Алтынның пайда болу тарихы. Оның химиялық құрамы

Дәріс мазмұны:

Платинадан жасалатын зергерлік бұйымдар.

Платина зергерлік өнерде бриллиантқа оправа үшін, қымбат білезік, сырға т.б. бұйымдарына жасалады. Сонымен қатар платина приборлар мен химиялық ыдыстар жасауға да қолданылады.

Палладий – платина тобының ең жеңіл металдарының бірі. Түсі күміс пен платинаның ортасындағы орынға ие, яғни күмістен қара, ал платинадан ақ. Оның тығыздығы 11,4; балқу температурасы 1554°С. Ол 1803 ж. ашылды. Физикалық және химиялық қасиетінен палладий платинадан қалады. Палладий азот қышқылымен патша рағынды ериді (азот қышқылының бір бөлігі мен тұз қышқылының екі бөлігінің араласуы).

Рутений – платина тобының металы. Сырт келбеті платинаға қатты ұқсайды, бірақ сынғыштық пен қаттылығымен ерекшеленеді. Ол 1845 ж. Қазан университетінің профессоры Клаустың орал платина қазбасын зерттеуімен ашылды. Тығыздығы 12,3; балқу температурасы 2450°С.

Родий – платина тобының жеңіл металы. Түсі мен жылтырына қарай алюминиге ұқсас. Өзінің атауын өзінің тұздарының қызыл түсіне орай алған. Тығыздығы 12,44; балқу температурасы 1966°С.

Иридий – сырт келбеті қалайыға ұқсас металл. Бірақ одан аса қаттылығы және морт сынғыштығымен бөлек. Ол 1803 ж. ашылды. Тығыздығы 22,42; балқу температурасы 2454°С.

Осмий – қатты әрі ауыр металдардың бірі. Ол иридимен бірге 1803 ж. ашылды. Оның атауы осмий - гректің «иіс» мағынасын береді. Оның тығыздығы 22,48; балқу температурасы 2700°С.

Бақылау сұрақтары:

1. Платина қандай металл?

2. Палладидің түсі қандай?

3. Рутений қайда ашылды?

4. Родий мен осмийдің айырмашылығын ата

Әдебиет: 1,2,3,6,8,9,10,13,15.
6. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ЖОСПАРЫ

№	Тақырып	Практикалық жұмыс мазмұны	Апта	Әдебиет
1.	3 - семестр Оймыштау. Қазақстан зергерлерлік бұйымдары - жүзік.	Қазақстан зергерлерлік бұйымдарының бірі – жүзік. Үстіңгі бетіне әр түрлі асыл тастар, түсті шыналар немесе күмістің өзінен балдақ, отау, құс тұмсық орнатылады. Жүзік түрлерін салып, симметрия заңдылықтарын берік сақтап, бізбен безеу әдісімен орындалатын қарапайым ою өрнектерді салу.	1-6	1,2,3,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14.
2.	Зергерлерлік бұйымдар - белдік.	Қазақстан зергерлерлік бұйымдар- белдік. Орта жастсғы не жігіт ағасы болған сал серілер кезінде камзол сыртынан кісе , кемер белбеулер буынған. Өн бойына орнатылған ою өрнектер безеліп. Белдік- түрлерін салып , симметрия заңдылықтарын берік сақтап, ою өрнектерді салу. Еркектерге арналган, айелдерге арналган белдік- түрлерін салу.	7-10	1,2,3,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14.
3.	Зергерлерлік бұйымдар - шолпы.	Қазақстан зергерлерлік бұйымдары - шолпы. Күміс теңгеліктердің бірнешеуін бір-біріне кішкене шығыршықтар арқылы жалғастырып жасайды, ең үстіңгісіне күміс шынжырдан немесе матадан ызылған бау тағады. Бауды, әдетте бұрыммен қоса өріп қояды. Әйелдерге арналған шолпы түрлерін салу, бетіне тыныке, қарала жүргізіп, шекіп- өрнек жасайды.	11-15	1,2,3,5,6,7,8,9,10,11, 12,13,14.
4.	4-семестр Қазақ зергерлерлік бұйымдары - білезік.	Білезіктің үстіңгі бетіне әр түрлі асыл тастар, түсті шыналар немесе күмістің өзінен балдақ, отау, құс тұмсық орнатылады. Оның түрлерін салып, симметрия заңдылықтарын берік сақтап, бізбен безеу әдісімен орындалатын қарапайым ою өрнектерді салу.	1-5	1,2,3,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14.
5.	Қазақстан зергерлерлік бұйымдары - сырға.	Қазақтың ұлттық зергерлерлік бұйымдарының бірі – сырға. Сырғаны орындау техникасы мен технологиясын меңгеру. Оған қолданылатын әр түрлі асыл тастар, түсті шыналар. Оның заңдылықтарын берік сақтап, үстіне қарапайым ою өрнектерді орнатып, эскизін бекіту.	6-10	1,2,3,6,8,9,10,13,15.
6.	Қазақтың зергерлік бұйымы - алқа.	Қазақтың қыз-келіншектеріне арналған алқаны орындау. Таңдалған металды ою. Оның үстіне ою-өрнек түрлерін түргізу тәсілдері. Алқаның жалпы пішінінің композициясын анықтау.	11-15	1,2,3,6,8,9,10,13,15.

