Микроэкономика
Монополияның қоғамдық шығындары
жүктеу/скачать 3,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Koshebaeva (1)
| 9.5 Монополияның қоғамдық шығындары
Баға бәсеке нарығында шекті шығындарға тең, ал монополоиялық билік баға шекті шығындардан асады деп санайды. Ӛйткені монополиялық билік баға жоғарылауына және ӛндіріс кӛлемінің азаюына әкеледі, фирманың әл-ауқатының ұлғаюын және тұтынушылар әл-ауқатының нашарлауын күтуге болады. Монополиялық билік тұтастай алғанда қоғамның әл- ауқатын жақсарта ма немесе нашарлата ма? Бұл сұраққа жауапты бәсекелес және монополияланған нарық жағдайында ӛндірушілер және тұтынушылардың артықшылықтарын салыстыра отырып алуға болады. Бұл ретте еркін бәсекелестік нарығындағы ӛндірушілерде және монополисте шығындардың қисығы бірдей деген жорамалдан шығады. Жетілген бәсекелестік және фирма монополиясы модельдерінде ұсынысты оңтайландырудың принциптерімен бірдей басшылыққа алса да, ұзақ мерзімді нарық тепе-теңдігінің нәтижесі 9.5-суретте кӛрсетілгендей әр түрлі болады. 9.5-сурет - Таза залалдардың графикалық бейнеленуі 98 9.5-суреттен кӛрініп тұрғандай, монополист бағасы Р m жетілген бәсекелестік Р с кезінде тағайындалуы мүмкін бағадан жоғары, бұл нарық билігін іске асыруды куәландыру болып табылады. Бұдан басқа монополисттің ұсыныс кӛлемі Q m масштабтың оң тиімділігі бар пайдаланылмағанға кӛрсететін бәсекелес Q c -тен аз. Басқаша айтқанда, монополист тым аз ӛндіреді және тым қымбатқа сатады. Осылайша, монополиялы нарық экономикалық тиімсіз болып табылады деп қорытынды жасауға болады. Монополиялық бағаның бәскелестіктен асып түсуі, тұтынушының артығының бір бӛлігі А тікбұрыш ауданына тең, монополист пайдасына қайта үлестіріледі және монополиялық пайда түрінде оларға меншіктеледі дегенді білдіреді. Монополистің шығаруының бәсекелестікпен салыстырғанда аз кӛлемі В үшбұрышының ауданына тең тұтынушының артығының бір бӛлігін және С сегментінің ауданына тең ӛндірушінің артығының бір бӛлігін жоғалтуын білдіреді. Сондықтан, проблема мәні молшылықты монополист пайдасына қайта үлестіруде емес, ал былай монополизм қоғамдық молшылықты таза ысырапқа әкеледі, ӛндіруші және тұтынушы тараптарынан ысырапқа тең сомада, яғни В + С. Бұл монополиялық биліктен толық таза залалдар. Егер тіпті монополист пайдасы салық салынған болса да, тиімділікке қол жеткізе алмайды, себебі ӛндіріс кӛлемі еркін бәсекелестік жағдайына қарағанда тӛмен болады. Жалпы таза залалдар – бұл осындай тиімсіздіктің қоғамдық шығындары. Монополиялық биліктің В және С үшбұрыштарында толық таза залалдардан асатын қосымша қоғамдық шығындары пайда болуы мүмкін. Фирма үлкен қаражатты жұмсауы мүмкін, - монополиялық билікті алу, ұстау және пайдалану үшін қоғамдық позиция тұрғысынан ӛнімсіз. Бұл жарнамаға, ӛзінің "лобби" құруға кететін шығындарымен байланысты және занды әрекеттерімен бағаға және антитрестік заңнамаларға деген үкіметтік бақылаудан жалтаруы болады. Бұл сондай-ақ әлеуетті бәсекелестерді монополия нарығына ену әрекетін тоқтатуға кӛз жеткізу үшін пайдаланылмаған қосымша ӛндірістік қуаттарды 99 құруда білінеді. Бұл шығындардың экономикалық ынтасы монополиялық билікті (яғни, А тік бұрышы минус С тік бұрышы) алу нәтижесінде фирма пайдасымен тікелей байланысты болады. Сондықтан, тұтынушыдан артылға- нының үлкен бӛлімі монополистке (А тікбұрышы) ӛтсе, монополияның қоғамдық шығындары соншалықты кӛп болады. жүктеу/скачать 3,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|