Муслимова Жанылкан Бердикожаевна Ашық сабақ

1.Тамақтану гигиенасы.

2.Асқазан – ішек аурулары,алдын алу.

3. Денім сау болсын десеңіз.

Көп Жасағыңыз келсе

Қазір ғалымдар жануарларға тәжірибе жасаудың нәтижесінде адамның ғұмыр жасын ұзарта алатындай ондыған тамақтық заттарды анықтап отыр. Бұлардың арасында кәдімгі қызыл бұрышта бар. Ол липидтік алмасуды қалыпқа келтіріп дұрыстайды, актериялық қысымды төмендетеді, ішек жолдарының микрофлорасын сауықтырады, жастың ұлғаюына байланысты болатын өзгерістерді тежейді.

Ұзақ жасағысы келетіндерге бірер кеңес.

Ең алдымен ішетін тамағыңыздың түрі – түрін көбейту керек. Холестерині көп майы қышқылдары мол деп кейбір тамақтарды мүлдем жемей қоюға болмайды, олардың мөлшерін ғана азайтыңыз. Әдетте, іс жүзінде ке келген тамақта организмге қарама- қарсы әсер ететін тамақтық заттар болады.Өсімдік өнімдері мен мал өнімдерінен, әсіресе сүт өнімдерінен мөлшерлестіріп жасалған құрама тамақ түрлері пайдалы. Кешкі тамақты кейін айран ішуге дағдыланып,күніне төрт рет тамақтану керек. Өйткені егде тартқан организм тамақпен келген нәр – қуаттың шағын мөлшерін ғана қажетке жаратып,қалғаны қорға жинала беретін болады.

Әр топтың өз ойлары айтылады.

Әр топ өздерін бағалайды.

Бағалау парағы

Оқушының аты – жөні	Бағыттау , зейінін аудару	Тал-дау	Дәлелдеу	Жина-қтау	Қасие-ттері	Салыстыру	Қорытынды	Түйін	Жиынтық балы

Үйге тапсырма : § 44 - 49

«Науырзым ауданы білім беру бөлімі Мереке орта мектебі»ММ

Сыныбы: 9

Биология пәні мұғалімі: Муслимова Ж.Б.

2016-2017 оқу жылы

хромосомалардың атқаратын қызметін және маңызын білу.

2. Хромосомалар арқылы тұқым қуалайтын аурулар мен

ауытқуларды толық ажырата білу.

3. Генетикада адамның тұқым қуалаушылығын зерттеуге

мүмкіндік беретін әдістерді білу.

жинақтамалар, слайд және электронды оқулықтар).

2. Ойларын салыстыруға,анализдеуге, жалпылауға және

қорытындылауға үйрету.

3. Ұлы, дарынды адамдардың шежірелік карталарын құруға

үйрету.

дамыту.

ояту.

дұрыс құра білуге тәрбиелеу.

• 
  биология
  
• 
  әдебиет
  
• 
  Абайтану
  

• 
  түсіндіре басқарып, оза оқыту
  
• 
  жеке және топтық жұмыс
  
• 
  өздік жұмыс
  
• 
  қосымша әдебиеттермен жұмыс
  
• 
  сұрақ – жауап
  

• 
  слайдтар
  
• 
  шежірелік карталар
  
• 
  қазақтың мақал – мәтелдері және нақыл сөздері
  
• 
  қосымша әдеби оқулықтар
  

Кубизм әдісі (6 сұрақ)

1. Жынысты қалай анықтайды және аутосом дегеніміз не?

2. Гомозигота және гетерозигота ұғымдарын түсіндір (мысал келтір).

3. Хромосомалардың әртүрлілігі.

4. Барр денешігі дегеніміз не?

5. Жыныспен тіркес тұқым қуалау деген не?

6. Есеп.

«Атадан ұл туса игі,

Ата жолын қуса игі» деп қазақ аталарымыз айтқандай, атаның жолын қуар ұл туса, оның бойындағы бар жақсы қасиеттерді қайталар еді. осыған орай адам генетикасын бастай отырып, адам да өз алдына бір биологиялық тұлға екенін ескереміз. Соңғы жылдары адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу кеңінен бет алған және түрлі әдістер қолдана бастаған.

Топпен жұмыс.

