Монография Ақтөбе-2019 ббк 74. 58 Т 65 Пікір жазғандар: сардарова ж. И

Әлеуметтану ғылымдары саласы да жаһандану үдерісі шұғыл дамып 
отырған қаіргі кезеңде
 
ұлттық тәрбиенің негізін құраушы мазмұны - сана, 
сезім, жас, жыныс, этнос, қылық, әдет, мінез, мүдде, қажеттілік ұғымдарының 
мазмұнымен өзекті зерттеулерін байланыстырады. Ұлттық тәрбиенің 
әдіснамалық негізін жасауда тәрбиені жалпы, жеке, ортақ, ерекше деп 
қарастыруға болады, ал әлеуметтік негізін үлкен топ, кіші топ, ұжым 
мазмұнымен қарастырамыз. Ұлттық тәрбиенің әлеуметтік негізі сонымен 
қатар, адамның табиғатпен және техникалық даму қатынасымен сипатталады. 
Олай болса, психологиялық, педагогикалық, эмпирикалық, теориялық 
мазмұнда ұлттық тәрбие беру проблемасын зерттеуді қажет ететіндігіне көз 
жеткіземіз.
Жаһандану жағдайында ұлттық тәрбие, мәдениет, қоғам, тұлға 
арақатынасы мазмұнымен, әдіснамалық мақсаты – ұлттық мәдениетті сақтау 
және дамыту, патриоттық тәрбие беру, тұлғаның жоғары адамгершілік 
қасиетін тәрбиелеу, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, ұлтаралық мәдени 
даму мен қалыптасуды өзге ұлттар ерекшеліктерімен жақындастырумен 
ашылады. Олай болса, егеменді мемлекет жағдайында этномәдениеттік 
дәстүрлердің қазіргі жағдайы жаһандану проблемаларымен үндесіп жатыр. 
Қазіргі жаһандану заманында техника ғылымының кең етек жайып 
шарықтап дамыған бәсекелес заманда жаңаша ойлайтын, рухани ізденімпаз 
азаматтар ғана асқан арманына қол жеткізе алатыны анық.Айтылған 
ерекшеліктердің біздің халқымыз қалай бастан өткереді, бүкіл адамзатың 
бәсекелестікке еліміз өзінің орнын табу үшін не істеу керек, осы істе 
жастарымыз қандай рөл атқаруы тиіс екенін халқымыз нақты уақытта 
хабардар болуы маңызды. Дегенмен де, жаһандану бір жылда бола қалған 
дүние емес екендігі де ескерілуі қажет.Оның басты факторлары: капиталдың 
еркін қозғалысы, адамдардың кедергісіз еркін жүріп тұруы, тауарлардың елдер 
мен секторлар арасындағы қозғалысы, ақпараттық интеллектуалдық өнім мен 
идеялардың еркін қозғалысы. 
Қазіргі кезеңде жаһандану халықаралық бәсекелестікті де ала келді. 
Экономикасы жоғары дамыған елдер дамуы төмен бәсекелестерін 
ығыстыруда. Жаһандану байыптылықты және ақылға сыйымды реттелуді 
талап етеді. Жаһанданудың зор мүмкіншіліктерін пайдалану үшін елдің 
бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажет. Әлемдегі ұлттар, елдер, тауарлар мен 
қызмет көрсету сапасымен ғана емес, білім беру жүйесімен де бәсекелеседі. 
Атап айтқанда, осы заманғы экономикада материалдық тауарлар мен 
қызметтерге қарағанда «интеллектуалдық әлеуетке» көбірек басымдылық 
беріледі. Бұл ұлттың осы заманғы және тиімді білім беру жүйесін ұсынуы, 
жеке тұлғаны жаңаша оқыту арқылы интеллектуалдық қырын арттыру және 
олардың қабілеттілігін жоғарылатуға негізделеді. Елдің бәсекеге қабілеттілігі 
зор маңызға ие болып отыр. 

Бәсекеге қабілеттілік индексінің бір бөлігі инновациялық даму болып 
табылады. Инновациялық даму ақпараттық және коммуникациялық 
технологиялар 
дамуымен, 
ғылыми 
зерттеулер 
мен 
талдамалары 
инвестициялау көлемімен өлшенеді. Қазіргі кезеңде мемлекетімізді және оның 
ұлттық қауіпсіздігін одан әрі нығайтып, экономиканың тұрақты дамуы мен 
адамзаттардың әл-ауқатының артуын қамтамасыз ету үшін Қазақстанға ұзақ 
мерзімді тұрақтылық, бейбітшілік пен келісімнің маңыздылығы артуда. Бұл – 
қадамы қарышты қуатты мемлекеттің ғана алдына мұраты биік межелі 
міндеттер қоя алатындығының, өз халқын заманның жаңа игіліктеріне 
топтастыруды қамтамасыз етуге қабілеттілігінің басты белгісі. 
Әлеуметтік жағдай, жаңашылдық өзгерістер мен әлемдік педагогикалық 
тәжірибені қазіргі ғылыми тұрғыдан талдау білім беруді дамытудың жаңа 
бағыт-бағдары – жаңару стратегиясын таңдауға себепші болды. Алдымен 
білім беру мақсаттарының өзгерісіне, ізінше оның тиімділігі өлшемдері келді. 
Әлемдік қауымдастық жағдайында жаһандану – адамның әлеуметтік-
биологиялық дамуы мен білімнің біртұтастық идеясы. Саяси-экономикалық 
құбылыстар мен қоғам дамуындағы жаһандану проблемаларының негіздері 
әлемдік біртұтас мәдени-білімдік кеңістіктің қажеттілігін туғызып отырса, ал 
жаһандану – жалпы әлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттың 
тұтастық құру идеясын біріктіреді. 
Жаһандану жағдайында өркениетті қоғамды одан әрі дамыту 
мақсатында ұлттық тәрбие беру жетекші орынға шығады және өз деңгейінде 
жүзеге асыру оның психологиялық-педагогикалық ғылыми негізін жасау 
қажеттігін туғызады. Абайдың ұлылығы өз халқының мұқтажы мен 
болашағын әрі дұрыс, әрі көрегенділікпен ұға білуінде жатыр, болашақ қамын, 
халық жағдайын ойлаған ақын – ұрпақ тәрбиесіне орасан зор мән берген 
ойшыл. Өзіндік философиялық жүйесі, жекеше философиялық еңбектері 
болмаса да оның барлық мұрасын алғанда көп шығармаларында көрініп 
отыратын анық ойшылдық көзқарастар, терең толғаулар бар. Абай 
идеяларымен үндесіп жатқан әлемдік ұстаным жаһандану проблемаларымен 
қатар ұлттық ерекшелігімізді есепке алу қажеттілігін туғызады. Бұл бағытта 
жаһандану, ұлттық тәрбие мәселелерін толық талдау үшін ұлт ұғымының 
мәндік, мағыналық жағына толық талдау жасаған жөн деп есептедік. 
Ұлт өзіне тән мәдениеті бар топ деген түсінікті білдіреді. Ол нәсілге, 
қауымға, географиялық жағдайға, саясатқа, адамның ерік күшіне байланысты 
бірлестік емес. Ұлт - тіл, мораль және өнер салалары тұрғысынан ортақ тәрбие 
алған адамдардан тұратын бірлестік. 
Жетінші ғасырдың көне түрік ескерткіштерінде ұрпақ, рулы ел деген 
мағынада «Оғуш», «Оғуз» сөздері кездеседі, бұл ұлт сөзі түбірінің «Оғ»-«ұғ» 
деген мағынасы болса керек. 
Энциклопедиялық немесе философиялық сөздіктерден «ұлт» ұғымына 
берілген ғылыми анықтамаға қарағанда, халықтық ұғымдағы «ұлт» сөзінің 

анықтамасы әлдеқайда ұғынықты екеніне назар аударуға болады. Ұлттық 
ұғымдарды ғылыми тұрғыдан теориялық негіздеу және сол ұғымдардың мән-
мағынасын, ішкі мазмұнын жұртшылықтың, әсіресе, ұрпақтың мүмкіндігінше 
толық түсінуіне көмектесу ұғымды қарапайым түсініктер тұрғысынан ашуға 
әкелді. «Ұлт» сөзін өмірдегі қолданысына қарай пайымдау таразысына 
тартсақ, оған: «тарихи жағдайларға байланысты белгілі бір аумақты тұрақты 
мекендеп иеленуі арқылы тілдің, діннің, мәдениеттің, дәстүрдің, әдет-
ғұрыптың ортақтастығы негізінде қалыптасып, елдің мүддесін біріктірген 
халықтардың жиынтығы», - деген анықтама берілген. 
Осы орайда, бұл пайымдауымыз, халықтық түсінік негізіндегі түрлі 
көзқарастарға талдау жасау арқылы «ұлт» деп аталатын қоғамның неден 
құралатыны жөнінде өзіндік ой түйген түрік халқының ұлы ойшылы Зия 
Көкалыптың: «Ұлт дегеніміз - тіл, дін, мораль және барлық көркем өнер 
салалары тұрғысынан ортақ, яғни бірдей тәрбие алған адамдардан тұратын 
бірлестік», - деп берген анықтамасымен мазмұндас екенін байқауға болады. 
Демек, адамдар бірлестігінің «ұлт» деп аталуы үшін бір аумақта, бір 
мемлекетте тұратын адамдардың сол ұлтты құрайтын халықтың тәрбиесінде 
өсіп, сол халықтың мұраты жолында еңбек етуді мақсат тұтуы маңызды 
шарттардың бірі болып табылады. Сонда жеке адамның мүддесі ұлт 
мүддесімен үйлесім тауып, адамның жанын шабытқа бөлейді. Осылайша 
қалыптасқан ұлт адамның тағдыр талқысымен өз ортасынан бөлініп, сыртта 
жүргеніне қарамастан, өзін сол ұлттың адамымын деп сезінуін қамтамасыз 
етеді. Қазақ ұлты үшін қазақы тәрбиеде өскен және қазақ мұраты жолында 
еңбек етуді мақсат тұтатын, сонымен бірге қазақ халқының қуанышын да, 
ренішін де бірге бөлісетін жандардың бәрі қайда жүргеніне қарамастан, қазақ 
ұлтының өкілі болып қала береді. 
Біздің елімізде «ұлтжандылық» ұғымын жаңаша түсінуге ұмтылыс 
елімізде тәуелсіздік алғаннан кейін көріне бастады. Кеңес заманында 
ұлтжандылық «ұлтшылдық» – «национализм» деп аударылып және оның 
ауқымы мен өрісін тарылтып, саяси, парасаттылық жағынан шектеулі 
өкілдерге тән етіп көрсетті. Осыдан келіп «националист» болу кемшілік қана 
емес, сол кезеңдегі идеологияға жат қылықты адам, жат пиғылды іс болып 
санамыздан орын алды. Біздің ойымызша дұрыс мағынасында ұлтшыл, 
ұлтжанды болу - адам құқығын айыптау емес. Әрбір азаматтың ұлтжандылығы 
экономикалық, саяси, әлеуметтік-тұрмыстық, мәдени т.б. өмір саласында 
ұлтының мүддесін қорғап, қамқорлық көрсетсе, имандылықтың нышаны 
болып табылады. 
Дүниежүзілік ұлттануда ұлтшылдық – қоғам өміріндегі объективтік 
этникалық үрдістерді білдіретін бейтарап ұғым. Ол табиғаты күрделі, 
қайшылыққа толы құбылыс болғандықтан, оның мазмұнын түсінуде әркелкі 
талдаулар бар. Біздің түсінуімізше, ұлтжандылық пен отансүйгіштік егіз ұғым. 

Осы екі ұғым негізінде патриоттық сана қалыптасып, өз ұлтыңды жаһандық 
танытудың негізі қалыптасады. 
Бір мәдениетке ортақтас адамдардың жиынтығын «ұлт» деудің мәні де 
осында жатса керек. Сондықтан да ұлтты құрайтын адамдардың ой-санасы, 
мүддесі, намысы жалпылық сипат алып, ортақ деңгейге көтерілгенде оларды 
әуелі жеке тұлғаға тән сипатпен ажыратып, ұлт еншісіне айналдырып, 
әрқайсысын ұлттық сана, ұлттық дүниетаным, ұлттық жігер, ұлттық білім 
ерекшелейді. 

жүктеу/скачать 2,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: