Мүмкіндігі шектеулі балаларға қоғамның көзқарасының дамуы
жүктеу/скачать 70,76 Kb.
|
дефек АРБ
| Лекцияның жоспары:
Механикалық (органикалық) дислалия, оның себептері. Функционалдық дислалия, оның себептері. Лекцияның барысы: Дислалия гректің Dis – бұзылу, Logos – сөйлеу деген сөздерінен құралған. Дислалия дегеніміз есту қабілеті дұрыс және сөйлеу аппаратының иннервациясы сақталған қалпында сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуының бұзылуы. Этиологиялық себептері бойынша дислалия механикалық (органикалық) және функционалдық дислалия болып екіге бөлінеді. 10 Ринолалия (грекше «rhinos» - мұрын, «lalia» - сөйлеу) – бұл сөйлеу аппаратының шеткі бөлімінің анатомиялық-физиологиялық кемістіктерінің салдарынан дауыс тембрінің және дыбыс айтылуының бұзылуы. Дыбыстың бұзылуы мен дауыс әуенінің бұзылуы қатарласып сай келуі ринолалиядан дислалия мен ринофонияны ажыратуға мүмкіндік береді. Ринолалияда артикуляция, дыбыс шығару /фонация/, дауыс пайда болу механизмдерінің мөлшерден ауытқуы байқалады. Оның себебі ауыз жұтқыншақ пен мұрын резонаторының қатынастарының бұзылуы. Адамның фонациясы қалыпты жағдайда барлық дыбыстарды айтқан кезде мұрын - жұтқыншақ пен мұрын қуысы, жұтқыншақ және ауыз қуыстарынан ажырайды. Бұл қуыстар жұмсақ таңдай, жұтқыншақтың жанындағы және артқы бойының бұлшық еттерінің жиырылуының әсерінен таңдай мен жұтқыншақтың жабысуы арқылы бөлінеді. Дыбыстардың айтылуы кезінде жұмсақ таңдайдың қимылы мен жұтқыншақтың артқы жағының (Пассаван валигі) қалыңдауы пайда болады. Ол жұмсақ таңдай мен жұтқыншақтың бір - бірімен қабысуына мүмкіндік туғызады. Сөйлеп тұрған уақытта дыбыстың айтылуы мен сөздің шапшаңдылығына қарай жұмсақ таңдай үздіксіз бірде төмен түсіп, бірде әр түрлі биіктікке жоғары көтеріліп тұрады. Таңдай мен жұтқыншақтың мықтап қабысуы айтылған дыбысқа байланысты және ол дауыссыз дыбыстарға қарағанда дауыстыларда аз қабысады. Егер жұмсақ таңдайдың артқы жағының шеті мен жұтқыншақтың артқы қабырғасының арасындағы 6 мм-ге жуық кеңістік қалатын болса, онда дауысты дыбыстарды мұрыннан естілетін үн пайда болады. Таңдай мен жұтқыншақтың ең нашар қабысуы дауыссыз «в» дыбысында, ал ең мықты қабысуы «с» дыбысын айтқан кезде болады. Бұл қабысуы дауысты «а» дыбысын айтқандағыға қарағанда алты-жеті мәрте күштірек десе болады. «М», «н», «ң» мұрын дыбыстарын айтқанда ауа ағыны мұрын резонатарының кеңістігіне емін еркін кіріп кетеді. 11 Сөйлеуге дейінгі кезең өзгеше және ақаулы өтеді. Көбінесе әдеттегі сыбдыр дыбыстар «п», «б», «г», «д» мұрын қуысына ауаның кетуінен үнсіз айтылады. Бұл естудің нығаюының жоқтығына немесе күрт төмендеуіне әкеліп соғады, соның салдарынан былдыр белсенділігі азаяды. Сөйлеудің кеш пайда болуы байқалады. Дыбыс артикуляциясы ғана емес, сонымен қатар сөйлеудің просодикалық элементтерінің дамуы да азап шегеді. Артикуляциялық аппарат тұтастығының бұзылу нәтижесінде артикуляция мүшелерінің қалпының компенсаторлы өзгеруі қалыптасады: тіл түбінің жоғары көтерілуі, ерін, тіс пен ерін дауыссыздардың, лабиаланған дауыстылардың айтылу кезіндегі еріннің жеткліксіз қатысуы, мимикалық бұлшық еттеріне күш түсу. Сөйлеу тілінде мұрын резонаторының қосылуына байланысты көп дыбыстардың артикуляциясы бұзылады. Дауыста күрт мұрынмен айту өзгешелігі пайда болады. 12 Дизартрия классификцацисын түзету жұмыстарынфң негізі бағыты Дизартрия дегеніміз сөйлеу мүшерерінін интервациясының жеткіліксіздігінен Байланысты сөйлеу тіл дыбыстардың айтылу кемістіктері Дизартрия гректің артрон мүшелану және дис бұзылу сөздерінен шыққа Kopтиkaльды дизapтpияmи қыpтыcының фokaльды зaқыmдaлyыmeн бaйлaныcты әp түpлі пaтoгeнeздeгі cөйлey moтopлық бұзылyлap тoбы. Лoгoпeдтepдің жіkтeлyі бoйыншa, cөйлeyдің түcініkті дәpeжecінe қapaй дизapтpияның 4 түpі бap. Біpінші keзeңдe cөйлey бұзылыcтapы бacқaлapғa kөpінбeйді жәнe oны тek mamaн aнықтaй aлaды. Aypyдың бұл keзeңінің тaғы ekі aтayы бap: өшіpілгeн дизapтpия жәнe дизapтpиялық komпoнeнт. Ayытқy бacқaлapғa бaйқaлaды. Cөйлeyдің түcініkтігі caқтaлaды. Cөйлey kemіcтігі aйқын kөpінeді. Нayқacтың cөйлeyі жaқын opтaғa ғaнa түcініkті. Cөйлey mүлдem түcініkcіз нemece mүлдe жoқ. Дизapтpияның түpлepі қaндaй пpинциптep бoйыншa aжыpaтылaтынынa қapamacтaн, eң aлдыmeн дизapтpияның ceбeбін aнықтay maңызды. 14 Артикуляция – тіл дыбыстарын аутудағы сөйлеу мүшелерінің қызметі. Артикуляциялық база – белгілі бір тілге тән сөйлеу мүшелерінің қимылы мен бағыты. Сөйлеу дыбюыстарын шығарудағы, жасаудағы дыбыстау мүшелерінің қызметін артикуляция дейміз. Адамның дыбыстау мүшелері негізгі үш саладан тұрады: тыныс мүшелері тамақ мүшелері қуыс мүшелері Дауысты дыбыстар дауыс шымылдығының керіліп тұрып діріл пайда болуы арқылы жасалады.Үнді дауыссыз дыбыстар мен ұяң дауыссыз дыбыстар ды шығаруда дауыс шымылдығы сәл ғана керіледі де, діріл шамалы болды. Сондықтан бұл дыбыстарда үннің қатысы жоқ.Қатаң дауыссыз дыбыстарды шығаруда дауыс шымылдығы жиырылып тұрады да, ешқандай діріл пайда болмайды, сол себепті ол дыбыстардың құрамында үннің қатысы жоқ. 15 Тұтығу – сөйлеу кемістігінің ішіндегі ауыр түрі. Ол баланың психологиясын жарқаттайды, дұрыс келе жатқан тәрбие процесін тоқтатады, сөйлеу қатынасына кедергі жасайды, айналасымен әсіресе балалар арасындағы қарым-қатынасын қиындатады. Тұтығуда сөздің еріксіз тоқталуы, сонымен қатар жеке дыбыстар мен буындарды қайталауға әкеп соғатын жағдайлар пайда болады. Тұтығудың пайда болу себептері. Этиологиялық белгілері бойынша тұтығу екіге бөлінеді: Функционалды тұтығу жиі кездеседі. Ол 2-ден 5 жасқа дейін балаларда сөз тіркесінің байланыстырып сөйлеуі қалаптасу кезінде пайда болады. Көбінесе ашуланшақ, күйгелек балаларда кездеседі. Тұтығудың бұл түрі орталық және перифериялық нерв системасындағы сөйлеу механизмінің органикалық зақымдануы болмаса да пайда болады. Ал органикалық тұтығу орталық жүйке жүйесінің органикалық зақымдануынан болады. Бұл барлық жастағы адамдарда кездесуі мүмкін. 16 Алалия (грек тілінен a- “жоќ” деген мєні бар бµлшек, lalia - тіл) - пренатальды немесе баланыњ ерте даму кезењдерінде ми ќыртысындаѓы тіл аймаќтарыныњ органикалыќ заќымдануына байланысты сµйлеу ќызметініњ дамымауы немесе м‰лде болмауы (синонимі - дисфазия). Тіл ж‰йесініњ ќ±ралдары ќалыптаспаѓанымен ќатар сµйлеу ќимылдарын реттеу процесстері б±зылады, соныњ салдарынан дыбыстардан сµйлем ќ±растыру тежеліп к‰рделенеді. Ми ‰лкен жарты шарларыныњ тіл орталыќтары (Брок жєне Вернике орталыќтары) залалданѓанда алалия пайда болады. Моторлы (ќозѓалтќыш) жєне сенсорлы (сезгіштік) алалияны ажыратады. Моторлы алалиясы бар балалар оларѓа арналѓан сµзді т‰сінгенімен µз беттерінше дыбыс т‰зеп сµйлей алмайды. Ал сенсорлы алалиясы бар балалар сµйлем маѓынасын т‰сіне алмайды. 17 жүктеу/скачать 70,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|