§5. Қазіргі кездегі Қазақстандағы адвокатураның дамуының мәселелері

32 
Біріншіден: мемлекет кепілдік берген және Конституциямен бекітілген әр 
азамат пен заңды тұлғаның өзінің бұзылған құқықтары мен бостандықтарын 
сотта қорғау үшін кәсіби заңды көмек алуын ұйымдастыру. 
Екіншіден: адвокаттар қызметін қылмыстық іс бойынша қорғау, 
азаматтық, әкімшілік және басқа істер бойынша өкілдік ету үшін ұйымдастыру. 
үшіншіден: заң тыйым салмаған басқа әдістермен түрлі заң көмектерін 
көрсету. 
Бірінші рет адвокатқа тиісті ұғым берілді. Алдыңғы Адвокатура туралы 
Ережеде және Қазақ ССР-ның "қорғаушы" терминінің астарында қоғамдық 
және кәсіби қорғаушыларды бірге атаған еді. Сонымен қатар жаңа заңға: 
- адвокаттардың кәсіби құқық нормасы; 
- адвокаттық қызметтің кепілдіктері қарастырылды. 
Алдыңғы адвокатура туралы Ережеде тек қана адвокаттардың құқықтары 
мен міндеттері жайлы қаралған да, адвокатқа құқықты қамтамасыз ету 
механизмі болмаған. Қазір Адвокатуралық қызмет туралы заңның 17-бабы 
бойынша бірқатар кепілдіктер берілді. Мысалы: бұрынғы ереже бойынша 
тергеушілер қылмыстық сот өндірісінде адвокаттарды жалдаған тұлғалардың 
қорғаушылары деп қана қарауы. Ал қазіргі кезеңде анықтама мен алдын ала 
тергеу әрекеттеріне іс жүргізу заңдарына байланысты тергеу және басқа іс 
жүргізу әрекеттеріне адвокаттарға белгіленген мерзімде қатысуын хабарлауға 
міндетті болды. Бұрын бұл процесс тек формальды түрде ғана өтетін, тергеу 
процесіне не басқа іс жүргізу әрекеттеріне бір сағат қалғанда адвокатты 
шақырып алып, қол қойдырумен ғана бітетін. Бұл адвокатқа да оның клиентіне 
де заң көмегін көрсетудің кепілділігін және адвокаттық құпияны сақтаудың 
мүмкіндігін бермейтін. 
Кейінгі заңда адвокаттардың құпиясы, сондай-ақ заңды тұлға құрмай-ақ 
жеке адвокаттар өз қызметін атқара беруге рұқсат берді. 
Заңның мазмұнын құрайтын барлық нормативті материалдар 4 тарау 34-
бапқа жүйеленген. 
Баптар өз кезегінде бөлімдерден, пункттерден, аукнт ішіндегілерден 
тұрады. Олар нормативтік құқықтық актінің құрылымына байланысты: 
- жалпы бөлім; 
- адвокаттар мәртебесі; 
- қорытынды және өтпелі кезеңдерден тұрады. 
¤зінің маңыздылығы жағынан тиісті қолданыстағы заң ары қарай жүзеге 
асу үшін дамдуы қажет етеді. Олар тек ұйымдастыру проблемаларына ғана 
қатысты емес, заңдық базаның өзі тұтастай іске аспауын болып отыр. Оның 
ішінде адвокаттардың анықтама органдары, тергеу, прокуратура, сот 
оргадарымен қызмет ету байланысының нақты анық құқықтық реттеу тәртібі 
көрсетілмеген.
22
Сондай-ақ ҚР Адвокаттар одағының халықаралық қызмет 
көрсету облысында құқықтық мәртебесі мен жағдайы анықталмаған. 
Сондай-ақ заңда "адвокатура" термині мен "заң көмегіне" нақты заң 
анықтамасы берілмеген. Бірақ заң көмегінің түрлері көрсетілген. Адвокаттар 
коллегиясының нақты белгісін көрсететін анықтама берілмеген. 
22
Тыныбеков С.Т. Алвокатура и адвокатская деятельность в РК. – Алматы, 2001. 

