О. Шпенглердің мәдениет типологиясы. Шпенглер де бірегей жалпы адамзаттық мәдениет бар ма деген сұраққа теріс жауап береді. Олөзжауабын барлық мәдениеттердің оқшау екндігін мойындаудан және олардың өзгерісінде тек бір логиканы мойындаудан іздейді. Шпенглер бойынша, мәдениеттердің өміллік циклі-бұл кез-келген тірі организмнің өмірлік циклі. Бұл ұстанымда ол өзінің аяқталуына жеткен , 8 мәдениеттер типін атап көрсетеді., олар: қытайлық, вавилондық, үнділік, антикалық( грек-римдік), арабтық, батыс-еуропалық, майялық. О. Шпенглер тарихи мәдени тип шектерінде мәдениет басқалардан ештенені қабылдамай, оқшау өмір сүреді, сондықтан мәдени сұхбат мүмкін емес деп пайымдайды.
Ф.Ницшенің типологиялық моделі.. Кейбір ескертулер мен типологиялық модель сапасында неміс философы Ф.Ницше ұсынған Дионис-Аполлон типологиясын қарастыруға болады.Ескерту бұлоның типологиясының тке көркем мәдениетпен қатысты екендігмен байланысты қарайды. «Трагедияның музыка рухынан тууы» еңбегіде (1872ж) ол Вагнер драмасын және антикалық трагедияны аполлондық және дионисийлік түйінделуі ретінде қарастырады.
К.Ясперстің мәдениет – типологиялық моделі. Ол жалпы адамзаттық мәдениетпен тарих идеясына көңіл бұрады. Ол мәдениет тарихы тура бағыттық сипатқа ие және мағыналық аяқталуға ие болады деп пайымдады. К. Ясперс дүниежүзілік тарих пен мәдениеттің «белдеуін» іздейді.
Осыған сәйкес дүниежүзілік тарих схемасын белгілей келе, К.Ясперс тарихтың төрт гетерогенді кезеңіне сәйкес келетін төрт тарихи мәдени типті атап көрсетеді, олар:
І) тарихқа дейінгі алғашқы қауымдықкезең-мәдениеттің прото -тарихи типі;
ІІ) ежелгінің «ұлы мәдениеттері» дәуірі;
ІІІ)адамдық болмыс негіздерінің қаыптасу дәіуірі- өзіндік белдеулік уақыт пен шектелген тарихты бірегей дүниежүзілік әдени-тарихи процеске айналдыру негіздері қаланған әмбебап гуманистік мәдениет;
ІУ) белдеуліктен кейінгі , ғылым мен техниканың дамуына негізделген «империялық дәуір».
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 1. Мәдениеттің идеалистік түріне П.Сорокин қандай сапаларды береді?
2.Шаруашылық мәдени түрдің анықтамасын беріңіз.
3. М. Вебер типологиясының негізіне қандай критериялар алынады?
4.19ғ.Славянофильдік өкілі, орыс әлеуметтанушысы, мәдениеттанудағы қоғамдық-тарихи бағыттың өкілі.
5. Қай философия мәдениетті талдауға таптық белгілерді негізге алады?
6. Ақпараттың қоғам терминін кім енгізді?
7. Шаруашылық мәдени типология негізіне қандай өлшем алынған?
8. Мәдениет тарихында төрт гетерогендік кезеңдерді: «Прометей», «Ежелгі дүниенің ғұлама мәдениеті», «Белдеулік уақыт», «Техника дамуын» кім көрсетті.
9. Мәдениеттің 3 типін :сезімталдық, идеационалдық, идеалистік кім көрсетті?
10. Идеалды тип копценпциясын ұсынған кім?
11.Мәдениет типология негізінде саяси, қоғамдық,экономикалық деп көрсеткен кім?
12. Мәдениет тарихының 2 түрін: матриархалды және патриархалды анықтаған кім?
Әдебиеттер:
1.Ғабитов Т.Х., Құлсариева А, Мүтәліпов Ж.Мәдениеттану.А,2004
2.Құлсариева А.Ғарифолла Есім, Ғабитов Т.Х. .Мәдениеттану.А,2006
3.Төкенов Ө. С. Жаңақұлов А. Мәдениеттану негіздері А,1999
4. Ш. Нағымұлы .Мәдениеттану.Астана,2007