І топ. Генеологиялық әдіс

«Жақсыдан жаман туса да,

Жаманнан жақсы туса да,

Тартпай қоймас негізге »

Құнанбайдың дарындылық қасиетін көрсететін шежірелік карта құру.

- Дарындылық қасиеттің берілу белгісі.

ІІ топ. Цитогенетикалық әдіс.

«Бір биеден ала да туады, құла да туады».

Оқушылар осы әдістің мағынасын толық ашып беруі тиіс.

Мысалы

22 ЖҰП АУТОСОМ 1 ЖҰП ЖЫНЫС ХРОМОСОМАСЫ

ҚАЛЫПТЫ КАРИОТИП

Қалыпты кариотиптің бұзылуының себебі неде?

Сол сияқты ұғымдарды ашып айту

ІІІ топ.Популяциялық әдіс

«Жеті атаны білмеген - жетесіз».

Гендер

Біркелкі таралған гендер Нақтылы географиялық аймақтарда

кездесетін гендер

Популяциялық әдіс - жекелеген гендердің немесе хромосомдық өзгерістердің адам популяциясына таралуын зерттейді.Түрлі патологиялық белгілерді анықтайтын рецессивті гендер көпшілік жағдайда гетерозиготалы күйде болады.Бірақ туыстық некеде мұндай гендер гомозиготалы күйге көшіп, фенотиптік көрініс беруі де мүмкін. Яғни отбасында бала өлі туады немесе кеміс туады. Мысалы: Қазақтың «Қалқаман Мамыр» поэмасындағы туыстық қатынас.

IV топ. егіздерді салыстыру.

Егіздер

(монозиготалар) (дизиготалар)

Оқушылар егіздерді анықтау критерийлерін ашып айтады.

V топ. Онтогенетикалық әдіс.

І - деңгей

Есептер шығару (Жыныспен тіркес тұқым қуалау).

ІІІ-деңгей.

Тест тапсырмалары (15 сұрақ).

Мереке орта мектебі

Сыныбы: 9

Биология пәні мұғалімі: Муслимова Ж.Б.

Тақырыбы: Тәуелсіз елім – тірегім

Мақсаты: 1) Оқушыларды Отанын сүюге, елін, жерін қорғауға тәрбиелеу;

2) «Отан», «Тәуелсіздік», «Әнұран» туралы кеңірек ұғым беру;

3) Оқушылардың өз бетінше ізденуін қадағалау және білімдерін жетілдіру.

Сабақтың түрі: интеллектуалды шоу

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі, математика, жаратылыстану.

Көрнекілігі: еліміздің туы, әнұранның сөзі жазылған плакат, Президенттің суреті, «Қазақстан» энциклопедиясы.

Кіріспе бөлім.

Әнұран орындалады.

Мұғалім: Талай ғасырлар бойы ата-бабаларымыз еркіндік пен тәуелсіздік таңын аңсап келген. Иншалла олар көксеген арманға ХХ ғасырдың соңына қарай қол жеткіздік. Соның арқасында бүгінгі таңда өз бағыт-бағдарын ұстанған, өркениет елдер мойындаған жеке мемлекетке айналдық. Осыған байланысты оның қасиетін оқушылар бойына сіңіру, ұғындыру мақсатында «Тәуелсіз елім - тірегім» атты ашық сынып сағатын өткізіп отырмыз. Ең алдымен сайыскерлерді таныстырып кетейін.

Сайыстың шарттары:

1. 
   Мақал-мәтел айту
   
2. 
   Бәйге
   
3. 
   Тіл-өнер
   
4. 
   Жеті жұмбақ
   
5. 
   Оратор
   

Туған жердей жат жердің болмайтыны – ақиқат,

Оған көңілің ешқашан толмайтыны – ақиқат.

Алтын торда алтын құс өсірсең де, бұлбұл құс

Өскен бағы болмаса, қонбайтыны – ақиқат, - деп сайысымызды бастаймыз.

І бөлім. Мақал-мәтел айту. (Туған жер, Отан, батыр, ерлік туралы өздеріңіздің дайындап келген мақал-мәтелдеріңізді айтыңыздар)

Ән: «Отан» Орындайтын: Амитова Назерке.

1. 
   Біз қандай мемлекетте өмір сүреміз?
   
2. 
   Мемлекетіміздің астанасы қай қала?
   
3. 
   16-желтоқсан қандай күн?
   
4. 
   Мемлекеттік рәміздерді атаңыз.
   
5. 
   Тудың авторын атаңыз.
   
6. 
   Елтаңбаның авторы кім?
   
7. 
   Әнұранның сөзі мен әнін кімдер жазған?
   
8. 
   Қазақстан қашан тәуелсіз ел болды?
   
9. 
   Ұлттық валютаны айтыңыз
   
10. 
    Биыл Ата заңға неше жыл?
    
11. 
    Қазақстанның мемлекеттік, ресми, халықаралық тілдерін атаңыз
    
12. 
    «Желтоқсан оқиғасына» қатысқан жастарды білесіз бе?
    
13. 
    «Желтоқсан оқиғасы» туралы не білесіз?
    
14. 
    Қазақтың тұңғыш ғарышкері кім?
    
15. 
    Қазақтың атақты ұлы ақындарын атаңыз.
    
16. 
    «Желтоқсан оқиғасы» туралы жазған қандай ақынды білесіз?
    
17. 
    Республика күнін айтыңыз
    
18. 
    Алматыдағы «Тәуелсіздік монументі» ескерткіші кім үшін қойылған, ол туралы не білесіз?
    
19. 
    Республикамыз 12 жылда қандай жетістіктерге жетті?
    
20. 
    Президенттің халыққа жолдауы туралы не білесіздер?
    

1. 
   Ер елінде ... жерінде (гүл – цветок - flower)
   
2. 
   Ер туған жерінде, .... тоңған жерінде. (ит-собака - dog)
   
3. 
   Туған жердің .... да болысады. (тас-камень-stone)
   
4. 
   Отаның ..... бесігің. (алтын-золото-gold)
   

1. 
   Тарих. 1986 жылы болған «Желтоқсан оқиғасының» болу себебі?
   
2. 
   Қазақ тілі. Біз, қазақ, ежелден еркіндік аңсаған.
   
3. 
   Әдебиет. (5 асыл іс, 5 дұшпанды атаңыз)
   
4. 
   Ағылшын тілі. Сөйлемді аудару. Мен Қостанай облысында тұрамын.
   
5. 
   Орыс тілі. Сөйлемді аудару. Мен туған жерімді жақсы көремін.
   
6. 
   Математика. 04.06.1992 сандары нені білдіреді?
   
7. 
   Жаратылыстану. Қазақстан қай материкте орналасқан және шектесетін мемлекеттерді атаңыз.
   

2. Өз елім - өлең төсегім. (мақал)

Жеңімпаздарды анықтап, марапаттау.

Мұғалім:

Тәуелсіз Қазақстан – ұлы Отаным,

Көк туымды қалайша құлатармын. Тып-тыныш тұрып жатқан жайымыз бар,

Бәріміз баласындай бір атаның.

Елімізде бақ-береке, ырыс болсын,

Қызыл тілім қанжардай қылыш болсын.

Халқымның ахуалы дұрыс болсын.

Еліміз әрқашанда тыныш болсын! – деп сынып сағатымызды аяқтаймыз.

Мереке орта мектебі

Тәуелсіз елім – тірегім

Сыныбы: 9

Сынып жетекші: Муслимова Ж.Б.

Тақырыбы: «Тіл тағдыры - ел тағдыры»

Сабақ мақсаты:

Тәрбиелік: Оқушыларға қазақ тілі – ана тіліміздің ерекшеліктерін, қадір- қасиетін өлең сөздер мен шешендік сөздер арқылы түсіндіру. Ана тілінің қазіргі кездегі дамуындағы жетістіктері мен кемшіліктерін мәліметтерге сүйеніп пікір таластыру, өз ойын қорғай білуге, тілге деген сүйіспеншілігін, тілді құрметтеп қадірлеуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Ойлау, тез шешім қабылдай білу қабілеттерін дамыту. Адамзат баласының ана тілін білуі – борышы, парызы. Өз тілін дамыту.

Сабақ түрі: Пікір-талас

Әдісі: Пікір алмасу, топтық, жекелей сайыс.

Көрнекілігі: Ұлы адамдардың қанатты сөздері, мақал-мәтелдер.

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

1. 
   Тәрбие сағатының тақырыбымен таныстыру.
   
2. 
   Кіріспе сөз
   
3. 
   Оқушылардың тілге байланысты ой толғауы.
   
4. 
   Пікір-таласқа екі топ қатысады.
   

2-топ. «Тіл өз деңгейінде дамымай жатыр» деген көзқарастарды қорғайды.

Тіл тағдыры болашақ жастардың қолында, біз жастарға сенеміз! Тіл мәртебесін биіктетейік, халайық! Тіл тағдыры – ел тағдыры.

Осы пікір таласты Қожаберген жыраудың «Баба тілі» атты өлеңімен қорытындылаймыз: Баба тілін қадірле,

Болашақтан түңілме!

Айналайын боздақтар,

Аралас тілге үңілме!

Миды оят, жамиғат,

Қазақша алтын, жезіңді.

Қазақша жазбай жүргенді,

Түзет құрып, тізеңді.

Хат жазылсын өзара,

Жетілдір қазақ сөзіңді.

Жат алдыңда ез болмай,

Берік ұста өзіңді!

Ана тілінің қадір-қасиетін түсініп, ана тілінің қазіргі кездегі дамуындағы жетістіктері мен кемшіліктеріне баса назар аударып, туған ана тілімізді сүйіп, оны құрметтеуіміз қажет.

Халықтың тәуелсіздігінің ең басты белгісі оның ана тілі, ұлттық мәдениеті. Өзінің ана тілі, ұлттық мәдениеті жоқ ел - өз алдына мемлекет болып өмір сүре алмайды. Дүниедегі барлық халық тәуелсіздікке ұлттық қадір-қасиетін, мәдениетін, ана тілін сақтап қалу үшін ұмтылады. Сондықтан, кез-келген мемлекет өзінің территориялық салт-дәстүрін, ана тілін ерекше қорғайды. Ал біздің Қазақстан Республикасында ана тілі – қазақ тіліне мемлекеттік статус берілген. Қазақстан тәуелсіз ел болып қалсын десек, онда ең алдымен ана тілін дамытуға күш салғанымыз жөн. Ана тілін дамыту, қорғау дегеніміз – біз өз ана тілімізде таза сөйлеуіміз және оны жақсы біліп, туған анамыздай сүюіміз керек деген сөз.

Сүйемін туған тілді – анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнін, - деп С. Торайғыров ағамыз айтқандай енді тіл құдіретін жырлауға ақын-жазушылардың өз ой толғауларын ортаға салуға оқушыларымызға сөз берейік.

1-оқушы сөзі: Ана тілі – бұл атаңның, анаңның тілі, туған халқыңның тілі. Ана сүтіндей бойымызға біртіндеп сіңіреміз. Ана тілі – біздің өмір бойы өзгелерменұығынысатын негізгі қатынас құралы. Өнерлі, білімді, мәдениетті қоғамның белсенді азаматы болуды біз тіл арқылы үйренеміз. Тіл. Оның ішінде қазақ тілі халықтың барлық іс-әрекетінің, қарым-қатынасының құралы болғандықтан оның мәдениетін жоғары сатыға көтеру әрқайсымыздың борышымыз.

Жеке бір адам ұлт тілін жасай алмайды. Тіл – бүкіл халықтың игілігі, халықпен бірге жасап, бірге дамиды. Әр азамат өз ойын ана тілінде білдіріп, білімнің жемісін сол тілде таратады, шығармасын ана тілінде жазып қалдырады.

2-оқушы сөзі: О, туған тіл! Тас бұлақтың тұнығы да сенде, ана сүтінің жұғымы да сенде, райхан гүлдің жұпары да сенде, Мәжнүн ғашықтың іңкәрі де сенде, қыран құстың жанары да сенде, шымыр ұланның талабы да сенде, назды сұлудың нәзіктігі де сенде, сахара даланың жазықтығы да сенде.

Ана тілін жақсы білмейінше сауатты сөйлеп, сауатты жазып, тіл байлығын мол қолданбайынша шын мәніндегі мәдениетті адам бола алмаймыз. Ана тілін жетік білу үшін халық ауыз әдебиетін тыңдап, ұлы ақын-жазушыларымыздың шығармаларын оқуымыз керек. Сонда ғана адам өз тілінде мәдениетті сөйлей алмақ, сонда ғана сауатты, өз елінің нағыз азаматы болмақ.

Пікір-таласына түсетін жақтаушы және даттаушы топтар шақырылады.

Мемлекетімізде ана тіліміз, туған тіліміздің мемлекеттік дәрежеде екендігін елбасымыздың мына сөздерінен айқын байқауға болады: «Тілге деген көзқарас шындап келгенде елге деген көзқарас». Бұл сөздермен елбасымыз қазақ халқына деген сый-құрмет оның тіліне деген құрметпен байқалуыкерек деп айқын айтып тұр. Бұл еліміздегі әрбір азамыттың тілге деген көзқарасын түзеуге мемлекеттік бағдарлама аясында республика көлемінде көптеген ауқымды жұмыстар атқарылуда. Қазіргі таңда ауылмен елді мекен мәдениет мекемелерінің атауы қазақ тіліндегі атауға алмастырылды. Облыста тілді оқыту орталығы ашылып, онда курсты аяқтаған қызметкерлер сертификаттарын алуда.

Ана тіліміздің даму дәрежесі өз деңгейінде екендігін дәлелдейтін маңызды сала – мәдениет саласы болып табылады. Мәдениет ошағы болып теледидар саналатыны әркімге мәлім. Себебі, түрлі бағдарламалар, ел тынысы жайлы, әлем келбеті туралы ақпараттарды теледидардан аламыз. Теледидарды көрмейтін адам жоқ. Сондықтан ол адамның мәдениетіне, жүріс-тұрысына әсер етпей қоймайды. Ең бастысы – оның тілге тигізер әсері зор. Осыған орай қазір мемлекеттік телеарналарда қазақ тіліндегі бағдарламалар, қазақ халқының салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрпын паш ететін бағдарламалар көбеюде. Бұл ұлттық сананың оянып, тіліміздің қолдану аясының кеңеюіне үлес қосуда.

Сонымен Елбасы тіліміздің қолданысы мен дамуының бағдарламасын жасап, «Тілдерді қолдау мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» қабылдады. 2006 жылы 14 желтоқсанда Елбасымыз басқа ұлт азаматтарының қазақ тілінде сөйлеп, қызмет көрсетіп жатқандарын тыңдап ризашылығын білдірді, қосымша ақы төленетіндігін айтты. Жаппай қазақшаландыру жасап, басқа ұлтқа қиянат жасауға болмайтындығын қоса айтып өтті.

Ана тілінен бірнеше жағдайлар себеп болып ажыраған «азғын» ел атанып, кейіннен аты өшіп, ұрпақтары бұршақтай бытырап, қардай еріп, құмға сіңген судай дерексіз жоғалып кеткенін тарихтан кездестіруге болады. Ондай сормаңдай ел бұрыңғы кезде аз болмағандығына тарихта дәлелдер аз емес. Өткен тарихты еске алсақ. Әрідегі отарлық кездің итқорлығын былай қойғанда, кеңес тұсындағы жетпісінші жылдарда қандай еді? Ана тіліміз анық кемсіту жағдайында емес пе еді? Өз жерімізде, одақтас республиканың өз топырағында отырып, бір де бір ресми шара үстінде қазақша сөйлей алмайтынбыз. Өзге ұлттардың өкілдері отырған жерде қазақша сөйлеуге қаймығатынбыз. Ол былай тұрсын қалалы жерлерде қазақ мектептердің жоқтығын айтпағанның өзінде, таза қазақ ауылдарындағы байырғы мектептер де жабылып, жас балаларды бірыңғай орысшаға оқуға көшкен сол жылдардың сорақылығын қалай ұмытамыз? Қазақ тілінің тамырына балта шапқан нақ сол күндер еді ғой. Қазір қалада да, ауылда да өзара өзге тілде сөйлеп жүрген жастар – сол жылдардың түлегі. Соның арқасында шөлейттегі қазақ емес, ең шұрайлы өлкеде, қалаларда қоныстанған орыстар Қазақстанда жетекші ұлтқа айналды.

Теледидарды алатын болсақ, бағдарламары қазақ тілінде өтіп, кейбір дауларды ортаға салып, «Біз қазақ тілінде өтіп жатырмыз» дегендей болып 15 минуттан кейін хабарды соңына жеткізеді. Ал жалпы қазақ тілінде өту арналарда өте сирек беріледі.

