Микробиология Аралық бақылау 1
жүктеу/скачать 2,79 Mb.
|
1 Аралық бақылау фармация
- Бұл бет үшін навигация:
- Адам организмінің қалыпты микрофлорсы туралы түсінік. Оның физиологиялық процестегі және патологиядағы ролі. Дені сау адам терісінің, сілемейлі қабығының микрофлорасы. Олардың адам өміріндегі маңызы.
- Вакцинотерапия және вакцинопрофилактика. Вакцина туралы түсінік. Вакциналардың түрлері. Сақтандыру үшін қолданылатын егулер. Егуден кейінгі иммунитетті бағалау. Егу кестесі. Егуден кейінгі асқынулар.
|
Микробиология Аралық бақылау 1 Бактериялардың генетикалық аппаратының құрылуы. Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік. Бактериялардың модификациясы, мутация түрлері, мутагендер. Генетикалық рекомбинациялар. Бактериялардағы өзгергіштіктің екі түрі бар - фенотиптік және генотиптік. Фенотиптік өзгергіштік - модификация - генотипке әсер етпейді. Модификация популяциядағы адамдардың көпшілігіне әсер етеді. Олар тұқым қуаламайды және уақыт өте келе сөнеді, яғни бастапқы фенотипке оралады. Генотиптік өзгергіштік генотипке әсер етеді. Ол мутациялар мен рекомбинацияларға негізделген. Мутациялар - бұл бірнеше ұрпақ бойында сақталатын және фенотиптің өзгеруімен жүретін генотиптің өзгеруі. Бактериялардағы мутациялардың ерекшелігі - оларды сәйкестендірудің салыстырмалы жеңілдігі. Локализация бойынша мутациялар ажыратылады: 1) гендік (нүктелік)- 2) хромосомалық; 3) плазмидалық Мутациялар шығу тегі бойынша: 1) стихиялы (мутаген белгісіз); 2) индукцияланған (мутаген белгісіз). Өздігінен пайда болатын мутациялар ДНҚ молекуласының синтезіндегі (репликациясындағы) кездейсоқ қателіктерден немесе ДНҚ тізбегіндегі нуклеотидтер тобының қозғалысынан пайда болады. Индукцияланған мутациялар пурин мен пиримидин негіздерінің химиялық аналогтарының, иондаушы сәулеленудің сыртқы әсерінен туындайды. Фенотиптік көріністерге сәйкес (өзгерген белгінің көріну сипаты) мутациялар: 1) нәтижесінде бірқатар морфологиялық кейіпкерлер өзгеретін морфологиялық (капсуланың болуы, флагеллалардың жоғалуы, колониялардың сипаттамаларының өзгеруі және т.б.). 2) биохимиялық, олардың арасында мыналар атап өтіледі: • өсудің қосымша факторларына немесе ауксотрофқа тәуелділікті анықтау; • ингибиторларға, антибиотиктерге, бактериоциндерге, уларға немесе бактериофагтарға төзімділікті қамтамасыз ету; • жоғары температураға сезімталдықпен байланысты (шартты түрде өлімге әкелетін); • белгілі бір субстрат қолдану немесе кез-келген көмірсутекті ашыту қабілетін өзгерту; • катаболизм немесе анаболизм ферменттерінің реттелуін немесе синтезін бұзу; • жасушалардың вируленттілігін, олардың антигендік қасиеттерін өзгерту, яғни басқа организмдермен қарым-қатынас сипатын анықтау. Генетикалық рекомбинация - екі геном арасындағы, яғни рекомбинант ДНҚ түзілуіне, екі ата - ананың да гендеріне сай бүршіктік геномның түзілуіне әкелетін әр турлі генотиптері бар eкi геннің ара - қатынасы. Бактерияларда жыныстық кебею мен мейоз болмайды. Рекомбинация процесінде донор бактериялар - олар жасушаларға генетикалық материалды тасымалдайды және реципиент - қабылдаушы жасуша қатысады. Реципиент - жасушаға донор - жасушаның хромосомасының 6ip бөлігі ғана енеді.Рекомбинацияның мәнісі - бактериялар арасында генетикалық ақпаратты тасымалдау болып табылады. Ол келесі үш механизм арқылы жүзеге асырылады: конъюгация (бактериялар қатынасы кезінде 6ipeyi конъюгативті плазмиданы алып журеді), трансдукция (әлсіз бактериофагтың көмегімен), трансформация (жоғарыполимеразалы ДНК көмегімен). Трансформация – бұл бактериалды жасушаға (рецепиентке) таза ДНҚ-ын (донорды) тасымалдау процесі. Трансдукция – бұл бактериалды донор жасушадан бактериалды реципиент жасушаға әлсіз фагтың көмегімен генетикалық ақпаратты тасымалдау. Конъюгация – екі бактериалды жасушаның (F- және F+) өзара байланысы әсерінен F плазмиданы тасымалдау процесі. Конъюгация. Генетикалык материалды донор - жасушадан реципиент - жасушаға жасушалардың жанасуы кезінде берілуін конъюгация деп атайды. Генетикалық материалды донор - жасушадан реципиент -жасушаға жасушалардың жанасуы кезінде берілуін алғаш рет Дж. Ледерберг пен Э. Тейтум 1946 ж. тапқан. Конъюгация процесіндегі негізгі жағдай - донор - жасушада трансмиссивті плазмиданың болуы.Трансмиссивті плазмидалар жыныстық кірпікшелерді кодтайды, ол арқылы донор - жасушадан реципиент - жасушаға көірше түзіліп, плазмидалық ДНҚ жаңа жасушаға өтеді. F факторы бар донор - жасушалар F+, ал Г- — факторы жоқ реципиент - жасушалар Г- деп белгіленеді Егер F - факторы автономды жағдайда донор - жасушада болса жанасу арқылы (F+ -F ) реципиент - жасуша донорлық қасиетін алады. Конъюгация кезінде хромосомалық гендердің тасымалдануы 6ip бағытта жүреді трансмиссивті плазмиданың өзі соңында өтеді. Конъюгациялық көпірше нізік болғандықтан жыныстық фактор реципиент - жасушаға берілмеуі мүмкін, сондықтан түзілген рекомбинант донорлық қасиетке ие бола алмайды. Адам организмінің қалыпты микрофлорсы туралы түсінік. Оның физиологиялық процестегі және патологиядағы ролі. Дені сау адам терісінің, сілемейлі қабығының микрофлорасы. Олардың адам өміріндегі маңызы. Адамның қалыпты микрофлорасы - белгілі бір қатынастармен және тіршілік ету орталарымен сипатталатын көптеген микробиоценоздардың жиынтығы. Адам ағзасында өмір сүру жағдайына сәйкес белгілі микробиоценоздары бар биотоптар түзіледі. Адам организмінде қалыпты микрофлора бірлестігі ретінде (микробиоценоз) микроорганизмдердің шамамен 500 түрі мекендейді.Олар бір-бірімен және адам организмімен тепе - тең (эубиоз) жағдайда болады. Әр түрлі биотоптардың қалыпты микрофлорасын ажыратады: тері, ауыз қуысының шырышты қабаты, жоғарғы тыныс жолдары, ас қорыту және несеп-жыныс жүйелері. Қалыпты микрофлораның түрлері: 1) Резидентті –организмде тұрақты болатын микроорганизмдер.-; 2) Өтпелі немесе тұрақсыз - уақытша жабық, берілген биотопқа тән емес; ол белсенді емес көбейеді, организмде ұзақ тіршілік етуге қабілетсіз Қалыпты микрофлора туылғаннан бастап қалыптасады. Оның пайда болуына ананың микрофлорасы және қоршаған орта, тамақтану т.б әсер етеді. 2. Қалыпты микрофлораның күйіне әсер ететін факторлар. 1. Эндогендік: 1) организмнің секреторлық қызметі; 2) гормоналді күйі ; 3) қышқылдық күйі. 2. Экзогендік өмір жағдайлары (климаттық, тұрмыстық, экологиялық). Адам организмі және оның қалыпты микрофлорасы ортақ экологиялық жүйені -эндоэкология құрайды. Ересек адамда микроорганизм 1014 дара мөлшерін құрайды, оның көпшілігі облигатты анаэробтар. Қалыпты микрофлораны құрайтын микрорганизмдер әртүрлі әсерге төзімді биологиялық үлбір түзеді. Бұл полисахарид қаңқасы микробтық жасуша полисахаридтерінен және муциннен тұрады. Онда қалыпты микрофлораның жасушаларының микроколониялары бар. Биологиялық үлбір қалыңдығы 0,1-0,5 мм. Онда бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін микроколониялар орналасқан . Бактерияларға арналған биологиялық үлбірдің түзілуі қосымша қорғауды қамтамасыз етеді. Оның ішіндегі бактериялар химиялық және физикалық факторларға төзімді келеді. Қалыпты микрофлораның функциялары: - газ құрамын реттеу. Метаболизм процесінде түзілген сутегі, аммиак, көмірқышқыл газы, метан, күкіртті сутек сыртқы ортаға шығарылады немесе қабылдаушы жасушалар қолданатын басқа өнімдерге айналады. - ферменттер өндірісі (белоктардың, майлардың, көмірсулардың метаболизмін ынталандыру) - су-тұз алмасуына қатысу және рН-ны ұстап тұру - өт қышқылдарының, стероидтардың, басқа макромолекулалардың рециркуляциясына қатысу - биологиялық белсенді заттарды өндіру (В, D, K, P дәрумендері, пептидтер, ақуыздар, гормондар, май қышқылдары) -Экзо және эндогенді улы заттарды уытсыздандыру -Микробқа қарсы белсенділігі бар заттарды синтездеу - антибиотиктер, бактерициндер, органикалық қышқылдар -Иммуногендік рөл - лимфоидтық жүйенің жетілуіне ықпал етеді, иммундық реакцияны ынталандырады, Aт синтезі, әсіресе IgA), лизоцимнің, ИФН және басқа қорғаныс факторларының жоғары деңгейін қолдайды. Қысқаша Адамның қалыпты микрофлораларына тоқталып өтсек. Ішек микрофлорасы . Ішек бактериялары витаминдер, қысқа тізбекті май қышқылдары (SCFA) түзе отырып, адам бойына сіңіре алмайтын күрделі көмірсулар мен басқа субстраттарды сіңіруге қабілетті. Терінің микрофлорасының микроорганизмдердің ауада таралуында маңызы өте зор. Теріде және оның терең қабаттарында (шаш фолликулалары, май және тер бездерінің люмендері) аэробтарға қарағанда анаэробтар 3-10 есе көп. Тері пропионибактериялармен, кориниформды бактериялармен, стафилококктармен, стрептококктармен, ашытқы тәрізді Candida саңырауқұлақтарымен, сирек жағдайда микрококктармен колонияланды. Адам терісі - бұл адам ағзасының ең үлкен мүшесі, оның функциясының бірі - көптеген патогенді микроорганизмдер үшін , бөгде қоздырғыштардың енуіне жол бермейтін физикалық тосқауылды ұйымдастыру. Адамның тері жасушалары, иммундық жасушалар және тері микробиоталары бір-бірімен өзара әрекеттесіп, терінің физикалық және иммундық тосқауылын сақтайды, дененің сау күйі үшін гомеостазды қамтамасыз етеді, сонымен қатар жаралар немесе көптеген инфекцияға қорғаныс реакциялар береді. Жоғарғы тыныс жолының микрофлорасы. Микроорганизмдермен жүктелген шаң бөлшектері жоғарғы тыныс жолдарына енеді, олардың көп бөлігі мұрын-жұтқыншақ пен жұтқыншақта сақталады. Мұнда бактероидтар, кориниформды бактериялар, гемофильді бациллалар, пептококктар, лактобактериялар, стафилококктар, стрептококктар, патогенді емес нейсериялар және т.б. өседі. Трахея, бронхтар және альвеолалар әдетте стерилді келеді. Қынап микрофлорасы. Сау әйелдің қалыпты вагинальды микробиотасында бактериялардың 300-ден астам түрі болуы мүмкін.Бір етеккір циклі кезінде микробиотаның құрамы айтарлықтай өзгеріске ұшырайды. Осы кезе бактериялардың концентрациясы миллион немесе одан да көп рет өзгеруі мүмкін және бұл микробиотаның бұзылуын білдірмейді. Әдетте, әйелдің қынабынан 1 г сұйықтық шыққан кезде жүз миллионға дейін бактерия шығады. Бактериялардың көпшілігі лактобактериялар. Жағындыда олар таяқша тәріздес келеді. Көздің шырышты қабығының микрофлорасы. Көздің шырышты қабығында әдетте аз мөлшерде микроорганизмдер болады, өйткені лакрималды сұйықтықта бактерицидті зат - лизоцим бар. Конъюнктива бактериялары- стафилококктар, стрептококктар, сарциндер,микрококктар, актиномицеттер, ашытқыларболып табылады. Ас қорыту трактінің микрофлорасы .Микроорганизмдер ас қорыту жолдарының қуысында еркін өмір сүреді, сонымен қатар шырышты қабықшаларды колонизациялайды. Асқазан-ішек жолдарының барлық бөлігінде микробиоценоздың құрамымен айтарлықтай ерекшеленетін бірнеше биотоптар ерекшеленеді, бұл оның тиісті бөлімдерінің әртүрлі морфологиялық, функционалдық және биохимиялық сипаттамаларымен байланысты. Сау адамдарда ас қорту микрофлорасы өте аз, ол сілекеймен және тамақпен бірге келетін микроорганизмдерден тұрады. Оның проксимальды бөлігінен ауыз қуысы мен жұтқыншақтың микрофлорасына тән бактерияларды, дистальды бөліктерден - стафилококктарды, дифтероидтарды, сүт қышқылды бактерияларды кездестіруге болады. Ауыз қуысы микрофлорасы. Онда актиномицеттер, бактериоидтар, бифидобактериялар, эубактериялар, фузобактериялар, лактобактериялар, гемофильді бациллалар, лептотричиялар, нейссериялар, спирохеталар, стрептококктар, стафилококктар, вейлонеллар және Candida тұқымдасының басқа қарапайымдылары мекендейді. 1мл сілекейде 108 бактерия мекендейді.Ауыз қуысының микробиотасының көп бөлігі анаэробты түрлерге жатады. Адамның қалыпты микрофлорасын бұзу анықталады: 1. Белгілі бір биотоптың микробиоценозының түрлерін және сандық құрамын анықтау (ішек, ауыз қуысы, қынап, тері және т.б.) - зерттелетін материалдың сұйылтуынан себу немесе іздер арқылы, тиісті қоректік орталарда ( Блаурокка ортасы - бифидобактериялар үшін; анаэробты қан агары - бактероидтар үшін; Левин немесе Эндо ортасы - энтеробактериялар үшін; өт-қанды агар - энтерококктар үшін; қан агары - стрептококктар мен гемофилиялар үшін; Сабуро- саңырауқұлақтар үшін және т.б.). 2. Зерттелетін материалдағы микробтық метаболиттерді анықтау - дисбиоздың маркерлері (май қышқылдары, гидрокси май қышқылдары, май қышқылы альдегидтері, ферменттер және т.б.). Мысалы, нәжісте бета-аспартил-глицин мен бета-аспартиллизинді анықтау ішек микробиоценозының бұзылуын көрсетеді, өйткені қалыпты жағдайда бұл дипептидтер ішектің анаэробты микрофлорасымен метаболизденеді. Қалыпты микрофлораны қалпына келтіру үшін: а) селективті зарарсыздандыру шараларын жүргізу; б) лиофилді кептіру әдісімен тірі бактериалардан кептірілген тірі бактериялардан алынған пробиотиктердің препараттарын - қалыпты ішек микрофлорасының өкілдері - бифидобактериялар ішек таяқшалары (колибактерин), лактобактериялар (лактобактерин) және т.б. тағайындайды. Пробиотиктер - бұл бір ас ішкенде адам ағзасына және оның микрофлорасына қалыпқа келтіретін әсер ететін дәрілер. Вакцинотерапия және вакцинопрофилактика. Вакцина туралы түсінік. Вакциналардың түрлері. Сақтандыру үшін қолданылатын егулер. Егуден кейінгі иммунитетті бағалау. Егу кестесі. Егуден кейінгі асқынулар. Вакцина (лат. vacca — сиыр, vaccіnus — сиырдікі) — микроорганизмдерден (бактерия, вирус, т.б.) алынып, адам мен жануарлар организміне жұқпалы аурулардан алдын ала сақтану және олардың иммундық қасиетін арттыру үшін егілетін препараттар. Азиялық көшпелілер ежелгі дәуірден-ақ адам мен малға шешекті, ешкіге кебенекті, сиырға алаөкпені егу арқылы оларды қатерлі аурулардан сақтандырып отырған. Классификация Вакцина тірі, өлтірілген, химиялық, анатоксиндер, ассоциацияланған болып ажыратылады. Тірі вакцина Тірі вакцина — микробтардың уыттылығын әлсіретіп, ауру тудырғыш қабілетін жою, иммунитет қалыптастыру үшін алынады. Алғаш рет француз микробиологы Л. Пастер тірі вакцинаны түйнемеге (1881) және құтыру ауруына (1885) қарсы қолданды. Ал 1926 жылы француз ғалымдары А. Кальмет пен К. Гереннің ашқан тірі туберкулез (БЦЖ) вакцинасы ғылымдағы үлкен жаңалық болды. Тірі вакциналар шешек, құтыру, оба, туляремия, т.б. ауруларға қарсы пайдаланылады.[1] Өлтірілген Вакцина Өлтірілген Вакцина — микроорганизмдерді физикалық (қыздыру арқылы) және химиялық жолмен (фенол, ацетон және спиртпен өңдеу) өлтіру әдістері арқылы алынады. Бұлардың қорғаныштық қабілеті тірі вакцинаға қарағанда төмендеу болғандықтан бірнеше рет егіледі. Химиялық вакцина Химиялық вакцина — микроорганизмдерден бөлінетін активті антигендерден алынады. Бұл вакциналар паратиф, іш сүзегі, т.б. ауруларға қарсы пайдаланылады. Анатоксиндер — улы токсиндерді формалинмен өңдеу арқылы алынған усыз вакциналар. Бұларды алғаш рет (1923 — 1926) француз ғалымы Г. Рамон алды. Анатоксиндер дифтерия (күл), ботулизм, сіреспе, т.б. ауруларға қарсы қолданылады. Ассоциацияланған Вакцина Ассоциацияланған Вакцина — 2 — 3 ауруға бірден қолданылатын вакциналар. Мысалы, сиырларды, қараталақ пен қарасан (эмкар) ауруына қарсы бір вакцинамен егіп тастау өте тиімді. Вакциналарды организмге әр түрлі әдіспен енгізеді. Мысалы, шешек, туберкулез вакцинасын тері үстіне (тырнап), полиомиелитке қарсы ауыздан, гриптікін танау қуысынан құяды. Сүзек, тырысқақ, топалаң, құтыру вакцинасын тері астына, қызылша мен қарасан вакцинасын бұлшық етке егеді. Вакцина егілген организмде ауруға қарсы иммунитет 2 — 3 аптадан кейін қалыптасып, бірнеше жылдар бойы сақталады. Антибиотиктерге біріншілікті және жүре пайда болған төзімділік. Оның биохимиялық және генетикалық механизмдері. Дәріге төзімділікті жою жолдары. Плазмиданың түрлері, олардың бактериялардың дәрілерге төзімділігіндегі ролі. Жұқпалы ауруларды химиопрепараттармен емдеу және сақтандыру туралы түсінік. Химиотерапиялық индекс. Антибиотиктер. Ашылу тарихы. Антибиотиктердің жіктелуі. Әсер ету спектрі. Антибиотиктердің әсер ету бірлігі. Жұқпалы аурулар — зардапты вирустардың, микоплазмалардың, хламидийлердің, риккетсиялардың, спирохеталардың организмге еніп, онда өсіп-өну және өмір сүру салдарынан туатын аурулар. Жұқпалы аурулар бактериялардан және басқа организмдерден (жанды денелерден) пайда болады, олар организмге аса зиянды. Олар әр түрлі жолдармен тарайды. Бактериялар, инфекция туғызатын басқа да көптеген организмдердің ұсақтығы соншалықты, оларды микроскопсыз кере алмайсыз — ал арнаулы құралмен қарағанда сол зәредей зат үп-үлкен болып көрінеді. Ал вирус тіпті бактериядан да ұсақ. Жұқпалы ауруларды кейде тек «инфекция» деп те атайды. Олар: Ішек аурулары; Жоғарғы тыныс жолдары аурулары; Қан немесе трансмиссивті аурулар ; Сыртқы қабықтардың аурулары болып бөлінеді. Ішек аурулары (мысалы А-гепатиті) вирус ас қорыту жолдарына ауыздан кіріп, ішектен нәжіспен бірге шығады. Тыныс жолдары ауруында шырышты қабықтар зақымданады және организмге вирус: ауамен кіреді. Қан немесе трансмиссивті аурулар (әртүрлі энцефаломиелиттер, гемаррагиялық безгектер) аурудан сау адамға және жануарларға қан; сорғыш насекомдар арқылы беріледі, кейде қосалқы көмекшілері болады, көбінесе табиғи-ошақты болып келеді. Сыртқы қабықтардың аурулары (құтыру, аусыл, делбе) жанасудан, қарым-қатынаста болудан тарайды. Вирустардьң организмде өсіп-өну және шоғырлану ерекшеліктеріне сай оларды ошақты және жалпы деп бөледі. Біріншісінде қоздырғыштардың әсері тек енген жерде көрінеді, ол сол жерде есіп-өнеді (мысалы ішекте, не тыныс жолдарында). Екіншісінде вирустар енген жерінде көбейіп, денеге тарайды да, басқа ағзаларда екінші үлкен ошақ құрайды (шешек, қызылша, полиомиелит). Аурудың мерзімінің ұзақтығына, белгілерінің көрінуіне және қоздырғыштың сыртқы ортаға шығып тұруына байланысты олар жіті және созылмалы болып бөлінеді. Жітілері тез жазылады, вирустан да тез құтылады. Ал созылмалысы біресе айығып, біресе қайталап көпке созылады. Өз алдына бір бөлек түрі — баяу ауру. Бұл түрінде вирус организмде көпке дейін сақталып, ауру ұзаққа созылады және клиникалық белгілері көмескілеу болады. Ал ауру белгілерінің мүлдем болмайтын түрін инаппаранттык деп атайды. Мұнда организмнен ауру қоздырғышы, шығып кетеді де, иммунитет пайда болады. Аурудың латентті (жасырын) деген де түрі бар. Онда вирус организмде өте ұзақ уақыт өмір сүреді. Антибиотиктер (гр. autі — қарсы және гр. bіos — тіршілік) — микроорганизмдердің өсуін, көбеюін тежейтін немесе тоқтататын микробтар, өсімдіктер мен жануарлар жасушасынан алынатын органикалық зат; микроорганизмдермен жоғары өсімдіктермен және жануарлармен микроорганизмдерді және ісік жасушаларының дамуын басатын және жоятын заттар. Антибиотиктер микробтар мен кейбір қатерлі ісікке әсер етіп, олардың дамуын тежейді немесе толықтай жойып жібереді. Антибиотиктердің пайда болуы микробтар дүниесінде кездесетін бір-біріне қарама-қарсылық әрекетіне негізделген. Антибиотиктердің бірнеше жүздеген түрі бар, бірақ олардың бәрі бірдей медицинада қолданыла бермейді. Антибиотиктер шығу тегі, химиялық құрамы, микробтарға әсер ету механизмі т.б. қасиеттері бойынша жіктеледі. Антибиотиктерді ретсіз қолданудың әртүрлі салдары болуы мүмкін. Мысалға, денеге бөртпе шығып, қышыма пайда болады, кейде естен тануға әкеп соғады. Сондықтан, оларды тек қана дәрігердің айтуы бойынша қолдану қажет. Антибиотиктер медицинадан басқа а.ш-нда, тамақ өнеркәсібінде және микробиологиялық өндірісте пайдаланылады. Антибиотиктер зең саңырауқұлағынан, актиномиоцидтік, кейбір бактериялардан алынады. жүктеу/скачать 2,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|