Мектептегі оқыту процесінің тәрбиелік бағыттылығын дамыту

52
Тұтастық, тәртіптілік
принципіне назар аударайық. Ол педагогикалық
процестің барлық компоненттерінің бірлігі мен өзара байланысына қол
жеткізуді білдіреді.
Тәрбиелеу және оқыту процесінде нақты оқу орны орналасқан ортаның
мәдениетін (ұлттың,
елдің
мәдениеті) барынша пайдалануды көздейтін
мәденисәйкестілік
принципі – оқу пәндерінің тәрбие компонентін күшейтудің
маңызды принципі болып табылады.
Ал, оқу орны және оқушы өмір салтының тұтастығы мен
іс-әрекеттердің
қайшылықсыздық
принципі кешенді педагогикалық процесті ұйымдастыруға,
оқушылардың барлық тіршілік әрекеті салалары арасындағы байланысты
орнатуға, тіршілік әрекетінің барлық салаларының өзара өтемі мен бірін бірі
толықтыруына бағытталған.
Принциптердің барлық топтары өзара тығыз байланысты, солай дей тұра, әр
принциптің өзін барынша толық жүзеге асыру аймағы болады.
Оқу процесі көп жағдайда дидактикалық
жүйелер деп аталатын
психологиялық-педагогикалық тұжырымдамаларға сүйенеді. Дидактикалық
жүйе бірыңғай тұтас құрылым жасайтын және оқыту мақсаттарына қол
жеткізуде
қызмет ететін элементтер жиынтығын
құрайды. Басты
үш
дидактикалық тұжырымды: дидактиканың дәстүрлі, педоцентристік және
заманауи жүйесін бөліп көрсетуге болады.
Жаңа тұрғылардың арасынан педоцентристік тұжырымдаманы ажыратып
көрсету керек, мұнда басты рөл – баланың іс-әрекетіне бағытталған. Бұл
тұрғыда американдық педагог Д. Дьюидің, Г.Кершенштейннің, В.Лайдың еңбек
мектебінің негізі қаланған. Тұжырымдаманың «педоцентристік» аталу себебі –
Д. Дьюи оқу процесін баланың қажеттілігі, қызығушылығы мен қабілетіне
байланысты құруды ұсынды, ол «еңбек және өмір мектебінде» оқытуда
балалардың ақыл-ой қабілетін және түрлі біліктерін дамытуға ұмтылды, бұл
кезде оқу дербес, табиғи және кездейсоқтық сипатта болады, ал оқушылардың
білім алуы олардың өз бетінше жүретін қызметі барысында, яғни «жасау
арқылы оқытуда» жүзеге асады.
Оқу пәндері мазмұнындағы тәрбие компоненттерін күшейту арқылы
оқушылардың 
ғылыми 
дүниетанымын
қалыптастырудың
маңызы 
зор
(Ә қосымшасы). Мысалы, химия сабақтарында оқушылар химиялық
экспериментті үнемі білім ақиқаттығының өлшемі ретінде қарастырған
жағдайда олардың сенімі қалыптасады.
Сенім
– ғылыми дүниетанымның негізі
болып табылады. Сенімін қалыптастыруда оқушыларға таным процесінің мәнін
ашуға мүмкіндік беретін таным әдістерін оқытудың маңызы үлкен. Мысалы,
оқушыларда атомның құрылысы, химиялық
байланыс туралы біршама
заманауи түсініктерді бірден қалыптастыруға болады, периодтық заңнан кейін
ғана элементтер химиясын оқытады. Алайда, бұл оқушылардың сенімін
қалыптастырудың онша қолайлы жолы емес. Білім даяр түрде беріледі.
Танымның мәні оқушыларға ашып көрсетілмейді.

