М.Әуезов атындағы Оңтүстік
Соңғы жылдары сарапшылар елімізде ғылымның әлеуеті төмендеп барады деген пікір айтуда. Ал ғылыми әлеуетімізді дамытудың қандай жолдары бар?
жүктеу/скачать 80,5 Kb.
|
Бейсебаева А.Ж. 13 апта
- Бұл бет үшін навигация:
- Соңғы жылдары ғылыми ортада «аралас ғылым» деген ұғым жиі қолданыла бастады. Оның мәнісі неде
| Соңғы жылдары сарапшылар елімізде ғылымның әлеуеті төмендеп барады деген пікір айтуда. Ал ғылыми әлеуетімізді дамытудың қандай жолдары бар?
– Елімізде жыл сайын ғылымның деңгейі төмендеп барады. Тіптен Қазақстан ғылымы қартайып барады деуге болады. Олардың популяциясы жаңарады деп айту қиын, ал жастардың ғылымға келуі қиын. Бізде ғалымдардың саны (22 мың) шенеуніктерден (97 800) бес есеге аз. Ал нағыз ғалымдарды, зерттеушілерді, инженерлік-техникалық мамандарды ғылымда ерігіп жүргендерден ажырату үшін 22 мыңды 2-3 есе азайтып жатсақ, соның өзі жеткілікті. Алайда сапасыз ғалымдармен сапалы ғылым жасау мүмкін емес. Ғылымға жай ғана жастар емес, креативті ойлай білетін мамандар керек. Ал ол білімнің еншісінде. Мектеп пен жоғары білім деңгейіндегі білімнің базалық деңгейі дамуы керек. Ал ғылымда маман сол алған білімі мен қабілетін пайдалана алады. Ғылымды білім үрдісіне белсенді енгізу уақыт күттірмейтін мәселе. Яғни алдағы жоспарымызда жас таланттарды көшеден емес, өзіміз оқытып, даярлау қажеттілігі тұр. Тағы айта кететін маңызды мәселе, елімізде ғылыми пікірталастың жоқтығы. Ешкім ешкіммен пікір таластырып жатпайды. Себебі ол қабылданбайды немесе олар қорқады. Бакалавр көрнекті профессормен айтысып жатпайды, ал PhD академикпен таласпайды, өйткені бакалавр мен PhD ғылыми мансабы профессор мен академикке тәуелді болатын себептен де осындай дауларда профессор мен академиктің жеңетіні сөзсіз. Пікірталас бола қалған жағдайда жас маманның пікірі бұл жерде керек болмай қалуы да мүмкін. Жастардың елден кетіп жатқан себептерінің бірі де осымен байланысты. Батыс елдерінде 30 жаста профессор дәрежесін алу қалыпты жағдай. Ал біздегі профессорлардың орташа жасы 50-60 жас. Алдына мақсат қойғыш жастар 5-10 жыл күткенімен, 20-30 жыл бойы ғылыми дәрежесін күте алмайтыны анық. – Соңғы жылдары ғылыми ортада «аралас ғылым» деген ұғым жиі қолданыла бастады. Оның мәнісі неде? – Бүгінде таза ғылым ұғымы жоқ. XX ғасырға дейін ғалымдар тарихшы, генетик, физик, химик болып бөлінсе, ХХI ғасырда әртүрлі ғылыми пәндер шегінде ғылыми зерттеулер жасайтын «аралас ғылымдар» пайда болды. Мысалы, бионика, кибернетика, биофизика, биохимия, математикалық физика, эконометрия, социометрия және т.б. Тарихты генетикасыз, биологияны математикасыз зерттеу мүмкін емес. Сондай-ақ экономикалық ғылым түсінігі қарқын алып барады. Ал математикалық немесе әлеуметтік аппаратсыз мықты экономисті елестету мүмкін емес. Іргелі және қолданбалы социология психология, физика, математика және химия саласындағы заманауи зерттеулер мен жетістіктерсіз дами алмайды. XXI ғасырдың ғылымы – бұл шекарасыз таным және мамандықтардың құзыреті. Жаңа заманның ғылымы бір-бірінсіз жасауға келмейтін бірыңғай және синтетикалық ғылым. – Пандемияға қарамастан былтыр елімізден 30 мыңға жуық маман, оның ішінде техника саласы, экономистер мен мұғалімдер кеткен екен. Мамандар миграциясының бұлайша белең алуы қалыпты құбылыс па, әлде алаңдаушылық білдіретін мәселе ме? – Қазақтар мен қазақстандықтар интеллектуалды ұлтқа жатады. Ал ұшқыр ойлау – ол болашақ нарықтың ойлауы. Ресми деректер бойынша «Қазақстан оқушылардың математика мен жаратылыстану рейтингінде (TIMSS) топ-10 тұрса, ал материалды оқу мен түсіну жағынан (PIRLS) 27-орында». Жас шахматшылар, киберспортшылар дотада, лигада алдыңғы орында жүрсе, виртуалды ойындарда, сауаттылығы мен білім жағынан Vouchercloud версиясында жасөспірімдер интеллекті бойынша алдыңғы ондықта жүр. Мысалға вокалды алайық. Бұл жай ғана өнер емес, акустика, физиология және психологияның тоғысындағы салмақты және жоғары деңгейдегі прецизионды ғылым. Ресей федералды қызметінің деректері бойынша Қазақстан ғылымының мақтанышы болатын жастар Американың мақтанышы болуы үшін Америкаға ұмтылуда. Соңғы жеті жылда жоғары білімі бар 300 мыңнан астам жас елден кеткен. Алдағы уақытта да бұл көрсеткіш көбеймесе, азая қоймайды. Халықаралық миграция ұйымының деректері бойынша, жастар елдегі жемқорлық, бюрократия, қажетсіздік, болашағы жоқ болғандықтан, сондай-ақ тоқыраушылық, кедейлік сияқты кереғар үрдістерден қашып барады. Интеллектуалдардың елден кетуі бұл интеллектуалдық миграция ғана емес, болашағымыздың миграциясы. Бүгінде конкурстар да, ғылыми пәндердің саны да көбейген. Тапсырыстар да көбейді, сәйкесінше ғалымдардың саны артты. Жастардың мыңдаған жобалары ғылымды жаулап алды. Ал «алтын жастарымыз» физиктер мен лириктердің пікірталасын тыңдап клубтарда жүргені алаңдатады. Ғылым мен инновацияның исі де шықпайтын гранттар қандай да бір әлеуметтік көмекке айналып барады. Осы тұрғыдан алғанда нағыз ғылымды жалған ғылыммен алмастырып жатырмыз. Ғылыми шығармашылықты есеп беру мен тапсырыс беруге, ғылыми идеяларды гранттық фантазияларға, ғылыми трендтерді космостық қиялға, таланттарымызды ғылымға, технологияға, инновацияға еш қатысы жоқ жастармен алмастырып жатырмыз. Бұл жалған ғылыми атаққа малынған жаппай немқұрайдылықты қолдау деп білемін. Қазақстан квазиғылыми, жалған ғылыми фантомдар мен фантазиялар мен елестің еліне айналып кете ме деп алаңдаймын. Ғылымның бюрократиялық сипаты сапалы ғылыми өнімді жасайтын тиімді технологиялық циклды жүзеге асыруға мүмкіндік бермей отыр. Сондықтан да еліміздегі бизнес саласы қазақстандық эрзац-өнімді емес, сапалы шетелдік өнімді қажет етеді. Ғылым – синергетика мен резонанс заңдарына бағынатын ең мықты энергия көзі, қалпына келтіруге болатын қор. Алайда бюрократиялық қадамдар ғылымның да, экономиканың да дамуына кері ықпал етіп отыр. Елімізде ғылыми және технологиялық ағымдар шенеуніктердің бақылауында. Ал олардың арасында ешқашан патриот бола алмайтын жауапкершіліксіз шенеуніктер көп. жүктеу/скачать 80,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|