Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
| Ас - тағамдар лексикасы
Нан. Нанның тарихы ежелгі заманға кетіп жатыр. Зерттеушілердің айтуынша, нанның пайда болғанына он бес мың жыл болған екен. Нан қайдан шыққан? Бидайдан ба, сұлұ мен арпадан ба? Нан зерттеушілердің айтуына қарағанда кәдімгі еменнен шығыпты. Ерте заманда адамдар емен жаңғағын мол етіп жинап, үгіп, одан ұн жасап, нан орнына пайдаланған. «Нан» – грек сөзі. Олар нанды арнаулы қыш құмыраға – «клибаносқа» салып пісірген, кейін ежелгі герман, славян, басқа да халықтарға тараған. Біздің «хлеб» (нан) деген сөзімізбен үндес байырғы неміс тілінде «хлайб» деген, ал эстондарда «лайб» деген бар. Римнің Помпей деген қаласын қазғанда ашыған қамырдан нан жабатын наубайхана табылған. Демек, б.з.д. II ғасырдың өзінде-ақ үрімдіктер нан жабу өнерін толық меңгерген көрінеді (С. М.). Л. Будагов: п. нан, нанъ, хлбъ, въ каз. лепешки, нанұа, наншы, хлбникъ, нанулақ пекарня, нан дұз хлбь – соль, онъ цнитъ права хлба – соли, т.те. благодаренъ за гостепріимство и оказанное добро, или мет. неблагодарный, тур. неблагодарность, кир. мякишъ хлба, корка хлба, крошки хлба (1869: 279). Нан. Ертедегі халықтардың көпшілігі азық бола алатын ағаш жемістерін немесе жеміс шырынын қорек еткен. Мысалы, гректер бұрынғы кезде қарағайдың жемістерін, солтүстіктегі удмурт және коми елдері жөкенің шырынын, Африка елдері кокос пальмасының жемістерін, сол сияқты басқа да европалықтар әртүрлі ағаштың шырынды жемістерін тамақ еткен. Қазірдің өзінде абхаз тілінде акакан сөзі «жаңғақ ағашы» мен «нан» деген екі мағынада қолданылса, солтүстіктегі коми тілінде ңінпу, удмурт тілінде ңің (нон) нан сөздері «жөке» және «нан» дегенді білдіреді. Сол сияқты, парсыша нан, зырянша нáн , вотякша нáн, остякша нен, армянша нәкан деп қамырдан пісірілетін тағамды атайды. Көптеген тілдерде кездесетін мағынасы бір бұл сөздердің бір түбірден шығуы мүмкін. И.Д. Дмитриевтің айтуынша, түркі тілдеріндегі нан сөзі парсы тілінен ауысқан, ал, бұл сөздің ең түпкі шыққан ұясы – грек тілі болуға тиіс, себебі, ежелден гректер бұл сөзбен жеуге жарайтын ағаштың бір түрін атаған көрінеді (И. Д. Дмитриев. К вопросу о происхождении вотяцкого «қақ» – хлеб. Уч. зап. Инс. этнич. и национ. культур народов Востока. М., 1930, № 1, 146-147) (Н.Қ.) (ҚТҚЭС, 1966: 149). Жұқа нан. Ақбикеш жұқа нан салды қолын түріп, Талмас отыр пышағын майдан сүртіп (М-Ж. 1907: 15); Жұқа нан // йув ача `ұннан жасалған ұлттық тағам` йув ға кар.г., йупқа өзб., ұйғ., йуфқа тур., йыфка гаг., jохра сал. йука тат., жука кир., жұқа қаз. Жұқа нанның түрлі мағынасы бар: 1. жұқа, әлсіз, өте жұқа, нәзік (хак. адам туралы), қалың, арық (баш.); 2. шөңкеде пысқан жұқа иленген нан, ашық отта пысқан жұқа нан, жұқа шелпек, қабатталған шелпек, қабатталған шелпек жеу, май қосылып сүтте пысырған, блина, пирог т.б. Жалпы мағынасы `ұннан иленген нанды оқтаумен жазуды` «жұқа нан» – деген. Құлақ нан. Етке салатын нан (Қаз. дила, 1979: 70) түрлері де ұшырасады. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|