Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Садаќќа
| Садақ. Саржа. Оқ. Төртеуі апарып сағымға садақтарын ілді (М-Ж., 95). Тобылѓыдан жаќ ќылып, ж‰згеннен оќ ќылып, кµзіне кµрінгенді ќорек ќылып, ішіп-жеп оѓын ќ±ралайдыњ кµзінен µткізет±ѓын мерген болыпты. Мына баланы жебе ќылып бастарыња шаншыњдар (М-Ж., 61); Зырылдауыќ тартты, жылќыны ќуып алды (М-Ж., 45); Атадан туѓан мен бір шоќ, Садаќќа салар сайман жоќ (ЌКБС, 67); Қанға тойсаң саған серт! Бұлғары садақ, бұқар жай (Қобыланды, 70); Кµкенай садаќ тартты д‰рілдетіп, Ќаќ жарды ердіњ ќасын оѓы жетіп (Шєкєрім, 289);
Зырылдауық (зырыл және дауық (шырылдауық – вариантын) екіге бөліп қарастыруға болатын сияқты. В. Радлов зыр – шумъ летящей стрлы, вертящагося колеса, свистъ, журчаніе; зырыл – свистть (о стрл) – деген түсініктер береді (1869: 904). Демек, зырылдауық садақ сияқты қарудың бір түрі. Радлов пен Будагов сөздіктерінде бұл қарудың нақты анықтамасы кездеспеді. Бірақ, ауыз әдебиетінде зырылдауық жиі қолданылады. Академик Є. Ќайдаров: В казахских же эпосах различается лишь несколько разновидностей луков по их внешному виду. Однако лингвистическая природа слова садақ представляет определнный этимологический интерес. Дело в том, что это слово считается производным от общей тюрко-монгольской корневой морфемы, встречающейся во всех алтайских языках, но в разном фонетическом оформлении. Так, в самом казахском языке наряду со словом садақ в знач. «лук» употребляются жақ / / жай, в уйг. я, узб. ей, азерб., туркм, яй, урянх. ая, кирг. жая, якут. саа, башк. йәйә, карач.-балк. джая / / садакь джая, хакас. кас. чачах / / охчаа, в тувин. эа / / ая «лук-самострел», алт. садақ «лук» яа «стела», ног. яй «лук», карақалп. садақ «колчан», дағ «колчан», хал.-монг., ойр.-монг. сайдақ / / садағ «лук», бур.-монг. Һаадағ «колчан для стрел» и.т.д. – деп жан-жақты түсінік береді [66, б.34]. М. Ќашќаридіњ сµздігінде: оќл±ќ – ќорамсаќ деп кµрсетілген (1997. 131); Оќл±ќ (оќ+л±ќ) л±ќ орыс тіліне енген «лук» сµзі болуы м‰мкін. М. Қашқари ұлұн – ұшы жоқ оқ; жебе - дейді (1997: 131). Л.З. Будагов: ќырѓ. جا жа = ياي жаќ лукъ (изъ которого стрляють),صاري جا сары жаќ желтый лукъ (т.е. желтый рогъ, натягиваемый на лукъ), лукъ башкирскій (1869: 425). Немесе: тур. п.سدق сдќ садакъ, дж. садаќ ساداق, сдаќ سداق кожаная сумка, въ которую кладутъ лукъ и стрлы, колчанъ съ отдленіемъ для стрлъ, дж. садаќ, قيليج سادلغي ќияѓы ножны сабли: ќияѓы садаѓы мойнына асып ќойѓан повсивъ ножны сабли на шею, пришелъ (знакъ полного повиновенія и предаванія себя вол побдителя). – Баб. 39) (1869: Том. I. 622). Б. Қарағұлова Тарихи жырларда: саржа, сүңгі, датқа, қол, самғал, шерік сияқты көптеген әскери терминдерді кездестіруге болады – дейді [55, б.21]. Т. Байжан: Наименование метательного оружия: садақ (лук), разновидности: жай, жақ (лук), саржа (башкирский лук с инкрустациями), бұлғары садақ, бұхар жай (виды лука, купленные у блугар и из г. Бухары), көн садақ (лук с чехлом из толстой кожи), сақпан (праща) и.д. [121]. Садақ > саржа. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|