Мектеп мұражайлары қызметінің ТҮрлері мен негізгі бағыттары. МҰражайларды орналастыру, жобалау және қҰжаттау
М узейдің қорының тіркеу кітабшасы
жүктеу/скачать 5,52 Mb.
|
Мектеп мұражайлары қызметінің түрлері мен негізгі бағыттары
- Бұл бет үшін навигация:
- МЕКТЕП МҰРАЖАЙЛАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТҮРЛЕРІ МЕН НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ. МҰРАЖАЙЛАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ, ЖОБАЛАУ ЖӘНЕ ҚҰЖАТТАУ
М узейдің қорының тіркеу кітабшасы
Музейдегі заттың берілу тізімі
Музейге кірген сыныптар тізімі
Музейде өтілетін іс-шараларды тіркеу кітабы
МЕКТЕП МҰРАЖАЙЛАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТҮРЛЕРІ МЕН НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ. МҰРАЖАЙЛАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ, ЖОБАЛАУ ЖӘНЕ ҚҰЖАТТАУ(Практика – 4 сағат)«СЕРІКБОЛТАНУ» КЛУБЫ МЕН КАБИНЕТІ «ҚАЗАҚТЫҢ РӘМІЗДЕР ЖАҒРАПИЯСЫ» МҰРАЖАЙЫ «Серікболтану» клубы мен кабинеті географ, өлкетанушы, публицист, біртуар ғалым Серікбол Қондыбайдың шығармашылығын, мұраларын үйрену мақстында 2017 жылдың 24-қазанында ашылған. Кабинетте Серікбол Қондыбайдың өмірі мен шығармашылығы бейнеленген материалдар, қолжазбалары, 16-томдық кітабы, республикалық және халықаралық ғылыми-тәжрибелік конференциялардың жинақтары бар. Мектеп мұғалімдері мен оқушылары пән олимпиадасы, ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуде, жалпы білім беретін пәндер бойынша ғылыми жоба сайыстарында ғалымның мұраларын үйреніп бірқатар жетістіктерге жетіп келе жатыр. Клубымызға мүше оқушылардың әр оқу жылында өткізілетін «Маңғыстау Серікбол көзіемен» танымдық сайысы мен «Серікбол әлемі» ғылыми тәжрибелік конференциясының аудандық, облыстық кезеңдерінде бірқатар жетістіктерге жетуі сөзіміздің айқын дәлелі болады. Клубтың, кабинеттің ашылу салтанатынан фото көріністер: «Қазақтың рәміздер жағырапиясы» мұражайы Серікбол Қондыбайдың осы бағытта жазған, еш жерде жәрияланбаған еңбегін үйренудің нәтижесінде жасалып, 2018 жылдың 27-қарашасында ашылу салтанаты болды. Мұражайдың ашылу салтанатына аудан әкімшілігі мен облыстық білім басқармасының басшылары, ғалымдар мен құрметті қонақтар қатысты. Ашылу салтанаты өте жоғары деңгейде өтті. Мұражайды әр нысан жанына QR код қойылған. Ұялы телефоны арқылы QR код жанына барып, жер туралы мәліметтерді ролик түрінде тамашалауға болады. Youtube де каналымда «Серікболтану» клубы мен «Қазақтың рәміздер жағырапиясы» музейіне арналған бейнежазбалар
Мұражайдың ашылу салтанатынан фото көріністер: Мұражай берілген экспонаттар туралы тоқталып өтсек: Белгілі бір сөз заманға, белгілі бір оқиғаға сай рәмізге (символға) айналады. Сол сияқты жер-су атауларының, яғни топонимдердің, жағырапиялық нысаналардың ауыспалы мағынаға ие болып кетуі де жиі кездесетін жәйт. Жердің аты адам баласының жеке өмірінде, қоғам өмірі мен ел тарихында жақсылы-жаманды оқиғалармен байланысып жатады. Мәселен, Алматы қаласы біреудің туған мекені, екіншінің балалық шақ куәсі, үшіншінің студенттік жылдарының өткен жері, ендеше осы үш адам үшін де «Алматы» сөзінің мәні, орны ерекше болмақ. Ал күллі қазақ үшін ше? Ең алдымен елдің қазіргі астанасы. Апорт алмасы – осы қаланың рәмізі болса, бұл қала – бүгінгі Қазақстанның рәмізі. Әр тарихи дәуір адамға өз рәміз-топонимдерін берді. Ертеде көшпелі далалық үшін өз ата мекенінен басқа Өтүкен, Ергенеқон, Тәңіртағ сияқты атаулар қадірлі болса, кейін қазақ үшін «Көктөбе», «Саржайлау», «Жерұйық», «Иран бақ» арманды мекендерге айналды. ХХ ғасырдың 30-ыншы жылдарында «ДнепроГЭС», «Түрксіб», «Магнитка», «Комсомольск» деген асқақ мәнді атаулар дүниеге келсе, олармен қатар «Соловки», «Бутырка», «Лефортово», «Карлаг», «Степлаг», «Алжир», «Колыма» сияқты қорқынышпен үрей әлемі де өмір сүріп жатты. 40-ыншы жылдарда Сталинград, Курск, Ленинград, Берлин шайқастары әлемге осы жерлерді әйгілеп жатса, 50-інші жылдары «Тың», 60-ыншы жылдары «Байқоңыр» атаулары дүрілдеп тұрды. Рәміз-топонимдердің қолданылу аясы, мағыналық сипаттамасы, қоғамдық деңгейі әр түрлі. Жергілікті жердегі тұрақты атаудан бастап тұтас ел, аймақ, әлем деңгейінде белгілі рәміздердің саны өте көп. Маңғыстаулықтарда қаталап, шөлдеп суды не шайды көп ішкен адамға әзілдеп: «Не, Шошақтың шөлінен келдің бе?» - деп сұрақ қояды. Шошақтың шөлінің орны белгісіз, ол бар ма, әлде ойдан шығарылған ба, осы сөз тіркесі тілде тұрақты қолданылып келеді. Сол сияқты «Қап тауы», «Тескентау», «Бесқала», Рубикон, Эльдорада атаулары да жиі айтылады. Төменде біз қазақтарға, Қазақстанға қатысты деген бірнеше киелі жер-су аттарын беріп отырмыз. 1. Айлыадыр(Айдадыр) – Маңғыстау қазақтарының тіліндегі Түрікменстанның, сондай-ақ түркмендердің атауы. «...Елдің арты – Айладыр; Айладырды аударып, Маңғыстаудың қара ойын Адай халқы жерлеген...». (Сәттіғұл. «Досан батыр»). Түрікменстан территориясының негізгі бөлігін құмды жертараптар (ландшафтар) алып жатыр, сондықтан да түрікмен тілінде құмға қатысты жағырапиялық атаулар көп. Маңғыстаулықтар бархан деген құмды бедердің қазақша баламасы болмағандықтан оның сыртқы пішініне қарап «айлы», «ай пішінді» деп, ал жалпы құм бетінің ойлы-төбелі тегіс еместіктерін қатты тілімденген «адырларға» балап, тұтас аймақты «Айладыр» деген поэтикалық атумен атаған. 2. Алқакөл – Қызылорда облысының солтүстік-шығысында орналасқан Төлікөлдің бұрынғы тарихи атауы («ҚСЭ».7-том, 84-бет). Қазақ тарихында «Ақтабан шұбырынды, Алакөл сұлама» деген қанды қырғын дәуірді білмейтін адам кемде-кем. Қалмақ ойранынан босып, Қаратау асқан халықтың келіп тізе бүккен жері осы көлдің жағасы делінеді. Алқакөл – қанды қасіреттің ғана емес, ел ішіндегі алауыздық пен жеңілістердің халық есінде қалған жалғыз нышаны, сол сияқты екі ғасырға созылған кейінгі бодандықтың да рәмізі болып табылады. 3. Алтай-Атырау - әдебиет пен баспасөзде, теледидарда өте жиі қолданылатын тіркес. Батыстан Шығысқа бірнеше мың шақырымға созылып жатқан Қазақстан үшін бұл кеңдіктің, байтақтың көрсеткіші болып қала бермек. 4. Арал мен Семей – ХХ ғасырдың Қазақ халқының басына түскен нәубет-тауқыметтердің жиынтық образдарына айналған топонимдер. Теңіздің тартылуы – ойсыздық пен жеңсіз әміршілдіктің, ал Семей полигоны – тұтас халыққа істелінген қиянаттың ең танымал ескерткіштері. 5. Байқоңыр – Үстіміздегі ғасырдың көп атауларының бірі – ғарыш ғасыры деп аталса, сол ғасырдың рәмізі – осы Байқоңыр. Бұл рәмізде екіұдайылық айқын көрінеді. Өткен мен келешек, ескі мен жаңа, жаңа мәдениет, ғылым мен ата дәстүр осы мекенде ұштасады; олардың арасындағы қайшылықтар да осы жерде көрінеді. Қырғыз жазушысы Шыңғыш Айтматов «Боранды бекет» повесінде осы екіұдай рәміз барынша дәл бейнелеген. 6. Дала – жағырапиялық әдебиетте мағыналық ауқымы тар болғанымен, қазақ ұлты үшін мәні өте кең әмбебап ұғым. Дала – Қазақстан атауының негізгі синонимі. Дала – дала жертарабы - еуразиялық классикалық көшпелілер өркениетінің, мәдениетінің алтын бесігі, киелі ошағы; ал қазақтар – сол өркениеттің қара шаңырағының иесі, мұрагері. Сондықтан да дала – халық үшін тек жағырапиялық аталым ғана емес, пәлсапалық, саяси, мәдениеттанымдық ұғым, ең басты этнопсихологиялық категория. 7. Дешті-Қыпшақ – Карпат тауының етегінен Алтай тауларына дейін созылып еуразиялық Батыс Даланың ортағасырлық атауы. Еуропада оның «Комания» немесе «Кумания» деген баламасы қолданылған. Бірақ көбінесе бұл атау Қазақ жеріне телінеді. Дешт-и-Қыпшақ – «Қыпшақ даласы» - көшпенділердің айбындылығының, оның дәуірлеп тұрған шағының үздік рәмізі болып табылады. 8. Еділ-Жайық – Қазақстанның батыс өңіріндегі өзендер. Қазақ-ноғай әфсәнелік әдебиетінде кеңінен қолданылған егіз топоним. Үнемі қосарланып айтылатын қос өзен ноғайлы дәуірінің оқиғаларымен, Махамбет-Исатай көтерілісімен тығыз байланысты. «...Еділ мен Жайық жер еді-ау Мекен еткен шаруаның...». (Махамбет). «...Еділ мен Жайық екі су, Ел қонуға тар болды...». (Әубәкір). Еділ-Жайық – орыс-казак қысымына ең алғаш түскен қазақ өлкесі. XIV–XVII ғасырлардың өзінде-ақ бұл жерлерде орыс үстемдігі орнады. Бұл атау жерден айырылу мен атамекен бостандығы үшін күресудің сәтсіз әрекеттерінің рәмізіспетті. 9. Ергенеқон – кезінде халық жадынан кеткен, енді-енді ұлт санасына кіріп келе жатқан мифожағырапиялық атау. Әбілғазының «Түрк шежіресінде» Нүкүз бен Қиян бастаған түрктердің Ергенеқон қойнауына жасырынып, 400 жыл өткен соң қайта күш жинап, тауды балқытып, тесіп шыққаны туралы баяндалады. Яғни Ергенеқон – бүкіл түрк жұртының алғашқы атамекендерінің бірі, рәміздік топоним. Дәл осындай рәміз моңғолдарда да бар. Қазақ үшін де, жалпы түрк үшін де «Ергенеқон» Иерусалим, Мекке сияқты ең негізгі ұлттық рәміздік-топоним болуы тиіс. 10. Жерұйық – халық арман-қиялындағы бейбіт өмір мен жайлы тұрмыс кешуге болатын мекен. Жерұйық – мал бағуға ыңғайлы, шөбі шүйгін, жақсы жер. Үнемі жаугершілік уақытта өмір сүрген Дала көшпелілерінің «қой үстіне бозторғай үй салған» кезеңді аңсауы осындай қиял-жердің жиынтық бейнесін жасауға мүмкіндік берді. Ұйық-юг – көне түрк тілінде шұрайлы, жақсы жер дегенді білдіреді. Жерұйық, оны іздеу халық жадында Асан қайғымен тығыз байланыстырылған. Оның мұндай жерді таба алмауы сол заманда заңды құбылыс еді. Өйткені даланың әлсіреп, оны қоршаған көршілерінің күшейген жағдайында табу мүмкін емес-ті. Дегенмен, Жерұйық, Жиделі Байсын, Ергенеқон, Өтүкен сияқты әфсәнелік мекендерге қарағанда көбірек сақталды және ең негізгі халықтық рәміздің топонимі бола алды. 11. Жиделі-Байсын – «Алпамыс батыр» жырындағы батырдың ата мекені, Отаны. «...Жиделі Байсан жерінде, Қоңырат деген елінде Байбөрі деген бай бопты...» Қазіргі кезде бұл жерді Қарақалпақстанда (Қоңырат), Өзбекстанда (Байсұнтау) деп жорамалдау бар. Сонымен қатар Ә.Қоңыратбаевтың бір мақаласында «...Ертедегі теріскей Қытайдағы Бейжин (Байсын) қаласын түрктер салған; оның орны осы күнгі Пекиннің солтүстігінде 600 км жерде...», - делініпті. Дегенмен әфсәнелік топонимдердің орнын дәл табу мүмкін еместігін ескере отырып, Жиделі Байсын да халық қиялынан туған жинақ-бейне дегіміз келеді. 12. Иран бағы – қазақ тіліне араб-парсы поэзиясы арқылы келген қияли мекеннің атауы. Әлем тарихында дүниенің жеті кереметінің бірі саналған Бабылдағы (Вавилондағы) Шаммураматтың (Семирамида) аспалы бағы осы Иранбақтың прообразы болуы мүмкін. Рәміздік мәнінде Иран бағы – бұл жер бетіндегі ұжмақ, рахат өмірдің мекені. 13. Итжеккен – еуразиялық тундра мен тайганың, сондай-ақ Сібір мен Шығыстың қазақша бейнелік атауы. Қай кезде шыққаны беймәлім болғанымен, ХІХ ғасырдың екінші бөлігінен бастап өзінің белгілі рәміздік мағынасына ие болды.Итжеккен – қазақ үшін қысы суық, адам еріксіз айдалып, апарылатын мекен. Империялық Ресейдің кезінде «халықтар түрмесі» атанған Сібір мен Қиыр Шығысты мыңдаған қазақтар да көрді. Сондықтан да Итжеккен халық санасында еріксіздіктің, дәрменсіздік пен үрейдің рәмізі болып қала бермек. 14. Барсакелмес – Қазақстанда осы аттас сор да, арал да бар. Сондай-ақ ертегілерде бұл жер атауы жиі ұшырасады. Барсакелмес - өмір сүруге мүмкін болмайтын, адам өміріне қауіпті немесе алыста орналасқан жерлердің жалпы образдық баламасы. Күнделікті тілімізде алысқа, ұзақ сапарға кеткен адамды әзілдеп, «Барсакелмеске» кетті дейтініміз сондықтан. 15. Көктөбе – қазақ аңыз-ертегілеріне тән жағырапиялық атау. Өзінің мәні жағынан «Жерұйық», «Ергенеқон», т.б. атауларға ұқсас Көктөбе – көк аспанға апаратын жолы бар төбе. «...Ғаламдар сайын әлем бар, Сол ғаламның тұрақтайтын мекені – тәңірге тәңір Көктөбе! Көктөбенің шоқтығы – Ұлылықтың боп шыңы Жайқалып өскен... бәйтерек...». («Қазақ бақсы-балгерлері», 1993ж. 162-б). Көктөбенің әфсәнелік –космогониялық мәнін түсінуге қажетті нәрсе – аталған бәйтерек. Бәйтерек, алып қарақұс – адам – жылан аждаһа сюжеті қазақ ертегілерінде жиі кездеседі. Көне түрктер оны Үлген (Ульген) десе, скандинавтар Игдрасиль деп атаған. Тәңірлік дүниетаным бойынша үш әлемді (аспан, жер, жерасты) бір-біріне жалғап, байланыстырып тұратын осы бәйтерек немесе кез-келген басқа ағаш. Ал сол бәйтерек, яғни ең үлкен ағаш өскен Көктөбе – дүниенің кіндігі, өзінше бір қасиетті жер. 16. Күлтөбе – Ташкент қаласы маңындағы тарихи жер. Қазақта «Күлтөбенің басында күнде жиын» деген тіркес сақталған. Бұл төбе XVII ғ. Тәуке хан заманында мемлекеттік мәселелерді шешуде жиі басқосулар өткізіліп тұрғандықтан, тілімізде сақталып қалған. Ал қазір белгілі бір жерде жиын не той, отырыстар жиі өткізілсе, осы «Күлтөбенің басында күн жиын» тіркесі ирониялық мәнде қолданыла береді. 17. Қазығұрт – Шымкент қаласының оңтүстік жағындағы тау. Дәл осындай атауға Жезқазған обысы, Жаңаарқа ауданындағы бір тау да ие болған. Қазығұрт – жұртшылыққа кең танымал топоним: «... Қазығұрттың басында кеме қалған, Ол - әулие болмаса неге қалған? Жетім бота үстінде жатып қалып, Ойсылқара жануар содан қалған...». Бүкіл Еуразия халықтарына таныс топан су аңызының қазақша нұсқасында Қазығұрт – Нұх пайғамбардың кемесінің келіп тірелген тауы болып есептелінеді. Мұның өзі Дала мәдениетінің басқалармен терезесі тең мәдениет екендігін көрсете алатын рәміздігін дәлелдейді. Қазығұрт – Қазақстанның аса киелі саналатын жерлерінің бірі. 18. Қап тауы – тек қана қазақ ертегілеріне ғана емес, христиан-ислам әфсәнелік әдебиеттеріне тән рәміздік топоним. Ертегілік мағынасы - әлем шетіндегі биік тау жоталары дегенді білдіреді. Айта кететін жәйт – көне сақ-скиф дүниетанымы бойынша жерді биік асқар таулар қоршап тұрады деген түсінікке осы Қап тауынң жақындығы бар. Соңғы кезде баспасөз беттерінде ол Кавказ жотасының баламасы ретінде қолданылып жүр. 19. Қаратау, Қарасу - ертегілерде басты кейіпкерлердің көпшілігі «Қаратаудың ойында, Қарасудың бойында» өмір сүретіні белгілі. Қазақстан картасынан Қаратау жоталарын оңтүстік өлкеден және Маңғыстаудан кездестіруге болады. Ал Қарасу деп аталған үлкенді-кішілі өзендер жеткілікті. «Қара» сөзінің ғылыми тұжырымдарына тоқталмай-ақ, оның тек рәміздік сипатына үңілсек, «қара ой», «қара сөз», «қара шаңырақ», «қара жер» деген сөздермен қатар тұрғанын көруге болады. Бұл жерде «қара» сөзі «алғашқы, түпкі, негізгі, ең басты» деген мәнге ие болып отыр. Сонау Қорқыт заманынан бері айтылып келе жатқан «Қаратауың құламасын» деген тілек те осының дәлелі шығар. Тау – күштілік пен беріктіктің белгісі болса, Қаратау – халық күші мен қуатының рәмізі. 20. Қарааспан – Ақтөбе облысы, Қобда ауданындағы, және Оңтүстік Қазақстандағы жер аты. Сондай-ақ осындай атпен аталған өсімдік те бар. Қараспан – «Қобланды батыр» жырындағы Қобыландының мекен еткен жері. Рәміздік мағынасы: қара – бұл «жер» сөзінің көне далалық баламасы, аспан – көк аспан. Қараспан көк аспан мен қара жердің байланысқан жері, яғни «Көктөбе» атауымен мәндес болып келеді. 21. Ордабасы – Қазақстанның тәуелсіздік алуымен бірге қайта оралған ұлттық рәміз. Ордабасы – қазақтың атақты үш биі – Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің ұлысты бірлік пен татулыққа шақыру тілегімен танымал. Оңтүстік Қазақстан облысындағы тарихи жер. Орталық Азияның үш елінің басшыларының кездесуі осы дөңді ағайындық, туысқандық пен еркіндік нышаны ретінде қайта жаңғыртты. 22. Отырар – көпшілікке белгілі Сыр өңіріндегі ортағасырлық қала. Осы қаланың қазаққа белгілі үш нәрсесі бар. Бірінші – 1219 жылғы атақты «Отырар қорғанысы», екіншісі - әлемге әйгілі ғұлама Әл-Фарабидің отаны, ал үшіншісі: «... Отырарда отыз бап, Ең үлкені Арыстан бап...», – деген шумақтан байқалғандай, халықтық астрономия, космогония түсініктері де ұштастырылған мекен. Отырар – Орта Азия, жалпы Дала көшпелілері шығармашылық пен ғылымнан мақұрым қалған дейтін пасық пайымдауы жоққа шығаратын дәлелдердің бірі. Сондықтан да Отырар – Дала өркениетінің ғылымға, білімге деген бейімділігін білдіретін асқақ рәміз. Сірә, моңғол шапқыншылығына дейін әлемдегі ең бай кітапхана осы қалада болды деген дерек жаңсақ болмаса керек. 23. Өтүкен – (Өтүген) – б.з. 552-жылы Алтайдағы аталмыш жерде Көк Түрк қағандығы құрылған. Көне түрк түсінігі бойынша Өтүкен жердің кіндігі болған, ал түрктер осы жерден дүниенің төрт бағытына жорыққа шыққан. Өтүкен – қасиетті жер болып саналады. Моңғолдар да Өтүкен (Этүген) тәңірлердің қатарына жатқызылып, құдайы жер, түрктердегі Ұмай – Жер Ананың баламасы ретінде дәріптелген. Өтүкен – түрк халықтарының көне атамекені, жерұйығы іспетті. 24. Сарыарқа – Торғайдан Алтайға, Бетпақдаладан Ертіске дейінгі солтүстік қазақ өңірінің аты. Сарыарқаға рәміздік сипат беретін белгі бар. Бірінші – бұл Дала табиғатының, жалпы қазақ жертарабының (ландшафты) эталон-үлгісі болып саналатын селеу мен бетегелі, жусанды дала. Екінші – қазақтың ең әсем, көрікті деген жерлерінің негізгі бөліктері осы Сарыарқада. Үшінші – қазіргі қазақ поэзиясы мен сөз өнерінің дүлдүлдерінің талайы осы өлкеден шыққан. Сондықтан да Сарыарқа – даланың қайталанбас әсемдігінің ғана емес, оның ұлттық мінезі мен психологиясының, оның рухы мен кеңдігі, жайдарылығының үздік рәмізі. Көп жағдайда Сарыарқа тұтас Қазақ даласының синонимі ретінде де қолданыла береді. 25. Таңбалытас – Ұлытау өңіріндегі жердің аты. Халық аңызы бойынша XVI ғасырдың 80-жылдары үш жүздің құрылу жиыны өтіп, жартасқа ру-тайпалардың таңбалары қашап салынған делінеді, яғни Таңбалытас Қазақ мемлекетінің негізгі тарихи «құжаттарының» бірі. Бұл жөнінен оны №1 ұлттық нышан-топоним деу әбден орынды. 26. Тескентау – ертегілік жағырапиялық атаулардың бірі. Маңғыстауда осы атпен Ауғанстан жерін атайды. «Тескентау асып кетті» деген фраза қазақ тілінде жиі қолданылады да, алысқа, қиянға кетті дегенді білдіреді. «Тескентау» атауының шығу тегі көне түрктік Ергенеқон аңызымен байланысты болуы ықтимал. 27. Тұран – Орта Азия мен Қазақстанның көне атауларының бірі. Иран тілінде қалыптасқан бұл атау «турлар елі» дегенді білдіреді. Турлар қазіргі тарих ғылымында түрктердің көп атауларының біріне еншіленіп жүр. Сірә, Мағжанның: «Ертеде Түркістанды Тұран дескен, Тұранда ер түрігім туып өскен...», – дегендегі осы тармақ тарихи ақиқатқа сүйене айтылса керек. Ежелгі Иран әфсенесінде отырықшы мәдениетті Иранға көшпелі «жабайы» Туран қарсы қойылған. Бұл үндіеуропацентристік және қытайшылдық (синоцентристік) көзқарасқа тән өркениет-антиөркениет қарама-қарсылығының айқын үлгісі. Әрине, көшпелілер алдындағы мыңжылдық үрейдің сарқыншағы басқа өркениеттер үшін жазылмас «ауруға» айналғанымен, қазақ үшін не өзбек үшін Туран – Орталық Еуразия даласының тарихи ұлылығы мен қуаттылығының рәмізі болып табылады. 28. Түркістан – 1.Орталық Азия, Қазақстан, Ұйғырстан жерлерінің жалпы атауы. 2. Қазақстандағы қала. «... Түркістан – екі дүние есігі ғой, Түркістан – ер түріктің бесігі ғой ...» . (М.Жұмабайұлы). Бұл қаланың Дала тарихының соңғы ғасырларындағы орны ерекше. Үлкен аймақтың «Меккесі» болған, көп уақыт қазақ хандығының астанасы болған бұл қала Орталық Азияның исламдық рәмізі болып табылады. Ал жалпы Түркістан атауының өзі тілі мен тегі туыс, тағдыры бір халықтарды бірлікке шақыратын байрақ сияқты. 29. Үш қиян – Батыс Қазақстан өлкесінің поэтикалық атауы. «... Еділдің бойы – қанды қиян, Жайықтың бойы – майлы қиян, Маңғыстаудың бойы – шаңды қиян, Адыра қалғыр, үш қиян! Үш қиянның ара бойынан Жеті жұрт кетіп жол салған». (Мұрат Мөңкеұлы). Бұл атаудың шығу уақыты ноғайлы дәуіріне кетеді. «Қырымының қырық батыры» жырлар циклінде бұл атау жиі кездесіп, кейін қазақ ақындарының арасында қолданысқа ие болған. Үш қиян тек жер аты ғана емес, ол – сол жер үшін шайқасқан батырлықтың рәмізі. 30. Ұлы жібек жолы – б.д.б. ІІ ғасырдан басталып, 15 ғасырдай өмір сүрген трансеуразиялық тасымал-көлік (керуен) жолдарының жүйесі. Осы жолдың гүлденуі мен өркендеуі Дала өркениетінің дәуірлеген шағына сәйкес келеді, ал оның құлдырауы да осы даланың XVI-XX ғасырлардағы әлсіреуіне сай. ХХ ғасырдың аяғында Қазақ елінің тәуелсіздік алуы мен Батыс пен Шығыс арасындағы құрлық жолдар жүйесінің қайта жандана бастауының бір кезеңде болуы да осы Ұлы Жібек жолы Даланың жаңа мүмкіндіктері үшін аса маңызды нышан, белгі бергендй. Жібек жолы – тек сауда жолы емес, мәдениет пен ақпарат алмасу ағыны, қазақ халқының адамзат қауымына қайта кіруі де. 31. Степлаг – Карлаг, Алжир сияқты атышулы жағырапиялық , тарихи атау – осы дала лагері (Степной лагерь). Патша заманында да, Кеңес дәуірінде де Қазақстан қазақ үшін де, басқалар үшін де құлыпсыз түрме болды. Егер бұрынғы КСРО Гулаг архипелагы болса, қазақ жері түгелдей Степлаг дәуірінің рәмізі ретінде аталынады. Музей жұмысының нәтижесінде жеткен жетістіктер: Осы жұмыстардың нәтижесінде мектебімізде оқушылардың мұражайға қызығушылығы артты, ауданымыздың басқа мектептеріненде оқушылар келіп танысып, үйреніп жатыр. Мектебіміздің оқушыларына осы мұражайдағы экспонаттарды үйренумен қатар, мұражайдағы сипаттама берілген облыс аумағындағы орналасқан табиғи нысандарды барып көруге экскурсиялар ұйымдастырылды. Бірқатар оқушыларымыз аудандық, облыстық деңгейдегі байқауларға қатысып жүлделі орындарды иемденіп жатыр. Алдағы уақытта мұражайдың жұмысын әрі қарай дамытуда зерттеу жұмыстары жүйелі түрде жүргізіледі. Негізгі бағыт осы клубтың, мұражайдың аясында өлкеміздің жер-су атауларын зерттеп, ғылыми тәжрибелік конференцияларға мақалаларымызбен қатысу, жер-су атауларына байланысты әдістемелік құралдар әзірлеу. Қазіргі таңда зерттеу бойынша бірқатар жұмыстарды жүзеге асырдық. Соның нәтижесінде «Маңғыстау топонимдерінің классификациясы» атты картаның бастапқы үлгісін жасадық. Қорытындылап айтқанда, Қазақстанның тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтылғанындай, болашақта туған өлкеміздің тарихын, мәдениетін кеңінен таныту мақсатында мұражайлар өз қызметін жаңа талаптар тұрғысынан атқаратын болады. жүктеу/скачать 5,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|