Бактериялық жасушаның құрылымы мен химиялық құрамын анықтаңыз. Құрылысының ерекшеліктері грамоң және грамтеріс бактериялар

Бактерия клеткасы жарғақшамен қоршалған. Оның iшiнде сiлемейлi капсуланы, клеткалық қабықшаны, және цитоплазмалық жарғақшаны керуге болады. Клеткалық қабықша муреиннен тұрады. Клеткалық қабықшалардың бояғыштармен бояу қабiлетiне қарай грамм – оң және грамм терiс деп ажыратады (бұл әдiс зат ғалымы Грамм ұсынған). Грамм оң бактериялардың муреин қабақшасына басқа заттардың – полисахароид және ақуыздардың молекулалары ендiрiлген, ал грамм терiс бактерияларда клеткаларының қабықшаларына ерекше қасиет беретiн муреин үстiнде липидтер қабаты (майтәрiздес заттар) орналасқан. Кейбiр бактериялардың плазмалық жарғақшасы клетканың iшiне майысып, фотосинтезбен тыныс алуда қатысатын ферменттердiң негiздерiн құрайды. Бактериялардың цитоплазмасында клетка органоидтарынан тек рибосомалар ғана бар. Эукариот клеткаларына тән органоидтар (ядро, митохондриялар, пластидтер, Гольджи аппараты) бактерияларда болмайды.

Клеткалар бiрiгу ерекшелiктерiнiң түрлерi жағынан бiрнеше топқа бөлiнедi: шартәрiздес – кокктар, жұп байланысқан кокктар – диплококктар, жiп тәрiздес стрептококктар, жүзiм шоғы тәрiздес – стафиллококктар, жiп тәрiздi – таяқшалар мен бациллалар, спиральдi иiрiлген – спириллалар, ұзын, қатты иреленген-спирохеттер. Кейбiр бактерияларда қозғалыс органоидтары талшықтары болады.

Спораның түзiлуi тек кейбiр бактерияларға ғана тән, мысалы клостридиуль бациллалары.

Қоректену типi жағынан бактериялар екi топқа бөлiнедi: автотрофты және гетеротрофтылар. Автотрофты бактериялар беиорганикалық заттардан органикалық зарттар түзедi. Автотрофтар пайдаланатын қуат көзiне қарай фототрофты (жасыл және қызғылт) және хемосинтездеушi (нитрификсациялайтын, темiрбактериялар, күкiртбактериялар) болып бөлiнедi. Гетеротрофты бактериялар дайын органикалық заттармен қоректенедi: сапротрофтар — өсiмдiктер мен жануарлардың өлiк қалдықтарымен, паразиттер мен симбионттар – тiрi организмдер.

Азотты пайдаланудың көзiнен олар аминоавтотрофты және аминогетеротрофты болып бөлiнедi: бiрiншiлерi азоттың минералды қосындыларынан және ауадан (азотфиксациялайтын бактериялар), белокты синтездеу, екiншiлерi дайын аминқышқылдарды пайдаланады.

Қалың пептидогликан қабаты бастапқы дақты сақтайды, ол кристалды күлгін; демек, микроскоп астында күлгін немесе кристалды күлгін түсте пайда болады. Жуғыш зат бастапқы дақтарды кетірсе де, дақтар қалың пептидогликан қабатынан кетпейді. Стафилококк, стрептококк, бацилл, коринебактерия, листериа және клостридия түрлері грам позитивті бактериялардың кейбір мысалдары болып табылады.

Грам теріс бактериялар дегеніміз не?

Грам теріс бактериялар - бұл жасуша қабырғасында жұқа пептидогликан қабаты бар бактериялар тобы. Демек, олар бастапқы дақты кетіре алмайды. Мінезі жағынан грам теріс бактерияларда сыртқы мембрана деп аталатын қосымша мембрана болады, ол грам оң бактерияларда болмайды. Сондай-ақ, бұл сыртқы мембранада липополисахаридтер болады. Сонымен қатар, сыртқы мембрана болса да, деколоризатор қолданылғаннан кейін ол тозады. Содан кейін пептидогликан қабаты кеуекті болады, ал кристалды күлгін дақ дақ жасуша қабырғасынан толығымен кетеді.

Демек, грам теріс бактериялар дақтардың екінші реңінде, қызғылт түсті болады. Грам позитивті бактериялармен салыстырған кезде грам теріс бактериялар антибиотиктерге бағытталған жасуша қабырғаларына төзімді. Бұл сыртқы мембрананың болуына байланысты. Сонымен қатар, олардың жасуша қабырғалары екі қабаттан тұрады және жасуша қабырғасында периплазмалық кеңістік болады. Сондай-ақ, грам оң бактериялармен салыстырғанда жасуша қабырғасы тегіс емес және қатаң емес. Escherichia coli, Pseudomonas, Neisseria, Chlamydia - бұл грам теріс бактериялар.

Грам позитивті және грам теріс бактериялардың қандай ұқсастықтары бар?

• 
  Грам позитивті және грам теріс бактериялардың жасушалық құрылымы ұқсас. Сондай-ақ, екеуі де капсулалары бар бір клеткалы прокариотты микроорганизмдер. Олардың екеуі де бір хромосомаға ие және біртекті емес. Сонымен қатар, олардың екеуінде де экстрахромосомалық ДНҚ ретінде плазмидтер болуы мүмкін. Сонымен қатар, екеуі де екілік бөліну арқылы біртіндеп көбеюде. Сол сияқты, екеуі де трансформациядан, трансдукциядан және конъюгациядан өтеді. Сонымен қатар, грам оң және грам теріс бактериялар антибиотиктермен ингибирлейді. Олардың жасуша қабырғаларында пептидогликан болады. Сонымен қатар бактериялардың екеуінде де беткі қабаты бар (S қабаты). Олар грамм бояу процедурасына жауап береді. Сонымен қатар, олар адамдарға, өсімдіктерге және жануарларға ауру тудырады.