное развитие младших школьников: методические разработки. – М., 2008. – 190 с.

26 Блонский П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения. – Т.2. –М., 2009. – 219 с.

27 Кузьмина Е. Р. Нарисуй мне о себе: практическая психология для взрослых и детей. М.: Когелет. 2011. – 48 с.

28 Медведева Е. А., Левченко И. Ю., Комиссарова Л. Н., Добровольская Т. А. Артпедагогика и арттерапия в специальном образовании. М.: Издательский центр «Академия», 2011. – 246 с.

29 Никольская И. М. Арттерапия – терапия изобразительным искусством // Учебник Детская психиатрия (под ред. Э. Г. Эйдемиллера), СПб.: Питер, 2005. С. 993-999.

30 Мак Нифф Ш. Целостное восприятие арт-терапии // Исцеляющее искусство: журнал арт-терапии. 2005. Том 8, №1, С.10-23.

31 Сьюзан Коган «Оздоровление звуковым и изобразительным искусством». Москва, 2010. – 96с.

32 Уэлсби К. Часть целого: арт-терапия в школе // Арт-терапия. Хрестоматия (под ред. А. И. Копытина А. И.). СПб.: Питер, 2011. – 465с.

33 Боронска Т. Оборотень и ринг. Изучение бессознательных процессов с помощью метафор // Практикум по арт-терапии (под ред. А.Копытина). СПб.: Питер, 2000. – 351с.

34Выготский Л.С. Педагогическая психология. М., 2011. – 326с.

35 Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. Психологический очерк: Кн. для учителя. М.: Просвещение,1991. – 269с.

36 Воробьева Д. И. Гармония развития. Интегрированная программа интеллектуального, художественного и творческого развития личности дошкольника. СПб.: Детство-пресс, 2013. – 126с.

37Выготский Л. С. История развития высших психических функций. // Выготский Л. С. Сбор. Соч. В 6 т. М.,1993. – 369с.

38Гильбух Ю. З. Внимание: одаренные дети. М.: Знание, 2009г. – 214с.

39 Ирвуд Ч., Федорко М., Хольцман Э., Монтанари Л., Сильвер Р. Диагностика агрессивности на основе использования теста «Нарисуй историю»//Исцеляющее искусство: журнал арт-терапии. 2005. Т 7, №3, С.51-64.

40 Карвасарский Б. Д. Психотерапевтическая энциклопедия. СПб.: Питер, 2000. – 487с.

41. 
    Копытин А. И. Основы арт-терапии. СПб.: Лань, 1999. – 232с.
    
42. 
    Кайл Р. Детская психология. Тайны психики ребенка. СПб., 1999. – 312с.
    

44Копытин А. И. Теория и практика арт-терапии. СПб.: Питер, 2012. – 365с.

45 Кэроул Уэлсби «Часть целого: арт-терапия в педагогике». Москва. 1988. – 198с.

46 «Хрестоматия по психологии» под редакцией А.И. Копытина. – изд. «Питер». 2001. – 475с.

47 Хайкин Р. Б. Художественное творчество глазами врача. М.: Наука, 1992. – 163с.

48 Холт Э. и Кейзер Д. Признаки семейного алкоголизма при выполнении детьми Кинетического рисунка семьи//Исцеляющее искусство: журнал арт-терапии. 2004, Том 7, №2, С.20-34.

49 Лебедева Л. Д. Арт-терапия в педагогике // Педагогика. – 2000. -- №9. – с. 27-34.

50 Лебедева Л. Д. Практика арт-терапии: подходы, диагностика, система занятий. СПб.: Речь, 2013. – 256с.

51Мория Д. Арт-терапевтердің клиникадан мектептерге көшу бойынша ұсыныстары. А., 2012. – 73 б.

52 Алексеев М.Ю. Педагогикалық мүмкіндіктер және арт-терапия ерекшеліктері. А., 2011. – 62 б.

53Ахметова Л.А. «Өзіне өзі арттерапевт» бағдарламасы. А., 2013. – 31 б.

54Воробьева Д.И. «Мектепке дейінгі балалардың ақыл-ой, көркем және шығармашылық дамуының интеграцияланған бағдарламасы» А., 2012. – 38 б.

55Практическая психология образования / Под ред. И.В. Дубровиной. М., 2008. – 412с.

56Жақыпов С.М., Бизақова Ф.Ә. Білім беру жүйесінде қолданылатын психодиагностикалық тесттер. – Тараз: «Сенім» 2006. – 389б.

57Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании. М., 1995. – 456с.

58Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., 2003. – 421с.

59 Нұржанова Г.Т., Оспанбаева М.П. Мектептік психологиялық қызмет жүйесінің мазмұны. – Тараз 2002. – 75 б.

60 Чистякова М. Психогимнастика. М. 2009. – 213с.