53
Түсініксіз деректердің жиналу ретіне қарай және егер осы жобалау
жолымен жүргенде басқа теориялық модель түзіліп, оқушылар сенімін
қалыптастырудың мүлдем басқа мүмкіндіктері туындайды.
Химия, өзге пәндерден оқушыларда экологиялық мәдениет негіздерін
қалыптасуына жауап беруімен ерекшеленеді. Экологиялық
мәдениетті
қалыптастыру табиғаттағы заттардың айналымы мен адамның шаруашылық
әрекетінің осы табиғи айналымға әсері туралы білімін қалыптастырудан
басталады. Оқушыларда химия өнеркәсібінің мәні мен негізгі принциптері
туралы білімін қалыптастырудың маңызы зор.
Экологиялық мәдениетті қалыптастыру үшін оқушыларда табиғат қорғау
қызметінде экологиялық мақсатты мінез-құлық және белсенділікті тәрбиелеу
маңызды. Химия сабақтарында оқушылармен тұрмыста және күнделікті өмірде
экологиялық мақсатты мінез-құлықты талқылау үшін зор мүмкіндіктер
беріледі.
Химия пәні мұғалімдерінде
қоршаған ортаның
ластануына
әкеліп
соқтыратын процестерді экспериментті түрде зерттейтін, сол сияқты ластау
ошақтарын анықтайтын экологиялық экспедициялардың үлкен тәжірибесі бар.
Оқушылардың ашық баспасөз беттеріндегі жарияланымдарының олардың
әлеуметтік белсенділігін қалыптастыруда маңызы зор.
Салауатты
өмір 
салты
құндылықтарын 
химия 
сабақтарында
қалыптастырудың мүмкіндіктері үлкен. Көптеген химия пәні мұғалімдерінің
тәжірибесі маскүнемдік, нашақорлық пен уытқұмарлықтың (токсикомания)
химиялық аспектілерін қарастырудан тұрады.
Берілген 
педагогикалық
іс-әрекеттің
бейнелі-эмоциялық 
құрамдас
бөліктермен үйлесімінде тиімділігі жоғары. Осындай жұмысты химия пәнінің
әрбір мұғалімі іске асыруы маңызды [20].
Көптеген 
психологиялық-педагогикалық
зерттеулердің
зерделеуі
көрсеткендей, жаңа білімді меңгеру деңгейіне ықпал ететін, дәлірек айтсақ:
барлық оқушыларда бірдей бастапқы минимумды қамтамасыз ету, сабаққа
жақсы ынтамен қарау, жаңа материалды енгізу әдістемесін мұқият дайындау
сияқты факторларды теңестірген күнде де жаңа материал әртүрлі меңгеріледі.
Бір оқушылар жаңа материалды толық меңгереді және алған білімдерін
өздігімен дамытуды талап ететін ұқсас жаңа оқу жағдайларында қолдана алады
(меңгерудің жоғары деңгейі).
Басқалары жаңа түсініктің маңызды жақтарын немесе заңдылықтарды
меңгереді және оларды жаңа материалды түсіндіру процесінде талқыланған,
(меңгерудің орта деңгейі), тақырыпқа ұқсас міндеттерді шешуде қолдана алады
(меңгерудің орта деңгейі). Тіпті, көп жағдайда жаңа түсініктің немесе
заңдылықтардың жекелеген маңызсыз жақтарын ғана меңгеріп және оларды
қарапайым тапсырмаларды шешуде
қолдана алмайтындар да кездеседі
(меңгерудің төменгі деңгейі). Бұл орайда меңгерудің жоғары деңгейіне дейін
жеткізу көзделген оқушылар үшін мұғалім тарапынан жаттығулардың көптеген
түрі және әртүрлі көмек шаралары қажет етіледі.

54
Сондықтан, 
оқу 
процесін
ұйымдастыруда 
оқушылар 
арасындағы
айырмашылықтар ескерілген және барлық оқушылардың оқумен қатар тәрбие
қызметтерін тиімді меңгеруі үшін жағдай жасауға мүмкіндік беретін, яғни,
оқушылардың дербес ерекшеліктері барынша ескерілген оқытудың қайта
құрылған мазмұны, әдістері мен түрлері қажет.

жүктеу/скачать 0,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: