Морфология саласын кесте, сызба түрінде оқытудың тиімділігі

1. 
   Сұраулық демеуліктср: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.
   
2. 
   Күшейткіш демеуліктер: -ақ, -ау, -ай, әсіресе, да, де, та, те. Да (де, та, те) шылауы күшейткіш мәнді білдіріп, бірде демеулік болса, бірде бірыңғай мүшелерді, сөйлемдерді ыңғайластыра байланыстырып, жалғаулық шылау қызметін атқарады. Мысалы: Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та бар қалан. Бұл сөйлемде де шылауы—демеулік, ол сен сөзіне күшейту мәнін үстеп тұр, бірақ оны басқа сөзбен байланыстырып тұрған жоқ. Ал та шылауы—жалғаулық, ол тап және бар, қалан деген бірыңғай баяндауыштарды ыңғайластық мәнде байланыстырып тұр.
   
3. 
   Шектік (тежеу) демеуліктері: ғана, қана, тек, кейде, -ақ.
   
4. 
   Болжалдық демеуліктер: -мыс, -міс, кейде, -ау.
   

1. 
   Одағай сөздердің мағыналары адамның әр түрлі сезімімен байланысты шығатын дыбыстық ишараттарды білдіреді. Мысалы: Мұны бастап жүрген кім екен, ә? (Ә. Әбішев); Япырмау,жастық деген қандай қызық? (Ғ. Сланов) дегендердердегі ә, япырмау сөздер — одағайлар.
   
2. 
   Адамның көңіл күйі құбылмалы болатындықтан, одағай сөздердің көпшілігінің мағыналары да құбылмалы, ауыспалы демек, көп мағыналы болып келеді.
   
3. 
   Одағай сөздер сөйлемнің басқа мүшелерімен грамматикалық жағынан байланыспайды, олай болса, өзі жарыса айтылған сөйлемнің мүшесі болмайды.
   

1. 
   Шақыру одағай
   
2. 
   Жекіру одағай
   
3. 
   Көңіл-күй одағай
   

1. 
   Көптік жалғауының дұрыс жалғанбағанын көрсет.
   А) Балалар. В) Құрылысшылар. С) Газеттер. Д) Кітаптар. Е) Ұндар.
   2. Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді тап.
   А) Алатау. В) Әкел. С) Мұратәлі. Д) Кейбір. Е) Ешқашан.
   3. Көмектес септігінің көнеленуінен қалыптасқан үстеуді белгіле.
   А) Баяғыда. В) Әрең-әрең. С) Кеңінен. Д) Жоғары. Е) Кезекпен.
   4. Күшейткіш демеулікті тап.
   А) дейін В) сайын С) –ау Д) ше Е) – ды
   5. Қосымшалы қос сөзді көрсет.
   А) Балалы-шағалы. В) Үп-үлкен. С) Қып-қызыл.
   Д) Төбе-төбе. Е) Алыс-жақын.
   6. Негізгі екі буыннан құралған еліктеуіш сөзді көрсет.
   А) Лып. В) Қыңқ. С) Тыртың. Д) Күмп. Е) Арс.
   7. Күрделі сөзді көрсет.
   А) Қабырғаңмен кеңес. В) Тіс жармады. С) Таза киім.
   Д) Сары уайымға салынды. Е) Жүріп келе жатыр еді.
   8. Заттық ұғымның атауы болатын сөзді тап.
   А) Әлдеқалай, солай. В) Көрген, көрер. С) Анау, сонау.
   Д) Демеуші, көмекші. Е) Сіз, сенен.
   9. Сын-бейне үстеулі тіркесті көрсет.
   А) Осыншама ауыр. В) Тіпті ұзақ емес. С) Бермен кел.
   Д) Ілгері кетті. Е) Бірден келді.
   10. «Арманыма» - сөзіндегі соңғы қосымшаны тап.
   А) Жіктік жалғау. В) Барыс септік. С) Тәуелдік жалғау.
   Д) Көптік жалғау. Е) Септік жалғау.
   11. Бірге жазылатын сөзді көрсет.
   А) Сыр дария, Жиренше шешен. В) Қара қыпшақ, қалам ақы.
   С) Тыйым салу, кәсіп одақ. Д) Қол таңба, оқу орны.
   Е) Бес жылдық, жылдан жылға.
   12.Жай шырайды тап.
   А) Арман өте қызықты кітап оқыпты.
   В) Жанат кең үйге кірді.
   С) Мына үй биігірек екен.
   Д) Армансыз адам қанатсыз құспен тең.
   Е) Орасан зор жетістік.
   13. Туынды түбірді тап.
   А) Жеті. В) Жол. С) Дос. Д) Айтыс. Е) Аяқ.
   14. Зат есімнен жасалған біріккен сөзді көрсет.
   А) Ендігәрі. В) Биыл. С) Әлдекім. Д) Шегара Е) Былтыр.
   15. Туынды сөзді көрсет.
   А) Соң. В) Қызғылт. С) Үсті. Д) Алыстан. Е) Қуырдақ.
   

1. 
   Синтаксистік рөлі
   
2. 
   Мысалы:
   Ертең оқушы мектепке барады.
   
   
   
   

1. 
   Оқушы – зат есім. Кім барады? Оқушы.
   
2. 
   Бастапқы формасы: оқушы.
   Тұрақты белгілер: дара, туынды, жалпы, жанды, деректі;
   Тұрақсыз белгілер: жекеше, атау септік.
   
3. 
   Кім барады? Оқушы (бастауыш).
   

1. 
   Барады – етістік. Оқушы (не істейді?) барады.
   
2. 
   Бастапқы формасы: бар.
   Тұрақты белгілер: дара, туынды, болымды, салт;
   Тұрақсыз белгілер: ауыспалы келер шақ.
   
3. 
   Оқушы (не істейді?) барады (баяндауыш).
   

Курсты жүргізетін мұғалімдердің пайдаланатын әдебиеттер:

1. 
   А.Ысқақовтың «Қазіргі қазақ тілі» \морфология\,
   
2. 
   М.Балақаев пен Т.Қордабаевтың «Қазіргі қазақ тілі» \синтаксис\
   
3. 
   Хасанов С., Әбдіғалиева Т., Қасабекова Қ., ШалабаевБ. «Кестелі грамматика»
   
4. 
   Салқынбай А., Абақан Е., «Лингвистикалық түсіндірме сөздік»атты еңбектері,
   
5. 
   «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналының 2/2008, 5/2009, 6/ 2009, 2/2011, 1/2012, 3/2012, нөмірлері .