7. ПӘНДІ ОҚЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

3-семестр

1-6 апта

Тақырыбы: Қазақстан зергерлерлік бұйымдары - жүзік.

Сабақтың мақсаты: Студентті кәсіпқой шығармашылық қызметке дайындау. Сәндік өнер мамандығында оқитын студенттердің қолданбалы практикалық жұмыстар арқылы қосымша шикізаттардан бұйым жасау пәні бойынша білімін пысықтау тиімді. Оқытудың мұндай әдісін пайдалану студенттердің білімін практикамен байланыстырып шыңдауға игі әсерін тигізеді.

Негізгі сұрақтар:

Аудиториялық және өздік жұмыстары оқытушылардың қадағалауымен жүргізіледі.

Оқу жұмысын төменгідей топтарға бөлуге болады:

- нұсқадан сурет салу, нобай, жылдам салынатын долбарлар, ұзақ мерізімге арналған жұмыстар;

- ой арқылы, еске түсіру арқылы, қиял арқылы салынған, жазылған жұмыстар;

- композициялық түрдегі жұмыстар – сюжетті іздеу барысындағы ізденіс нобай – долбарлар. Бұған белгілі тақырыпты ашу барысындағы, идеялық – образдық шешімге келу жолындағы ізденістер, пластикалық құрылымды іздеу барысындағы жасалған жұмыстар жатады.

Бұл айтылған жұмыстардың қай түрі болмасын (сырға, белдік, алқа, т.б.), өндірістік оқыту техникасының қандайы болмасын арнайы аудиторияда немесе аудиториядан тыс жерлерде де қолданыла беріледі.

Әдістемелік нұсқаулар:

Қазақстан зергерлерлік бұйымдарының бірі – жүзік. Үстіңгі бетіне әр түрлі асыл тастар, түсті шыналар немесе күмістің өзінен балдақ, отау, құс тұмсық орнатылады. Жүзік түрлерін салып, симметрия заңдылықтарын берік сақтап, бізбен безеу әдісімен орындалатын қарапайым ою өрнектерді салу.

Сабақтың міндеті – студенттердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру теориялық, практикалық қабілеттерін дамыту, композициялық-шығармашылық қызметтерін арттыру. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін төмендегі үш қызметке баса назар аудару қажет:

- аудиториялық жұмыс;

- оқытушылардың жетекшілігімен өтетін студенттердің өздік жұмысы;

- өздік жұмыс немесе үй жұмысы.

Бұл үш түрлі жұмыстар бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыру принципін атқарады. Өндірістік оқыту сабағында сәндік-қолданбалы өнер орындау, сонымен қатар арнайы тақырыптарға дәрістер оқылады.

Нұсқадан қарап шағын түрдегі бұйымдарды жасау

Ою өрнектің түрлерін орындау

Кестедегі металдардың түстерімен, тығыздығымен және еріту температураларымен танысу.

Ою өрнектерден сырға жасау үшін композиция құрастыру

Жасалған жұмыстарын көркемдік безендіру

Оқытушының жетекшілігімен өткізілетін - дайындық кезеңіндегі жұмыстарға түрлі зергерлік жұмыстарды қараған абзал, себебі жұмыстың жақсы шығуына осы тығыз байланысты. Орындалу кезеңінде салынған графикалық бейне, арнайы металды таңдау, көлем, ерекшелігі, жарық мөлшері, тұтастық заңдылығын сақтау, материалдық образды, бейнені шығару жолдары рет-ретімен жүргізіледі.

Жұмыстар орындау кезінде оюдың композициясына, пластикасына, мазмұнына көп көңіл бөлінеді. Себебі, оның композициялық шешімін табу арқылы өзіңнің ішкі ойыңды жеткізе аласың. Қолданбалы өнерді орындау үдерісінде неден бастау керек және де оған келетін металдың, асыл тастың ерекшеліктерін ескерген дұрыс. Бұл жөнінде оқулықтарда түрлі әдістеме, әр-түрлі тәсілдер айтылады.

Аудиториялық және өздік жұмыстары оқытушылардың қадағалауымен жүргізіледі.

Оқу жұмысын төменгідей топтарға бөлуге болады:

- нұсқадан сурет салу, нобай, жылдам салынатын долбарлар, ұзақ мерізімге арналған жұмыстар;

- ой арқылы, еске түсіру арқылы, қиял арқылы салынған, жазылған жұмыстар;

- композициялық түрдегі жұмыстар – сюжетті іздеу барысындағы ізденіс нобай – долбарлар. Бұған белгілі тақырыпты ашу барысындағы, идеялық – образдық шешімге келу жолындағы ізденістер, пластикалық құрылымды іздеу барысындағы жасалған жұмыстар жатады.

Бұл айтылған жұмыстардың қай түрі болмасын (сырға, белдік, алқа, т.б.), өндірістік оқыту техникасының қандайы болмасын арнайы аудиторияда немесе аудиториядан тыс жерлерде де қолданыла беріледі.

Әдістемелік нұсқаулар:

Қазақстан зергерлерлік бұйымдар- белдік. Орта жастсғы не жігіт ағасы болған сал серілер кезінде камзол сыртынан кісе, кемер белбеулер буынған. Өн бойына орнатылған ою өрнектер безеліп. Белдік- түрлерін салып, симметрия заңдылықтарын берік сақтап, ою өрнектерді салу. Еркектерге арналган, айелдерге арналган белдік- түрлерін салу.

Сабақтың міндеті – студенттердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру теориялық, практикалық қабілеттерін дамыту, композициялық-шығармашылық қызметтерін арттыру. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін төмендегі үш қызметке баса назар аудару қажет:

- аудиториялық жұмыс;

- оқытушылардың жетекшілігімен өтетін студенттердің өздік жұмысы;

- өздік жұмыс немесе үй жұмысы.

Бұл үш түрлі жұмыстар бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыру принципін атқарады. Өндірістік оқыту сабағында сәндік-қолданбалы өнер орындау, сонымен қатар арнайы тақырыптарға дәрістер оқылады.

Нұсқадан қарап шағын түрдегі бұйымдарды жасау

Ою өрнектің түрлерін орындау

Кестедегі металдардың түстерімен, тығыздығымен және еріту температураларымен танысу.

