Международной научно-теоретической конференции сейфуллинские чтения
жүктеу/скачать 5,38 Mb. Pdf көрінісі
|
sf16-1-1-3
| список использованной литературы
1. Нетрусова А.И. Практикум по микробиологии. – М.: Изд-во «Академия», 2005. – C. 608. 2. Котова И.Б, Нетрусов А.И. Общая микробиология: Учебник для вузов. - Акаде- мия, 2007. 3. Егоров Н.С. Основы учения об антибиотиках. – М.: Изд-во МГУ: Наука, 2004. 4. Khan N.I. et al. Field testing of antagonists of Fusarium head blight incited by Gibberellazeae // Biological Control, 2004, р. 245-255. 5. Сидоров И.А. и др. Факторы устойчивости растений к фузариозу колоса // Защита и карантин растений, 2001, № 11, с. 16–17. 6. C.C. Dweba, S. Figlan, H.A. Shimelis, T.E. Motaung, S. Sydenham, L. Mwadzingeni, T.J. Tsilo, Fusarium head blight of wheat: Pathogenesis and control strategies, Crop Protection, Volume 91, 2017, Pages 114-122. 7. Weller D.M. Biological control of soil borne plant pathogens in the rhizosphere with bacteria // Annual Review of Phytopathology. – 1988. – Vol.26. P. 379 – 407. 8. Li D., Nie F., Wei L., Wei B., Chen Z. Screening of high-yielding biocontrol bacterium Bs-916 mutant by ion implantation // Appl. Microbiol. Biotechnol. – 2007. – Vol.75. – P. 1401– 1408. 9. Chala, Alemayehu; Degefu, Tulu; Brurberg, May Bente. Phylogenetically Diverse Fusarium Species Associated with Sorghum (Sorghum Bicolor L. Moench) and Finger Millet (EleusineCoracana L. Garten) Grains from Ethiopia, ThomsonReuters, 2019. 10. Егоров Н.С. Основы учения об антибиотиках. – М.: Изд-во МГУ: Наука, 2004. – С. 503. алматы облысы ЖағДайынДа əР тҮРлі Даму сатысынДа азот тыңайтҚыштаРын енгізуге байланысты кҮзДік биДайДың ӨнімДіліг І А. Қойшыбай, магистрант С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-Сұлтан қ. Ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды міндеттерінің бірі - астық өндірісін ұлғайту. Өсімдіктердің минералдық қоректенуінің негізгі өмірлік маңызды элементтері азот, фосфор, калий болып табылады. Дәл осы элементтер топырақта аз болады және бидай мен басқа да ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділік деңгейін анықтайды. Алматы облысында күздік өсімдіктерді қоректендіруде азот ерекше рөл атқарады. Азот 142 аминқышқылдарының, қарапайым және күрделі ақуыздардың, нуклеин қышқылдарының шөгінділерінің құрамына кіреді. Азот көптеген дәрумендер мен ферменттерде, хлоро- филде, фосфатидтерде, глюкозидтерде, алкалоидтерде және басқа да органикалық зат- тарда болады. Табиғи жағдайда қоректену процесінде өсімдіктер топырақтан ең алдымен нитратты азотты (анион NO3), аммиакты азотты (катион NH4) және аздаған мөлшерде нитритті (анион NO2) сіңіреді. Алматы облысында күздік бидай сан түрлі топырақ жамылғысында өсе алады, бірақ жақсы өтімді дақылдар тек құнарлы топырақта ғана болуы мүмкін. Дамыған тамыр жүйесінің арқасында ол дала аудандарында көктемгі ылғалды тиімді пайдаланады және жазғы құрғақшылық басталғанға дейін жақсы дамуды қалыптастыруға үлгереді. Күздік бидайдың өсіп-өнуінің ұзақ кезеңі жаздық бидаймен салыстырғанда оған топырақ пен тыңайтқыштардан қоректік заттарды жақсы пайдалануға мүмкіндік береді [1]. Жалпы қабылданған мәліметтер бойынша күздік бидай астығында орташа алғанда: 21,1% ақуыз, 79,9% көмірсулар бар. Күздік бидай өсіру технологиясында азот тыңайтқыштарын қолданудың маңызы зор. Азотты тыңайтқыш 30-дан 60% - ға дейін күздік бидай өнімін толықтыруды қамтамасыз ететін шығымдылықты арттырудың қуатты факторы болып табылады және азотты тыңайтқыштарды ауыспалы егіске ұтымды бөлу, оңтайлы дозаларды, оларды енгізу мерзімдері мен тәсілдерін таңдау, басқа да қоректену элементтерімен оңтайлы арақатынас жоғары сапалы өнімнің кепілді қосылуына мүмкіндік береді. Мәселен Алма- ты облысында, 1 кг азотты әрбір 10 кг астық алуға пайдалануға болады. Тыңайтқыштардың көмегімен өсімдіктердің азотты қоректенуін реттеу ақуыздың астыққа шығуын орташа 1,2-1,5 есе арттырады. Алматы облысында неғұрлым ауыл шаруашылығы дақылдарының азотты қоректенуі жақсырақ болса, соғұрлым азотты пай- далану және шығару көп болады. Бидай азотты ең көп шығаратыны белгілі, екінші орын- да шығару бойынша калий тұр, және ең аз фосфор шығарылады. Жалпыланған деректер- ге сәйкес, күздік бидай сабанының сәйкес келетін саны 1 тонна астықты қалыптастыру үшін 30-35кг N,13-16 кг P2O5 қажет [2]. Әсіресе Алматы облысы үшін азот өсімдік қоректендірудің ең маңызды элементтерінің бірі болып табылады, ол вегетативтік массаның қалыптасуын реттейді, дәндегі ақуыз мен дән маңызының құрамын және өнімділігін арттырады. Азотты пайдалану күзде, егуден кейін, азотты пайдаланады, ал вегетацияның көктемгі жаңарған сәтінен бастап масылданғанға дейін оның белсенді сіңірілуі байқалады. Өсімдікті масаңдату басталғанға дейін барлық қажетті азоттың 2/3-ін тұтынады, гүлдену кезеңінде оны тұтынуды дерлік тоқтатады. Бұл элементке қажеттілік Алматы облысында астықты қалыптастыру мен құю басталғаннан кейін қайта өседі-осы кезеңде ол өзіне қажетті азоттың қалған 25-30% - ын пайдаланады. Бидай биомассасының өсуіне, азоттың шығарылу серпініне және өсімдіктердегі азоттың болуына және тыңайтқыштарды пайдалану коэффициенттеріне, бидайдың әртүрлі генотиптеріндегі дәндегі ақуыздың құрамына N120,180 және 240 кг/га нор- мада азотты бір қабылдауға енгізген кезде саздақ топырақта немесе бидай сорттары, тыңайтқыштар мөлшері және енгізу тәсілдері арасында айтарлықтай өзара іс-қимыл жоқ екендігі анықталды.Дәннің орташа өнімі 5,40-дан 12,60 т/га-ға дейін көтеріледі, ақуыз құрамы қатты өсті (7,6-дан 12,7% - ға дейін). Азоттың өсудің кейінгі фазалары- на түсуі оның астықта шоғырлануын күшейтті. Тыңайтқыштардың азотын пайдала- ну коэффициенті ерте піскендерге қарағанда күздік бидайдың кеш пісетін сорттарын- да едәуір жоғары болды. Көпжылдық зерттеулерде азотты тыңайтқыштарды күзде жыртуға және көктемде топырақты себу алдындағы өңдеуге енгізу, егіс алқабы бойынша біркелкі бөлу кезінде тиімділігі бойынша бірдей. Азот тыңайтқыштарын шашыратуға немесе жергілікті астық тұқым сепкішімен енгізу нәтижелілігі бойынша себу алдындағы енгізуден кем болмайды. Түтікке шығу, масақтану және сүт пісу кезеңінде шашыратуға 143 немесе ерітінді түрінде енгізілген Азотты тыңайтқыштар себу алдындағы өңдеуден сәл кем болса да, дәндегі ақуыздың құрамын арттырады және азоттың әсерін күшейтеді. Орал өңірі дала аймағында құрамында жылжымалы фосфор мен орташа алмасатын ка- лий бар типтік карбонатты қара топырақта минералдық тыңайтқыштарды өнімділікке енгізу тәсілдерінің тиімділігін анықтау және жаздық бидай астығының сапалық көрсеткіштерін қалыптастыру бойынша тәжірибе жүргізілді. Фосфорлы-калийлік фонда топырақты негізгі өңдеуге, себуге дейін (жергілікті) себуге дейінгі тұқылдау және таспа- лармен енгізілген азот мөлшері 30-дан 120 кг/га дейін зерттелді [3]. Авторлар бір доза- да зәр енгізгенде тыңайтқыштарды лентамен себуге дейін қолдану тыңайтқыштардың шашыраңқы енгізілуіне (тұқымға немесе дақылдауға) қарағанда, дәнде ақуыздың көп мөлшерін қалыптастыруға ықпал еткенін атап өтеді. Күздік бидайдың өнімділігіне азотты тыңайтқыштардың оң әсері оны өсірудің барлық аймақтарында анықталды. Бұл ретте азот тыңайтқыштарының тиімділігі топырақтың агрохимиялық қасиеттеріне, азоттың минералды нысандарымен, жылжымалы фосфор- мен және алмасу калийімен қамтамасыз етілуіне байланысты екені анықталды. Соны- мен қатар, азотты тыңайтқыштардың тиімділігі көбінесе вегетациялық кезеңде түскен жауын-шашынның санына байланысты. Азот қоректендірудің тиімділігіне күзгі-қысқы кезеңдегі шөгінділер маңызды және тұрақты әсер етеді. Топырақтағы азот құрамының ұлғаюымен қолданылатын азот тыңайтқыштарының тиімділігі төмендеген. Мәселен, сілтілі - гидролизденетін азоттың құрамы 66-дан 104 мг/кг-ға дейін өскен кезде күздік би- дай өнімділігінің орташа өсімі 2 еседен астам азайды. Топырақтың азотпен қамтамасыз етілу дәрежесін жақсарта отырып, азотты тыңайтқыштардан алынатын түсімділіктің ор- таша артуы төмендеді. Тұтастай алғанда, қоректендірудің тиімділігі бұрын белгіленген заңдылықтарға бағынды. Азотпен қамтамасыз етілу өте төмен болған жағдайда ең үлкен үстеме сұр орман топырағында - 5,7, ең төменгі – қоңыр топырақта-2,2 ц/га.] Қара топырақта азоттың ең тиімді дозасы 120 кг / га болды. Минералды тыңайтқыштар ақуыздың мөлшерін 1,8-3,1% – ға, дән маңызының мөлшерін 4-7% - ға арттырды [4]. Бұл ретте Рамазанова дозалары маусымның гидротермиялық коэффициентіне байла- нысты сараланған: құрғақшылықта 45-60 кг, жеткілікті ылғалданған жағдайда 120-150 кг оңтайлы болды. 70. Рамазанова. Күздік бидайдың өніміне азотты тыңайтқыштарды енгізу мерзімдері айтарлықтай әсер етеді. Карбамид - аммиак қоспасын 60,110 және 160 кг/га дозаларда екі мерзімде енгізген кезде – ерте көктемде және түтіктеу фазасының соңында-ең жоғары өнім ерте енгізгенде алынды, дәндегі ақуыз құрамы айтарлықтай өсті. Боварлық егіншілік институтының мәліметтері бойынша, азотты 148 кг/га дозада ұсақтап енгізу неғұрлым тиімді болды, оның N58 - түтік, N20-түтік, N40 - түтік, масақ шашудың басында. Бұл жағдайда өнім өседі, ақуыз мөлшері артады және оны аудан бірлігінен жинау. Ал Алматы облысының оңтүстік қара топырақтарында ұсақтап енгізу тек азотты тыңайтқыштардың үлкен мөлшерін қолданған кезде ғана орынды – шамамен 180 кг/га. астық өнімі азотты тыңайтқыштарға жұмсалатын шығындарды негізгі өңдеуге немесе көктемде ерте енгізген кезде өтейді. Кеш Қоректендіргіштер астық жинауды көтермейді, бірақ сапасын жақсартып, оны күштіге жеткізеді. Орта Азия мен Қазақстанның Оңтүстігіндегі суармалы егіншілік жағдайында бидай өсіру кезінде дәндегі ақуыз мен дән маңызының құрамы төмендейді ,бұл оның сапа- сын нашарлатады. Алайда, бидай егісінде минералды, әсіресе азотты тыңайтқыштарды қолданған кезде ақуыз мен дән маңызының мөлшері жоғарылайды [5]. Азотты тамақтанудың жақсаруы негізінен глиадин және глютенин фракциясын арттыру есебінен астықтағы «шикі» ақуыз құрамының артуына ықпал ететіні анықталды. Сондай-ақ, «шикі» ақуыз дәніндегі мазмұнның ұлғаюымен альбуминдер мен глобулиндер жоғарылайды. Осылайша, қолда бар ғылыми деректер әртүрлі топырақ–климаттық жағдайларда күздік бидайға арналған тыңайтқыштарды қолданудың жоғары тиімділігін куәландырады. 144 Бұл ретте фосфор-калийлік фонында азот тыңайтқыштарының жоғары тиімділігі көрсетілген. Топырақтың әр түрлі азық-түлік элементтерімен дақылдардың өнімділігіне қамтамасыз етілуі аясында азотты тамақтану жағдайларының әсерін зерттеуге аз көңіл бөлінген. Азоттың ауыр изотопымен (15N) таңбаланған тыңайтқышпен жүргізілген зертте- улерде тыңайтқыш азоты топырақтың органикалық қосылыстарының барлық фрак- цияларында анықталатыны көрсетілген. Неғұрлым елеулі өзгерістер минералды азот фракциясында, аз дәрежеде - жеңіл гидролизденеді. Тыңайтқыштармен ұзақ мерзімді тұрақты тәжірибе жағдайында жүргізілген зерттеулер негізінде азот тыңайтқыштарын енгізу Ашық қоңыр топырақтағы нитратты азоттың құрамын арттыруға ықпал ететіндігі анықталды [6]. Вегетациялық кезең ішінде топырақтағы нитратты азоттың жоғары өзгергіштігі және оның күздік бидайдың бірқалыпты пайдаланбауы оның өскіндерден толық пісуге дейінгі қоректік заттарға қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тыңайтқыштар жүйесін қолдануды көздейді. Бұл ретте өсімдіктердің өсу және даму фазалары бойынша минералдық қоректенуін оңтайландыру қажеттілігі туындайды, әсіресе топырақта қозғалмалы фосформен жеткіліксіз қамтамасыз етілген және азотты емес, сонымен қатар фосфорлы тыңайтқыштарды қолдануға мұқтаж. Қорытындылай келе, мынадай тұжырымдамалар жасауға болады: Қазақстанның оңтүстігінде, яғни Ал- маты облысында және оңтүстік-шығысында ашық қоңыр топырақ жағдайында азотты тыңайтқыштардың өсіп келе жатқан нормаларын қолдану топырақтың азотты режимін жақсартуды қамтамасыз етеді. 0-30 см қабаттағы нитратты азоттың құрамы мен күздік бидай дәнінің өнімі арасында жоғары коррелятивті байланыс орнатылған (r=0.99; 0.98) [7]. Азотты тыңайтқыштарды қоюландыру кезеңінде (органогенездің III кезеңінде) енгізу өсімдіктердің биомассасының жинақталуын ынталандырады және өнімді бұтақтықты арттырады. Бидай биомассасының жиналуы мен азот тыңайтқыштарының нормасы арасындағы корреляция коэффициенті тиісінше фондар бойынша (r=0.91;0.88), сабан мен енгізілетін азот тыңайтқыштарының нормасы (r=0.81; 0.92) құрады. Күздік бидай өсімдіктерімен қоректендірудің негізгі элементтерін тұтыну енгізілетін азот тыңайтқыштары нормаларының ұлғаюымен заңды түрде өседі. Бұл ретте вегетация фа- засы бойынша күздік бидаймен қоректену элементтерін пайдаланудың (N:P:K) оңтайлы арақатынасы белгіленген. жүктеу/скачать 5,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|