33 
Заңның 9-бабы бойынша адвокаттық қызметпен айналысуға тілек 
білдіруші азаматтарда. Әділет Министрлігіндегі Біліктілік алқасынан олардың 
біліктілік сынағынан өткен соға ғана ұсыныстары бойынша адвокаттық 
қызметпен айналысуға құқық беретін лицензия беріледі. Тек адвокаттар 
қызметінің негізгі принципін "Тәуелсіздік" деп алған заң, бұл жерде 
көрсетілген құқықтық институт өз қызметін тек өздері жеке дара не 
мемлекеттік органдардың өкілдерінің араласуымен жүргізу керек. Бұл практика 
негізінен бізде болды. Жоғарыда айтып өткеніміздей 1991 жылғы 28 июньдегі 
заң бойынша адвокатураға кандидатураларды қабылдауды қамтамасыз етуді 
Облыстық атқару комитеттерінің халық депутаттар кеңесімен әділет 
басқармаларымен келісе отырып біліктілік комиссиясы құрылды. Оның 
құрамында кемінде 50 пайызы адвокаттар, сондай-ақ заң ғылымдарының 
өкілдері және тәжірибелі юрист-практиктер болды. Олар адвокаттық қызметке 
тілек білдірген тұлғаларды аттестациялаудан өткізді. 
Айта кету керек, мемлекет адвокатура мен адвокаттық қызметтің дұрыс 
бағыт алуына және дамуына толық негізде ықпал жасады. 
Оның үстіне соңғы кездері адвокаттық қызметпен айналысуға тілек 
білдірушілердің саны күрт төмендеп кетті. Егер 1996 жылы адвокаттар 
алқасының мүшелерінің саны үш мыңнан асса, қазіргі кезеңде біз жоғарыда 
айтқандай 2300 ғана адвокат болып отыр. Суммарлық есеп бойынша 
Қазақстанның әр ересек 4000 адамына бір-ақ адвокаттан келеді екен. Оның 
ішінде адвокаттардың 40 пайызы 50 жастағы тұлғалар. 64 ауылдық аудандарға 
бір адвокаттан қызмет жасаса 49-ында ешқандай адвокатсыз күндерін өткізуде. 
Кәсіби қорғаушылардың жетіспеушілігі сонымен қатар лицензия 
берілумен байланысты. Соңғы 2000 жылға дейінгі 4 жыл ішінде 600 адам 
біліктілік сынағын жақсы тапсырып мемлекеттік лицензия алғанымен, олар 
адвокаттық қызметпен айналыспаған, қорытындысында 2000 жылы адвокаттар 
алқасының мүшесі болып 9-ақ адам қалған. 
Адвокаттар санының төмендігі нарықтық қатынастарды азаматтар мен 
заңды тұлғаларды адвокаттық қызметпен байланысы жоқ заңды көмек 
көрсетудің жаңа түрлерінің шығуына да байланысты. 
Ақылай заңды көмек көрсетуге құқық беретін лицензия формальды түрде 
ғана, ешқандай біліктілік сынағын тапсырмай-ақ берілді, және олардың 
адвокаттардан бір-ақ айырмашылығы 100 тұлға 300 формаға келетін болса да 
олар бәрібір қылмыстық процеске қатысуға құқығы болмады. 
Көріп отырғанымыздай заң көмегіне ақы төлеу көлемі заңда бекітілген. 
Процесс жүргізуші органдардың тағайындауымен бөлінген еңбекақыға ҚР 
үкіметінің 26 тамыз 1999 жылы №1247 Қаулысы Заңға сәйкес келмейді. 
Сонымен бірге ең үлкен проблемалардың бірі болып, мемлекеттің 
адвокаттардың қылмыстық іс бойынша тегін көрсеткен қызметтеріне ақы төлеуі 
бойынша қарызы болып табылады. яғни республикалық бюджет қорының 
тапшылығынан адвокаттар еңбегіне ақы төлеу, зиян орнын толтыру, қорғау мен 
өкілдік барысында толық көлемде өтелмей отыр. 
Сондай-ақ адвокаттардың сот пен алдын ала тергеу сатысында міндетті 
қатысуына төленетін еңбекақыларының тәртібі мен көлемі қайта қаралуды 

34 
талап етеді. Сондықтан "Адвокаттық қызмет туралы" заңның 5-бабына 
толықтырулар мен өзгертулерді тез арада қолданбаса қазіргі еңбекақылары бар 
болғаны сағат саны мен орташа табыстын соңғы 2 айдағы көлемі бойыша есеп 
жүргізгенде қорытындысында 32 теңгеден 400 теңгенің ғана арасын құрайды. 
Қорытылай келгенде, жалпы қолданыстағы Заң адвокаттардың қызметінде 
кездесетін кедергілерге байланысты бар проблемаларды шешті деп айтуға 
болмайды. 
¤йткені адвокаттар құқығы көбінесе қылмыстық іс жүргізуші органдардың 
жекелеген лауазымды адамдар тарапынан бұзылады. 
Заң талаптарын бұза отырып бұл қызметкерлер қасақана және ешқандай 
енгізсіз адвокаттарға өздерінің қорғаушыларымен кездесуде олардың саны мен 
ұзақтығына кедергі жасайды. 
Тағы да, адвокаттар ролі мен маңызын қылмыстық сот өндірісі бойынша 
түсінбеу, құқық қорғау органдары тарапынан болатынын айта кету керек. Бұл 
жайлы 30 октябрь 1999 жылы болған ҚР Адвокаттар Одағыныңң Съезінде 
айтылған болатын. Осы съездің үндеуінде "Уақытысында алған шақырулары 
бойынша съезд жұмысына бірде-бір Жоғары Соттың, Бас Прокуратураның, 
Әділет Министрінің, Ішкі істер Министрінің, Салық полициясы мен ұлттық 
қауіпсіздік комитетінің лауазымдары қатыспады. Съезде қаралған мәселелер 
тек адвокаттарды ғана емес бүкіл қоғамды ойландыратын мәселелер болатын. 
Шын мәнінде, адвокаттың оның қорғауындағы адамның құқығын бұзу, 
оларға қарсы жоғарыда көрсетілген органдардың түсінушілікпен қарамауы 
Қазақстанның демократиялық және құқықтық мемлекет деп санай отырып, 
өзінің басты қазынасы адам және оның өмірі мен денсаулығы деп санайтын 
бекітпелеріне байланысты шешілетін бірқатар проблемаларына кедергі 
жасайды. Бұл дегеніміз құқықтық нигилизм мен мемлекеттің олардың 
принциптерін жариялау мен іске асыру қабілетіне азаматтардң сенбеушілігін 
күмәнін туғызады. Және ол азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау 
үшін кәсіби заң көмегін алдына нұқсан келтіреді. 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: