Т.Мұражай жүйелілігі мен классификациясы

Т.Мұражай жүйелілігі мен классификациясы

Қарастырылатын мәселлер:

1. Мұражай жүйесінің құрастыру.

2. Классификациялаудың принципы.

3. Мұражай түрлері мен типтері.

4. Қоғамдық мұражайлардың типтік жағдайлары.

3. 
   Вопросы музейной работы. М. 1974г.
   
4. 
   Вопросы музейного дела в СССР. Сб.ст. Н.И.И. Музееведения. М., 1963. вып.7.
   

Мұражай профилі. Байланысы нақты ғылыммен, техникамен, өндіріспен әрі олардың салаларымен және пәндер мен, өнер мен мәдениеттің әрқилы түрлерімен алдын-ала келісілген мұражай қызметі және мамандану жинағы мұражай профиль мұражайларды жіктеудің маңызды категориясы болып табылды. Мұражайлар төмендегідей негізгі профильді топтарға бөлінді. Жаратылысғылым, тарихи, әдеби, көркемдік театральдық ғылым және техника мұражай ауылшаруашылық т.б. комплексті ғылымдармен байланысы мұражайдың комплексті профильді болуын анықтайды. Оның қарапайым үлгісі өлкетану мұражай болып табылады. Өз кезегінде бұл топтардың әрқайсысы ұсақ профильдерге бөлінуі мүмкін (мыс, тарихи профиль мұражайына жататындар, тарихи-революциялық, әскери тарихты және т.б. Өлкетану мұражайы жинақтары нақты әкімшілік-территориялық аймақтың табиғаты мен тарихын құжаттайтын комплексті профильді мұражай. Өлкетану мұражайының құрамына кіретін бөлімдер: табиғат, тұтынысының сұранысы және соған сәйкес колекцияларға байланысты көркем әдебиет және басқа да бөлімдер құрылады. Өлкетану мұражайларының қызметі әртүрлі аймақтық деңгейлері бойынша іске асырылады.

Қазақстан Республикасының өлкетану мұражайлар тарабына, облыстық, қалалық, аудандық, ауылдық мұражайлар кіреді. Бұл жүйені профильді типтерге өз жүйесін құрастырудан басталады. Бірақта жүйесіңін ішінен бөлетін профильдер бар. мысалы: тарихи профильді мұражайлар: жалпы тарихи архиологияға этнография, тарихи ревалюция, т.б. Бұл орайда мұражайдың бірен-саран топтары бір уақыта бірнеше топтарын профильдерін қосындысымен ерекшеленіп тұрады. Бұларды комплексті мұражайлар деп аталады. Қазіргі таңда комплексті мұражайлар ғылымның интеграция процессін көрінісі. Жалғасы. ?

Мұражайдың профильдік топтардың негізгілерін бөліп көрсетуге мыналар:

1. 
   Тарихи мұражай-барлық мұражай Тарих ғылымының жүйесіне кіретіндер. Археология, этнография, пумизматика, ревалюция тарихы, әскер-тарихы, экономика-тарихы, белгілі ағарту тарихы арнайы тарих. (мыс, спорт тарихы).
   
2. 
   Көркем сурет мұражайы-мұражайлар бейнелеу өнерінің тарихы жән Бейнелеу өнер танушылыққа жататындар. Мысалы: гапереллар, скульпура мұражайы, Бейнелеу өнері мұражай гравюрлы кабинеттері және театралдық, музыкалық, кино әсерінің мұражайлары т.б.
   

1. Тарихи мұражай-барлық мұражайлар тарихи ғылымның жүйесіндегі құрушыларды жатқызамыз.

2. Көркем сурет мұражайы барлық мұражайлары көркем сурет өнерінің тарихына және көркем сурет өнерінің танышуларды жатқызады.

3. Тарихи табиғи мұражайлар. Мұражайлар өз іс-әркетінде табиғи ғылымдарға сүйенеді.

4. Техникалық мұражай-мұражайлар. Техникалық ғылыммен байланысы барлар.

5. Әдеби мұражайлар. Барлық мұражай әдебиеттің дамуын, жазушылардың өмірін іс-әрекеттерін бағттайды.

6. Комплексті мұражай. Мұражай бір немесе бірнеше профильді қамтиды да

Лекция№14

Т. Экспозиция жұмысы.

Қарастырылатын мәселер:

1. 
   Экспозицияның принципы мен системасы
   
2. 
   Экспозиция материалы
   
3. 
   Экспозиция жұмысының кезеңдері
   
4. 
   Экспозиция ерекшелігі, тарихи мұражайда.
   

1. 
   Белевский М.Т. Работа вмузеях с историческими палетииками при изучений историй СССР учебное пособие для студентов вузов. М.,1978.
   
2. 
   Криченко Б.И. «Исторический музей» М.,1984г
   
3. 
   Музееведения: Музей исторического профиля. М.,1980г
   
4. 
   Михайловская А.И. Музейная экспозиция (организация и техника) М.,1984г
   

Тақырыптық экспозиция жжоспары экспозицияның ғылыми тұжырымдамасы негізінде жасалынған құжат. Оған кеңейтілген тақырыптық құрылым немесе экспозицияның тақырыптық жоспары, экспозициялық комплекстерде топтастырыған, экспозициялық материалдардың аттары және сипаттамалары кіреді.

Тақырыптық экспозициялық жоспар мәтіндік және графикалық формада құрастырылады. Экспозициялардың ғылыми тұжырымдамасы болашақ мұражай экспозицияларының мазмұны, негізгі мәселелері, басты идеяларының теориялық негіздемесі. Ғылыми тұжырымдаманы өңдеу экспозициялар ғылыми жобасын жасаудың бірінші кезеңі болып табылады. Құжат түрінде толтырылады.

Экспозицияның ғылыми тұжырымдамасында мұражайдың елдің, өлкенің мұражай тораптарындағы өзіндік орны, профильді пәнде бұл тақырыптың зерттеу дәрежесі анықталып, экспозицияның деректемелік негіз ерекшеліктері, ғылыми және көркем жобалаудың бағыттары белгіленіп жан –жақты ашылады. Бұл жұмыстарының жүргізілуін қамтамасыз етуін экспозициялардың ғылыми жобасы. Жобаланған мұражай экспозицияларының мазмұндарын нақты көрсету. Экспозицияның ғылыми тұжырымдамасы, кеңейтілген тақырыптық құрылым немесе экспозициялардың тақырыптық жоспары. Экспозиция құрудан алдын мұражай қызметкерлері экспозиция материалын жолын жұмысын түргізеді. Экспозиция материалды берілген алаңға, салынып жатқан мұражай экспозициялары мен экспонаттардың өзара байланысы мен ара қатынасын көріп тексеру үшін алдын –ала эксперименттік орналастыру. Экспозицияның кеңейтілген тақырыптық құрылымы немесе тақырыптық жоспары және архиьектуралық көркемдік шешімнің алдын –ала жобасына сәйкес іске асырылады. Ғылыми жұмысшылар экспозиционер және суретші ббірлесіп, техникалық жабдықтау және мұражай құралдары мамандарының қатысуымен өткізіледі.

Экспозициялық архитектуралық көркемдік шешімі –экспозициялық материалдарды көрсетуге арналған, кеңістік, түс, жарық ортасын жасауға бағытталған архитектуралық көркемдік құралдар жүйесі. Көркем жоба түрінде өңделіп, мұражай экспозициясы жобасының бөлігі болып табылады.


Лекция№15

Т. Мұражайдың заңдылық негіздері

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   ҚР мәдени тарихи ескерткіштерді сақтау заңы
   
2. 
   Кенес өкіметі тұсындағы заңдар
   
3. 
   Жалпы ережелер
   

2.Ахметова С.Ш. Историческое краведение в Казахстане. А., 1982г.

3.Юньев И.С. Краведение и туризм. М.1974г.

4.Внекласная работа по истории краведения. М.

Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени қорғау және пайдалану туралы заңдары.

Қазақстан республикасының тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы осы Заңды және қоғамдық қатнастардың осы саласындағы мәселелерді реттейтін басқада заң актілерін қамтиды.

Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұраны қорғау туралы заңдарының мақсаты мен міндеттері.

Осы Заңның мақсаты тарихи-мәдени мұраның сақталуын және сабақтас дамуын қамтамасыз ететін қоғамдық қатнастарды реттеу, атап айтқанда:

• 
  тарихи-мәдени мұра ұғымын анықтау, оны қорғау және пайдалану;
  
• 
  тарихи-мәдени мұра обьектілерінің хұқылық мәртебелік баянды ету.
  
• 
  Мемлекеттік органдардың тарихи-мәдени мұраны қорғау саласындағы құзіретінің ара-жігін ашу;
  
• 
  Тарихи-мәдени мұраға тікелей немесе жанама түрде зиян келтірушілердің іс-әрекеттері немесе әрекетсіздігі үшін жауап кершілік шараларын белгілеу болып табылады.
  

Тарихи-мәдени мұраларға халықтың тарихи өткен кезімен, қоғамның және мемлекеттік дамуымен байланысты археологиялық обьектілердің ғимараттармен заттардың барлық түрі, сирек кездесетін геологиялық фзиографиялық құрылымдар болып табылатын тарихи-мәдени ескерткіштері, осы Заңда кезделген тәртіппен міндетті түрде қорғалуға және сақталуға жатады, оларды пайдаланудың оларды меншіктеу құқығын өзгертудіңжәне оларды құқылық мәртебеден айырудың ерекше құқықтық режимі бар.

Тарих және мәдениет ескерткішін құқылық мәртебесінен айыруға оны тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімінен шығарыптастауға Қазақстан Республикасының арнаулы комисиясымен келісілген тиісті жергілікті өкімет органының ұсынысы бойынша, ғылыми сараптаманың қортындысы негізінде Қазақстан Республикасыүкіметінің шешімі мен тек ерекше жағдайларда ғана жол беріледі.

Тарихи-мәдени мұра обьектілері болып мыналар танылуы мүмкін (тұтас немесе ескертілген бөлігі):

Материалдық тарихи айғақтар:

қозғалмайтын тарихи айғақтар оның ішінде:

• 
  некен саяқ обьектілер және сәулет, монументтік өнер туындылыары археологиялық сипатағы элементтер немесе құрылымдар эпиграфиялық материалдар ғылым мен техника туындылары, үйлер, ғимараттар немесе тарихи немесе меморияалдық маңызы бар өзге де обьектілер:
  
• 
  кешенді обьектілер-қала салу өнерінің туындылары (сәулет ансамбльдері мен кешендері, тарихи қалалар мен елді мекендер, қалалардың бөліктері, мақалалар, көшелер, қала салу құрылымдарының элементері), бау-парк өнерінің туындылары, тарихи некропольдер, тарихи аумақтармен орындар.
  

2.Қазақстанның орталық мемлекеттік мұражайының мұрағатармен байланысы

4.Жергілік жерлерде мұрағаттардың қосқан үлесі
Пайдаланатын әдебиеттер:
1.Кимасов А. Деятельность статистических комитетов и их роль в изучении края. “1877-1917” .Рукопись дис.канд. Усть-Каменогорск,1978.

2.Ивлев Н.П.Находки краеведа.А.,1977г.

3.Лунин Б.В.Из опыта историко-краведческой работы в Средней Азии и Казахстане. “20-30-е годы” .- Истории СССР.,1968,№5.

4.Тәтімов М.Қазақ Әлемі.А.,1993г.

5.Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы.А., 1994г.

Лекцияның мәтіні:
Қазақстанда 1919 жылы желтоқсан айында жарты жылдай ғана жұмыс істеген тарихи-статистикалық бөлім құрылады. Оған қызмет еткен оынбордағы өлкетанушы ғылым А.П.Чулошников, филолог және этнограф А.А.Четыркина, юрист Е.А.Яковлева, статистик К.П.Шагаевтар болды. 1920 жылы наурызда тарихи-статистикалық бөлім Қазақстан еңбекшілеріне қазақ халқының тарихы туралы мәліметтерді жинауды, іздеуді және бөлімге жіберуді сұрап ұран тастайды. 1920 ж. 10 апрельде тарихи статистикалық бөлім Өлкелік ре,волюциялық комитетінің халық ағарту бөліміне беріліп, оны ғылыми комиссия деп атайдыи, ал 1920 жылдың декабрь айынан Қазақ АССР-і құрылып, бөлімді Халық ағарту комиссариатының құрамында ғылыми бөлім деп аталды. Бұл бөлім ғылым, әдебиет, өнер, музей және архив мәселерімен айналысты. 1921 ж. август айында ғылыми бөлім халық ағарту комиссариатының Академикалық орталығы болып өзгерді. Ол екі секциядан: ғылыми және көркем секциядан құрылды. Академикалық орталықтың құрамына Бас музей мен Бас архив енді /2,80-81/. Республика өмірінің ғылыми саласында ерікті ғылыми қорғандар үлкен роль атқарды. Ондай ерікті қоғамның бірі - Қырғыз өлкесін зерттеу қоғамы болды.1925 жылда бастап ол Қазақстанды зерттеу қоғамы болып қайта құрылды. Бұл қоғам Халық ағарту комиссариатының ғылыми бөлімінен бөлініп шықты. Қоғамды құруға белсенділік танытқандар тарихшы - өлкетанушы А.П.Чулошников, Орынбор өлкесін зерттеуші, Орынбор архив комиссиясынның мүшесі А.П.Гра, тарихшы – этнограф Ә.А.Диваев, С.М.Петров, А.Л.Мелков, И.В.Мелкова, А.А.Четыркина, И.М.Расторгуев т.б. болды. Құрышы – мүшелері төрағасы С.Меңдешев, әскери комитет штабының бастығы А.Н.Турский болды.. Оынбор өлкелік музейінде 1920ж. 15 октябрьде жиналыс өтті. Оған қоғамның 35 мүшесі қатысты. Ал ресми түрде жұмыс бастаған уақыты 1920 ж. 1 ноябрь болып тіркелді. Жаңа қоғам орынбор ғылыми архиві коммиссиясының, ОГҚ Орынбор бөлімінің жұмысын жалғастырушы орган ретінде Қазақ республикасын тарихи – археологиялық, этнографиялық, жаратылыстану және басқа салаларда терең зерттейтін органға айналады.
Лекция№17

Т. Мұражай экономикасы

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Мұражай жұмысы экономиканың теориялық оспектілері
   
2. 
   Мұражай қызметі аумағындағы экономикалық қарым-қатынастар
   
3. 
   Мұражай қызметіндегі шаруашылық механиканың ерекшелігі.
   

2.Ахметова С.Ш. Историческое краведение в Казахстане. А., 1982г.

3.Юньев И.С. Краведение и туризм. М.1974г.

5. 
   Внекласная работа по истории краведения. М.
   

Шаруашылық есеп- кәсібінің өнімділік жұмыстылық жоспарымен жүргізі әдісі. Ол шығындардың өз табысымен жауып пайда табуға өндірістің тиімділігін қамтамасызетуге негізделген мақсаты: аз шығын мен мол өнім өндіру.

Экономикалық талдау мұражай жұмысын басқарудағы белсенділік қызметі. Экономикалық талдауда қарастырылған жоспарлары және есеп беру статистикалық көрсеткіштерде көрсетілген мұражайдың қызметі. Талдау обьектісі ретінде мұражай мекемесінің материалдық (мебель, транспорт, қор), еңбек (қызметкерлер) және қаржылық (ақшалай) ресурстары ал оның негізгі мақсаты мұражай жұмысының жетістіктерін бағалау

Лекция№18

Т. Әзірет сұлтан қорық мұражайы

Қарастырылатын мәселелер:

1. Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайы

2. 
   Мұражайлардың қалыпқа келтіру жұмыстары
   
3. 
   Мемлекеттік бағдармала қорықты сақтау жұмыстары
   

2.Ахметова С.Ш. Историческое краведение в Казахстане. А., 1982г.

3.Юньев И.С. Краведение и туризм. М.1974г.

4. Внекласная работа по истории краведения. М.

«Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайы - Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан қаласында орналасқан.1978 жылдың 30 қыркүйегінде Қазақ ССР министрлер Кеңесінің қаулысы бойынша Қожа Ахмет кесенесі негізінде «Республикалық Ахмет Ясауи сәулет кешені мұражайын» болып ашылып 1989 жылдың 28 тамызындағы Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің № 265 қаулысы бойынша «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық мұражайы болып қайта құрылды.Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Қазақстандағы бүкіләлемдік мұралар тізіміне (ЮНЕСКО) алынған тарихи ескерткіш (2003 жыл, маусым айы).Қорық музейі Түркістан қаласында көне Жібек Жолы бойында қазіргі Шымкент-Қызылорда автожолының бойында Тәуке хан даңғылы мен алматы алаңының қиылысында орналасқан. Қорық мұражайдың құрамында 100-ден астам тарихи-мәдени және археологиялық ескерткіш бар. Олардың жалпы қорғау аймағы 529,4 гектарды алып жатыр. Ал кесене орналасқан қаланың тарихи орталығының қорғау аймағы 88,7 гектар. Осы аймақта орналасқан 8 тарихи ескерткіш музейлендіріліп халыққа қызмет көрсетіп жатыр. Олар:

1. 
   Қожа Ахмет Ясауи кесенесі музейі. ХІҮ ғасыр. Экспозициялық алаңы 654.98 шаршы метр.
   
2. 
   Қылует жер асты мешіті музейі. ХІІ ғасыр. 702 шаршы метр.
   
3. 
   Жұма мешіті музейі. ХІХ ғ. 603,6 шаршы метр.
   
4. 
   Шығыс моншасы музейі. ХҮІ ғ. 130 шаршы метр.
   
5. 
   Түркістан тарихы музей. ХІХ ғ. 1050 шаршы метр.
   
6. 
   Археология және этнография музейі. ХІХ ғ. 140 шаршы метр.
   
7. 
   Рабия Сұлтан бегім кесенесі музейі. ХҮ ғ. 62 шаршы метр.
   
8. 
   Түркістан көшесі музейі. ХІХ ғ. 452 шаршы метр.
   

1. 
   Ғылыми-зерттеу бөлімі.
   
2. 
   Ғылыми кітапхана
   
3. 
   Ғылыми қор бөлімі
   
4. 
   Тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау бөлімі
   

• 
  қазақ халқының тарихы мен рухы насихатталады
  
• 
  қазақтың ел билеген хандары мен елін жерін қорғаған батырлары, би-шешендерінің мәңгілік мекендері ретінде олардың рухтарына тағзым етіледі
  
• 
  халқымызды имандылыққа, адамгершілікке, адалдыққа тәрбиелейтін Қожа Ахмет Ясауидің мұрасы насихатталады