Монография Ақтөбе-2019 ббк 74. 58 Т 65 Пікір жазғандар: сардарова ж. И

әрекетке 
дұрыс 
әдіснамалық тәсілдерін 
қолдану 
көзқарасын 
дамытатын 
табиғат, 
қоғам, ойлау, техника, 
тәсілдер, іс-әрекеттер 
жөніндегі 
білімдер 
жүйесі; 
2)
қоғамға 
белгілі 
ақыл-ой, 
сонымен 
қатар 
практикалық 
іс-
әрекеттерді 
іске 
асырудың меңгерілген 
тәжірибесі, 
алған 
білімдерінің негізінде 
қалыптасатын жалпыға 
ортақ, қандай да бір оқу 
пәніне тән іскерліктер 
мен дағдылар; 
3)
өзекті 
мәселелерді 
шешуге, 
ақиқатты 
шығармашылықпен 
қайта 
жаңғыртуға 
дайындықты 
қамтамасыз 
етуге 
міндеттелген 
шығармашылық 
әрекеттер тәжірибесі; 
4)
идеяларды, 
құндылықтар жүйесін, 
тұлғаның рухани өрісін 
қалыптастырушы 
білімдер мен бірліктер, 
әлемге, 
бір-бірлеріне 
сезімдік-серіктілік 
қарым-
қатынастарының 
тәжірибелері

ұ
лттық 
мәдениет 
жалпы мәдениеттің бір 
бөлігі; 

ұ
лттық 
тәрбие 
талаптары; 

ұ
лттық тәрбие деруге 
дайындық; 

ұ
лттық 
тәрбиелік 
жүйелер, құндылықтар. 

Эвристикалық 
білім 
тұжырымдамасы 
А.В.Хуторской 
Білімнің 
құрама 
бөліктері: 
1.
Әрбір оқушыға жеке 
өзінің білім мазмұнын 
жасау 
шарттарын 
қамтамасыз ететін білім 
беру ортасы 
2.
Әрбір 
оқушыда 
іргелі білім объектісін 
оқу 
барысында 
қалыптасатын 
білім 
өнімі 
3.
Базалық 
мәдени 
тарихи білім 
4.
Іс-әрекетті білімнің 
екі бастауы бар: 
1)
оқушының өзінің 
білім алу әрекетінің 
рефлексивті 
айқындалған 
және 
белгіленген тәсілдері; 
2)
меңгеруге міндетті 
сапа ретінде білім беру 
стандарттарымен 
бекітілген 
жалпы 
ғылыми 
және 
жеке 
пәндік 
іс-әрекет 
тәсілдері. 
5.
пәндік білім іргелі 
білімдер 
объектісінің 
айналасында 
жинақталған 
және 
мемелекеттік білім беру 
стандарттарымен 
белгіленген білімдердің
базалық 
деңгейін 
қамтамасыз ететіні, оқу 
пәндерінің 
базалық 
мазмұны 
6.
«кеңістік», «уақыт», 
«қозғалыс», 
«заң», 
ұ
лттық 
мәдениет 
дағдыларының көрінісі; 
ұ
лттық мақтаныш, ұлттық 
құндылықтар жүйесі; 
ұ
лттық тәрбие бағыттары 

«теория», 
«болжам» 
секілді 
ұғымдарды 
меңгеруге 
жататын 
метапәндік 
эвристикалық білім
Оқу 
материалдарын 
құрылымдық 
баяндау білімдері 
Баяндау құрылымы: 
1)
тізбекті құрылым-
тарихилық, бірізділік, 
жүйелілік 
және 
түсініктілік 
ұстанымдарына 
сүйенетін, 
өзара 
байланысты 
қатарлардың 
үздіксіз 
бірізділігін білдіретін 
оқу материалының жеке 
бөлігі; 
2)
шоғырланған 
құрылым 
өткен 
материалдар негізінде 
қайталауды ұсынады. 
Сонымен 
қатар, 
әр 
кезде 
оқылатын 
материал 
кеңейіп, 
тереңдетіліп, 
жаңа 
мәліметтермен толығып 
отырады.
3)
спиралді құрылым. 
Бұл 
жағдайда 
қарастырылып отырған 
мәселе 
онымен 
байланысты білімдерді 
іртіндеп кеңейту және 
тереңдету 
арқылы 
оқушылардың 
үнемі 
назарында болады. 
4)
Аралас құрылым – 
тізбекті, 
концентрациялаушы 
және 
спиралді 
оқыту 
мен 
тәрбиенің 
сабақтастығы; 
ұ
лттық тәрбие бағдарының 
қалыптасуы; 
тәрбие мазмұнын меңгеру 
талаптары

құрылымдардың 
жиынтығы 
болып 
табылады және қазіргі 
уақыттағы оқулықтар 
мен оқу құралдарын 
жазуда біршама көбірек 
пайдаланылатын тұр. 
Білім 
траекториясын 
таңдау 
ұстанымдары 
(Б.Т.Лихачев)
Жалпы 
орта 
білім 
мазмұнын 
қалыптастырудың 
арнайы ұстанымдары: 
а) 
ғылыми 
пәндер 
мазмұнын қалыптастыру 
ұстанымдары: 
- оқу материалының 
қазіргі ғылымның даму 
деңгейіне сәйкестігі; 
- политехникалық; 
- ғылым логикасы мен 
оқу пәнінің бірлігі мен 
қарама-қайшылығы; 
б) 
өнер 
аясындағы 
жалпы 
орта 
білім 
мазмұнын қалыптастыру 
ұстанымдары: 
- идеялық мазмұн мен 
көркемдік формасының 
бірлігі; 
- тұлғаның үйлесімді 
мәдени дамуы; 
- 
өнердің 
идеялық 
ортақтылығы мен өзара 
байланыстылығы; 
- жас ерекшеліктерін 
ескеру. 
в) 
еңбекке 
оқыту 
аясындағы жалпы орта 
білім 
мазмұнын 
қалыптастыру 
ұстанымдары: 
- 
бала 
еңбегінің 
қоғамдық-
ә
лемдік 
мәдениетпен 
тәрбиенің ұштасуы; 
оқыту аясында тәрбиелік 
мінедеттердің жүзеге асуы 

экономикалық мақсатқа 
сәйкестігі 
мен 
қажеттілігі, оның
өндірістік 
әрекетке 
енгізілуі; 
- еңбектің ғылыммен 
байланысы; 
- бала еңбегінің қазіргі 
мамандықтың талабына 
сәйкестігі. 
Білімді 
таңдау 
және 
негіздеу 
(М.В.Рыжиков)
М.В.Рыжиков 
білім 
мазмұнын таңдаудың үш 
тәсілін ажыратады: 
1) 
оқыту 
үрдісінің 
заңдылықтарын 
ескерумен 
білім 
табиғаты 
негізге 
алынатын тәсіл (дәстүрлі 
педагогикалық 
лексикада – ғылыми 
білім 
логикасы 
мен 
оқыту 
үрдісінің 
логикасы) 
2) 
тарихилық 
тәсіл 
арқылы 
білімнің 
дамуының 
бірізділігі 
ескеріледі 
(оның 
жіктелуі мен кіріктірілу 
идеялары негіз болады. 
Біртұтас, 
бөлінбеген 
білімнен 
«тривиум», 
«квадриум» 
арқылы 
«жеті еркін өнерге» және 
адам әрі кіріктіруші 
бастамасын бір мезетте 
арттырумен 
қатар 
мазмұнды 
біршама 
арнайы бөлуге дейін. 
оқыту 
мен 
тәрбиелік 
тәсілдердің тұтастығы 
ә
леуметтену 
бағыттарының 
жүзеге 
асуы 

3) адамды оны оқумен 
жазу 
іскерлігін 
мамандық құрылымын 
ескере 
отырып, 
қоғамдық 
өмірге 
араластыруға, мектептің 
қоғамдық қызметін іске 
асыруға қатысуға және 
т.б. 
дейін 
әлеуметтендіру мұраты 
негізге алынады
«Оқыту 
мазмұны»,«білім» 
«оқу 
материалының 
мазмұны» 
ұғымдарының 
арақатынасы 
(М.И.Махмутов, 
А.А.Вербицкий) 
М.И. 
Махмутовтың 
анықтамасы бойынша:
- білім мазмұны – ақыл-
ой, құныдылқ-бағдарлы 
немесе 
адамгершілік 
сияқты 
тәрбие 
түрлерінің жиынтығы. 
Тәрбие 
түрлерінің 
барлығы әртүрлі мектеп 
курстарында 
мазмұндалады; 
- оқыту мазмұын – 
философиялық 
және 
ғылыми 
білімдер 
сондай-ақ 
олармен 
білім мазмұнының тәрбие 
талаптарымен ұштасуы 

байланысты 
оқу 
пәндерінде 
берілген 
әрекет тәсілдері мен 
қатынастардың жүйесі; 
- оқу материалының 
мазұны бұл болашақ 
ұрпаққа қоршаған әлемді 
тану мен игеру моделі 
ретінде 
ұсынылытын 
және 
әртүрлі 
оқу 
пәндерінің 
құрамында 
іске асырылатын білім 
мен әрекет тәсілдерінің 
жүйесі
А.А.Вербицкий 
анықтамасы бойынша: 
- оқу мазмұны – оқушыға 
қабылдау және меңгеру 
үшін 
ұсынылатын 
барлық 
оқу 
аппаратының таңбалық 
формасымен берілетін 
әлеуметтік тәжірибенің 
өнімі; 
- білім мазмұны оқу-
танымдық әрекетті
орындау 
үрдісінде 
қалыптасатын 
және 
уақыттың осы сәтінде 
оның нәтижесі ретінде 
белгіленуі мүмкін адами 
тұлғаның 
дамуының 
пәндік және әлеуметтік 
біліктілігінің деңгейі

Білімді 
таңдау 
өлшемдерінің 
жүйесі 
(Ю.К.Бабанский)
Өлшемдер: 
1)
Білім мазмұнында 
жан-жақты 
дамыған 
тұлғаны қалыптастыру 
міндетінің бейнеленуі; 
2)
Ғылыми 
негізіне 
қосылатын мазмұнның 
жоғары ғылыми және 
практикалық 
мағыналығы; 
3)
Оқушының 
жас 
ерекшелігіне сәйкес оқу 
мүмкіндігінің мазмұн 
күрделілігінің 
сәйкес 
келуі; 
4)
Сол пәнді оқуға 
берілген 
уақытқа 
мазмұн 
көлемінің 
сәйкестігі; 
5)
Орта 
білім 
мазмұнының 
халықаралық 
құрылымын ескеру; 
6)
Қазіргі 
мектептің 
оқу-әдістемелік 
және 
материалдық базасына 
мазмұнның сәйкестігі.
жас ерекшелік сипатына 
сәйкес тәрбие істерінің 
ұйымдастырылуы 
Білім – ұлттық мәдениеттің ұдайы дамуы мен жаңаруының берік негізі. 
Ол - өмір сүрудің мәні мен мазмұнын, ұлттық өркениеттің тарихи тағдырын, 
болмысын айқындайтын бірден бір жүйе. Білім туралы сөз қозғағанда, мәселе 
қалай оқыту туралы емес, маңызды әдістемелік тұжырымдар жөнінде болып 
отыр. Олардың ішінде этномәдени дәстүрді жаңарту, ұлттық төлтума 
ерекшеліктер мен жалпы адамзаттық құндылықтардың білім аясында өзара 
үйлесуі сияқты мәселелердің орны ерекше. 
Осылайша әлемде болып жатқан жаңа өзгерістер қоғам мен мемлекеттің 
алдына жаңадан туындап жатқан құндылықтарды ескере отырып, білім беру 
жүйесін түбегейлі өзгерту мәселесін қояды. 
XXI ғасыр табалдырығындағы әлеуметтік-мәдени жағдай тек қана білім 
беру жүйесінің өзін ғана емес, оның негізгі өзегін өзгертуді көздейтін жаңа 
білім кеңістігіне өтудің қажеттілігін қойып отыр. ХХ ғасырда қоғамдық 
өмірдің барлық саласының негізінде ғылым - өндіріс - білім мәдени 

макромоделінің болғаны белгілі. Мәдени саладағыдай, білім беруге деген жаңа 
қатынас және онымен байланыста туындаған білім берудің жаңа 
парадигмалары мәдениет - білім - тарих бірлігіне негізделген жаңа мәдени 
макромодельді енгізуге жол ашты. 
Егер білім саласында әлемдік деңгейде талдау жасайтын болсақ, онда 
үнемі өзгеріп жататын қажеттіктерге бейімделіп, оның ішкі жағдайына 
белсенді түрде әсер етіп және сол қажеттіктерді алдын-ала анықтай отырып, 
үнемі даму үстінде болатынына көзіміз жетер еді. 
Сөз жоқ, білім беру жүйесінің әлемде болып жатқан барлық 
өзгерістерге, оның ішінде әлемдегі адамгершілік, рухани құндылықтар мен 
адам өмірінің мәніне деген сенімін жоғалтқан, сол арқылы ғылымдағы, діндегі, 
білім берудегі ең маңызды дүниетанымдық сауалдарға жауап таба алмай, 
өзінің өмірлік бағдарынан айырылған адамның өзгеруінің себебі болып 
саналатын түрлі келеңсіз үрдістердің тууына тікелей қатысы бар. 
Бірақ рухани саладағы күннен күнге өршіп бара жатқан келеңсіздіктерді 
жоюға дәл осы білім жүйесінің ғана күші жетеді. Тек осы білім беру жүйесі 
ғана білім мен сенімнің үйлесімді кірігуіне, тұйықталған қауымдастықтағы 
секілді, жалпы өркениеттің аясындағы жеке адам ділін бұзылудан сақтауда, ең 
бастысы - жоғары адамгершілік құндылықтар мен өмірлік мәні терең 
ұғымдардың өрлеуі мен үздіксіз баюына тарихи маңызды рөл атқарады [115]. 
Педагогика ғылымы мен тәжірибе қатынастарын саралай отырып, оның 
деңгейлерін талдау зерттеліп отырған мәселенің тереңірек қарастыруда 
маңызды болып табылады: 
Бірінші деңгей – эмпирикалық (грек. еmpeiza – тәжірибе). Оның түпкі 
ұстанымы – ғылымдағы озат тәжірибелерді іздестіруді белсенді түрде 
ұйымдастыруды, ол тәжірибені қорытуды және баспасөз, білім басқару 
орындары, ғылыми-практикалық конференциялар және т.б. арқылы кең түрде 
таратуды талап ету. 
Екінші деңгей – педагогикалық теорияның практикадан озық болуы, 
ғылым мәліметтерін кеңінен ендіру негізінде педагогикалық тәжірибенің 
перспективалық даму идеясы болып табылады. Бұл жерде ғылымның 
практикаға қарағанда жетекші рөлі атап көрсетіледі. Мұғалімдер бұқарасына 
педагогикалық ғылымның жетістіктерін меңгеру талабы қойылады. Бұл 
педагогикалық теорияның алдыңғы қатарлы тәжірибенің базасында, ғылыми 
ұсыныстарды ендіру негізінде өзінің дамуына мүмкіндік береді. 
Үшінші деңгей – теория мен практиканың тең дәрежеде 
шығармашылықпен өзара әрекеттесуі, педагогикалық болмысты оның 
дамуының 
жаңа 
заңдылықтарын 
ашу 
мақсатында 
тәжірибе-
экспериментальдық қайта құру. Теория мен практиканың өзара әрекеттесудегі 
жоғары деңгейі дегенде педагог қандай-да болмасын педагогикалық идеяны, 
болжамды іштей қабылдап, терең ұғынып, оны шығармашылықпен жүзеге 
асыру арқылы тәрбиелеу мен оқытудың тиімді сапалы жаңа ситуацияларын 

жасауы атап көрсетілді. Бұл деңгей мұғалімнің педагогика ғылымының 
қорытындыларын үнемі меңгеру, оларды ендіру және өзінің жеке тәжірибесін 
қайта құру негізінде мүмкін болады [116]. 
Р.С.Омарова: «Бүгінгі күні білім билікпен тұтасып, қоғамды басқару 
құралына айналып отыр. Сонымен бірге қазіргі «ақпараттық қоғамда» білім 
өзінің шынайы көрінісін тапты. Демек, білім – материалдық және рухани 
құбылыстар туралы шынайы, әрі нақты мәліметтер жиынтығы, олардың адам 
санасында дұрыс, объективті бейнеленуі. Білім беру - жас ұрпақты ұлттық 
игіліктер мен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай білуге 
тәрбиелеу және әрбір шәкіртті жеке тұлға деп қарап, табиғат пен қоғам туралы 
ең қажетті жалпы ғылыми біліммен қаруландыру, қоғамдық құбылыстар мен 
табиғи ортаны танып-білуге үйрету, ғылыми-әдіснамалық негізде дүниеге 
танымдық көзқарас қалыптастыру болып табылады. Сондықтан білім 
дамуының әлемдік үрдісімен пара-пар, өз өткен тарихымыздағы жетістіктерге, 
ұлттық құндылықтарымызға сүйеніп, жалпы білім беру саласын жаңа сапалық 
деңгейге көтеру маңызды» деп атап көрсетеді. Сонымен қатар, білім 
мазмұнының 

жүктеу/скачать 2,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: