Мектепте "Алпамыс батыр" жырын оқытудың тиімді жолдары Батырлық жырлар, батырлар жыры

Жалпы білім беретін мектептің әдебиет пәнін оқыту бағдарламасында " Алпамыс батыр" жыры 6-сыныпта оқытылады. Жырды талдамас бұрын "Алпамыс батыр" жыры туралы оқушылардың өзіндік зерттеу жұмыстарымен таныс боламыз.

Әдебиетті оқыту барысында Қ.Бітібаеваның "Әдебиетті оқыту әдістемесі", З.Қабдоловтың "Сөз өнері", Қ.Мәшһүр - Жүсіптің "Көркем сөздің құдіреті", Н.Оразақынованың "Әдебиеттен сатылай кешенді талдау " атты әдістемелік еңбектерін пайдаланамын.

Аталмыш әдістемелік еңбектерді пайдалана отырып, "Алпамыс батыр" жырын былайша әдеби талдауға болады.

2.Алпамыс бейнесіне тән қасиеттерді саралай талдата отырып, оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту, олардың көркем сөйлеу мен көркем жазу шығармашылығын арттыру.

3. Оқушыларды адамгершілікке,батырлыққа тән қасиеттерге баулу. Өз Отанын, туған елін сүйіп, құрметтеуге тәрбиелеу.

Түрі : бекіту сабағы

Әдісі: зерттеу, талдау,ой қозғау, мәнерлеп оқу, салыстыру, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: интербелсенді тақта,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

1. Сәлемдесу.

2.Оқушыларды топқа бөлу.

Ітоп: Нұрай, Ғалымжан,Орынгүл,Лаура,Айдана, Таслима

ІІ топ: Іңкәр,Ансар, Мәпу, Айзада, Қуаныш, Лаура

ІІ. Үй тапсырмасы.

І. Ізденіс. Дереккөздер

1. “Алпамыс батыр” жырының тарихы, зерттелуі.

2. «Алпамыс батыр» жыры - ұлтымызға тиесiлi жыр.

ІІ. "Алпамыс батыр" жырының мазмұнына байланысты өзіне ұнаған оқиғаның немесе кейіпкердің сурет салып келу.

Сурет бойынша сөйлеу.

Сурет бойынша жырдың мазмұнын жақсы ұққандарың байқалды.

- Енді ары қарай не істейміз?

- Дұрыс, жырды талдаймыз.

- Қалай ойлайсыңдар, балалар, ендеше бүгінгі өтетін тақырыбымыз қандай ?

- "Алпамыс батыр" жырын талдау.

Қызығушылығын ояту

 1. « Ой қозғау» стратегиясы

                                Ердің бағын ашпаса,

                                Ер мұратқа жетер ме?!       

                                Ерінің сағын сындырса,

                                Ел мұратқа жетер ме?! - деп Әйтеке би айтқандай,елін,жерін жаудан қорғап,еліне бостандық,бірлік сыйлаған батырлардың бірі- Алпамыс.

Ендеше, “Алпамыс батыр” жырының тақырыбы қандай ? /ерлік, батырлық, отанын қорғау/

Байбөрінің қайғысы

Алпамыстың, онан соң Қарлығаштың дүниеге келуi.

Алпамыстың сүйген жары Гүл­баршынды iздеп барып, Гүлбаршынды алып елiне келуi.

Елiн шапқан қалмақ ханы Тайшыққа қарсы жорыққа аттануы

Тірсек. Жан-жануардың артқы аяғы мен адам аяғының бүгіліп-жазылуына қажетті сіңір; қылтаның жоғарғы тұсы.

Телі-Тентек. Есер, содыр-сотқар.

Әулиеге түнеді -қадірлі, қасиетті, жақсы тілеу тілеп, әулиеге табынды.

Әзірет - дінбасы, молда, ғұлама.

Аса-дәрежелі адамдар /хан,би,қожа т.б./ қолына ұстайтын ерекше таяқ.

Машайық-ақылды адам, абыз.

 Саруар - қожа, ие, пір.

Берен-өжет, өткір.

Қабынды-желігу, желпіну.

Жағымды - жағымсыз

Достары - жаулары

Қазір әр топ кейіпкер талдағанда мақал - мәтелмен бастайды.

-Жырдағы әйел адамдардың бойындағы қасиеттерге қалай қарайсың?

-Жырдың тәрбиелік мәні бар ма?

Үйге тапсырма: "Батыр туса - ел ырысы"

Оқушылардың білімін бағалау.
Батыр қай кезде де бұзылған жағдайды қалпына келтіруші тұлға. Ол жауды жеңіп, әділеттілікті асқақтатып, алғашқы мамыражай дәуірді қайта орнатады. Оқиға өзінің басталған жерінде аяқталады. Жай ғана емес, тоймен аяқталады. Себебі, халық ұғымында жамандықты жақсылық, жауыздықты қайырымдылық, зорлықты әділдік жеңу—батырдың ерлігімен болатын іс.

Батырлық жырлардың өлең құрылысы, негізінен, табан астында өлең жолдарын суырып салып айтуда, әсіресе, қимыл-қозғалысты, түрлі динамикалық оқиғаларды баяндауда ойнақы, оңтайлы, еркін көсілуге мүмкіндік беретін жеті-сегіз буынды жыр өлшемі. Қазақ халқының бірнеше ертегілерінде “Алпамыс батыр” жырының оқиғалық сарыны кездеседі.Осы жыр сарындас тақырыптарды талдаған кезде Қ.Бітібаеваның жоспар, аннотация, жырдан үзінді келтіре отырып айтқызу, салыстырулар, бір кейіпкер туралы екінші кейіпкердің пікірін тыңдауды қолданамын. Кейіпкерлер бейнесін ашуда Қ.Мәшһүр -Жүсіптің "Көркем әдебиет тілінен мысал теруге басшылық" әдісін пайдаланамын. Әр оқушыға 2-3 мысалдан бөліп беруге болады. Мәселен, кездесу-келісім түрлері: а/ кездесу: ұшырасу, кез болу,тап болу, орайласу,, жолығу, тоғысу, тоқайласу, түйісу,жүздесу, беттесу,табысу,, қауышу т.б.

ә/ келісім: икемге келу, ризаласу, бітімге келу, бітуана жасау, байлау/сөз байласу/, мәмлеге келу, жығылу,ұйғару, бәтуаласу, ауқымдасу,түйілу, ымыраласы, сөзді пісіру т.б.

Осы әдіс –тәсілдерді кеңінен қолдану, жүзеге асыру - өмір талабынан туып отырған мәселелер. Мұндай сабақтарда оқушылардың тапсырылған жұмыстарға іскерлігі қалыптасады, болашақ маманның кәсіби шеберлігі қалыптасады.

1. Мәшһүр -Жүсіптің "Көркем сөздің құдіреті. (Мектепте қазақ әдебиетін оқыту). - Павлодар, 2000.

2. Бітібаева Қ. Әдебиетті оқыту ідістемесі. - Алматы, 1997.

3.Оразағынова Н. Әдебиеттен сатылай кешенді талдау. - Алматы, 2000.

Ақсу қаласының дарынды балаларға арналған гимназиясының