Ою өрнектерден сырға жасау үшін композиция құрастыру

Жасалған жұмыстарын көркемдік безендіру

Оқытушының жетекшілігімен өткізілетін - дайындық кезеңіндегі жұмыстарға түрлі зергерлік жұмыстарды қараған абзал, себебі жұмыстың жақсы шығуына осы тығыз байланысты. Орындалу кезеңінде салынған графикалық бейне, арнайы металды таңдау, көлем, ерекшелігі, жарық мөлшері, тұтастық заңдылығын сақтау, материалдық образды, бейнені шығару жолдары рет-ретімен жүргізіледі.

Жұмыстар орындау кезінде оюдың композициясына, пластикасына, мазмұнына көп көңіл бөлінеді. Себебі, оның композициялық шешімін табу арқылы өзіңнің ішкі ойыңды жеткізе аласың. Қолданбалы өнерді орындау үдерісінде неден бастау керек және де оған келетін металдың, асыл тастың ерекшеліктерін ескерген дұрыс. Бұл жөнінде оқулықтарда түрлі әдістеме, әр-түрлі тәсілдер айтылады.

Аудиториялық және өздік жұмыстары оқытушылардың қадағалауымен жүргізіледі.

Оқу жұмысын төменгідей топтарға бөлуге болады:

- нұсқадан сурет салу, нобай, жылдам салынатын долбарлар, ұзақ мерізімге арналған жұмыстар;

- ой арқылы, еске түсіру арқылы, қиял арқылы салынған, жазылған жұмыстар;

- композициялық түрдегі жұмыстар – сюжетті іздеу барысындағы ізденіс нобай – долбарлар. Бұған белгілі тақырыпты ашу барысындағы, идеялық – образдық шешімге келу жолындағы ізденістер, пластикалық құрылымды іздеу барысындағы жасалған жұмыстар жатады.

Бұл айтылған жұмыстардың қай түрі болмасын (сырға, белдік, алқа, т.б.), өндірістік оқыту техникасының қандайы болмасын арнайы аудиторияда немесе аудиториядан тыс жерлерде де қолданыла беріледі.

Әдістемелік нұсқаулар:

Қазақстан зергерлерлік бұйымдары - шолпы. Күміс теңгеліктердің бірнешеуін бір-біріне кішкене шығыршықтар арқылы жалғастырып жасайды, ең үстіңгісіне күміс шынжырдан немесе матадан ызылған бау тағады. Бауды, әдетте бұрыммен қоса өріп қояды. Әйелдерге арналған шолпы түрлерін салу, бетіне тыныке, қарала жүргізіп, шекіп- өрнек жасайды.

Сабақтың міндеті – студенттердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру теориялық, практикалық қабілеттерін дамыту, композициялық-шығармашылық қызметтерін арттыру. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін төмендегі үш қызметке баса назар аудару қажет:

- аудиториялық жұмыс;

- оқытушылардың жетекшілігімен өтетін студенттердің өздік жұмысы;

- өздік жұмыс немесе үй жұмысы.

Бұл үш түрлі жұмыстар бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыру принципін атқарады. Өндірістік оқыту сабағында сәндік-қолданбалы өнер орындау, сонымен қатар арнайы тақырыптарға дәрістер оқылады.

Нұсқадан қарап шағын түрдегі бұйымдарды жасау

Ою өрнектің түрлерін орындау

Кестедегі металдардың түстерімен, тығыздығымен және еріту температураларымен танысу.

Ою өрнектерден сырға жасау үшін композиция құрастыру

Жасалған жұмыстарын көркемдік безендіру

Оқытушының жетекшілігімен өткізілетін - дайындық кезеңіндегі жұмыстарға түрлі зергерлік жұмыстарды қараған абзал, себебі жұмыстың жақсы шығуына осы тығыз байланысты. Орындалу кезеңінде салынған графикалық бейне, арнайы металды таңдау, көлем, ерекшелігі, жарық мөлшері, тұтастық заңдылығын сақтау, материалдық образды, бейнені шығару жолдары рет-ретімен жүргізіледі.

Жұмыстар орындау кезінде оюдың композициясына, пластикасына, мазмұнына көп көңіл бөлінеді. Себебі, оның композициялық шешімін табу арқылы өзіңнің ішкі ойыңды жеткізе аласың. Қолданбалы өнерді орындау үдерісінде неден бастау керек және де оған келетін металдың, асыл тастың ерекшеліктерін ескерген дұрыс. Бұл жөнінде оқулықтарда түрлі әдістеме, әр-түрлі тәсілдер айтылады.

Аудиториялық және өздік жұмыстары оқытушылардың қадағалауымен жүргізіледі.

Оқу жұмысын төменгідей топтарға бөлуге болады:

- нұсқадан сурет салу, нобай, жылдам салынатын долбарлар, ұзақ мерізімге арналған жұмыстар;

- ой арқылы, еске түсіру арқылы, қиял арқылы салынған, жазылған жұмыстар;

- композициялық түрдегі жұмыстар – сюжетті іздеу барысындағы ізденіс нобай – долбарлар. Бұған белгілі тақырыпты ашу барысындағы, идеялық – образдық шешімге келу жолындағы ізденістер, пластикалық құрылымды іздеу барысындағы жасалған жұмыстар жатады.

Бұл айтылған жұмыстардың қай түрі болмасын (сырға, белдік, алқа, т.б.), өндірістік оқыту техникасының қандайы болмасын арнайы аудиторияда немесе аудиториядан тыс жерлерде де қолданыла беріледі.

Әдістемелік нұсқаулар:

Білезіктің үстіңгі бетіне әр түрлі асыл тастар, түсті шыналар немесе күмістің өзінен балдақ, отау, құс тұмсық орнатылады. Оның түрлерін салып, симметрия заңдылықтарын берік сақтап, бізбен безеу әдісімен орындалатын қарапайым ою өрнектерді салу.

Сабақтың міндеті – студенттердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру теориялық, практикалық қабілеттерін дамыту, композициялық-шығармашылық қызметтерін арттыру. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін төмендегі үш қызметке баса назар аудару қажет:

- аудиториялық жұмыс;

- оқытушылардың жетекшілігімен өтетін студенттердің өздік жұмысы;

- өздік жұмыс немесе үй жұмысы.

Бұл үш түрлі жұмыстар бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыру принципін атқарады. Өндірістік оқыту сабағында сәндік-қолданбалы өнер орындау, сонымен қатар арнайы тақырыптарға дәрістер оқылады.

Нұсқадан қарап шағын түрдегі бұйымдарды жасау

Ою өрнектің түрлерін орындау

Кестедегі металдардың түстерімен, тығыздығымен және еріту температураларымен танысу.

Ою өрнектерден сырға жасау үшін композиция құрастыру

Жасалған жұмыстарын көркемдік безендіру

Оқытушының жетекшілігімен өткізілетін - дайындық кезеңіндегі жұмыстарға түрлі зергерлік жұмыстарды қараған абзал, себебі жұмыстың жақсы шығуына осы тығыз байланысты. Орындалу кезеңінде салынған графикалық бейне, арнайы металды таңдау, көлем, ерекшелігі, жарық мөлшері, тұтастық заңдылығын сақтау, материалдық образды, бейнені шығару жолдары рет-ретімен жүргізіледі.

Жұмыстар орындау кезінде оюдың композициясына, пластикасына, мазмұнына көп көңіл бөлінеді. Себебі, оның композициялық шешімін табу арқылы өзіңнің ішкі ойыңды жеткізе аласың. Қолданбалы өнерді орындау үдерісінде неден бастау керек және де оған келетін металдың, асыл тастың ерекшеліктерін ескерген дұрыс. Бұл жөнінде оқулықтарда түрлі әдістеме, әр-түрлі тәсілдер айтылады.