Бүгінгі күнде орыс тіл білімінің жетістіктері басшылыққа алынып, олар көп жағдайда қазақ тіл біліміне күштеп таңылып жатады немесе қазақ тіл білімі соған келтіріледі.

Өз ойын теледидардан, ресми кездесулерде қазақша білдіре алмайтын басшылар өздерінің күнделікті жұмыс орындарында қазақша сөйлеп, соны өз қызметкерлерінен талап етеді дегенге кім сенеді? Әлде, тіл білмегендіктен қазақтардың ортасына шығып, жағдайың қалай қазағым деп көрмеген министрлеріміз жоқ па?

Қазақстанда тіл білмейтіндер әлі төрімізде отыр. «Мемлекеттік тіл» десе төбе шаштары тік тұрады, тіпті «ұлтжандымық мәселесін көтеріп отырсың» деп бәле салады.

«Ұлттық тіл тағдырының шешімі табылмаса, өктем ұлттың тілі қашанда жұтып қоюға әзір тұрады» деп біліп, тіл мәселесіне үстірт қарамайық, қазақ тілінің өз деңгейінен жоғарлауын қарастырып шешімін табайық.

Сабақтың тақырыбы: Темір

Сабақтың мақсаты:

• 
  Темір металы жөнінде білімдерін кеңейту. Оқушылардың білімдерін жүйелендіру, пәнге деген біртұтас көзқарас қалыптастыру.
  
• 
  Сабаққа дайындалуда оқушы мен оқытушы іс-әрекеті: Оқытушы мен оқушы алдын ала дайындалуы, оқушының өздік жұмыс орындауы. Ізденгіштік қабілетін ескере отырып, оқушыға тапсырма беру.
  
• 
  Сабақтың міндеті:
  
• 
  Білімділік:Темір элементін жан – жақты зерттеу арқылы темір, оның қосылыстары,қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.
  
• 
  Дамытушылық:Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
  
• 
  Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы эстетикалық тәрбие беру.
  
• 
  Көрнекілік: Слайдтар (интернеттен алынған материалдар), электронды оқулық
  
• 
  (9 сынып химия ), металдар коллекциясы, табиғи минералдар коллекциясы, периодтық кесте, суреттер, қосымша әдебиеттер, химия энциклопедиясы, интерактивті тақта, реактивтер FeCI₂, FeCI₃, Fe(SO₄)₃, NaOH, K₃[Fe(CN)₆], K₄[Fe(CN)₆], KNCS
  

сұрақ жауап, қосымша мәтіндер.

Графиктік диктант арқылы тексеріледі: иә -----, жоқ деп оқушылар график сыза отырып, сұрақтарға жауап береді.

1. Алюминий табиғатта бос күйінде кездеседі.

2. Алюминий екідайлы емес, оксиді -негіздік оксид.

3. Алюминийдің беті берік беттік оксид қабықшасымен қапталынған.

4. Алюминий ұнтағын немесе фольгасын қатты қыздырса, оттегінде көз қаратпайтын

жалын түзе жанады.

5. Алюминийдің тотығу дәрежесі +3

6. Алюминий гидроксиді еритін негіз.

7. Бокситтің формуласы-AI₂O₃-nH₂O, корундтікі- AI₂O₃

8. Дюралюминий құймасының құрамына магний кірмейді.

9. Алюминийді алғаш ашқан 1825ж дат физигі Х. Эрстед.

Жаңа тақырыпты түсіндіру жоспары:

1. Темірдің периодтық жүйедегі орыны;

2. Атом құрлысы (электрон, протон, нейтрон саны, салыстырмалы атомдық масса.)

3. Табиғатта таралуы және маңызы;

4. Темірдің ашылу тарихы;

5. Физикалық қасиеттері;

6. Темірдің геохимиялық қасиеттері;

7. Темірдің биологиялық маңызы;

8. Құранда темір туралы; (дін)

9.Темірдің қолданылуы.

10.Бекіту (деңгейлік тапсырмалар,бекіту сұрақтары,тәжірибе,тест)

4-период, 4 - қатар, 8 - топ, қосымша топша, реттік нөмірі 26.

26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массасы 56, 30 нейтрон.

4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d⁶ 4s²

Тотығу дәрежесі 0,+2,+3, кейде +6; тотықсыздандырғыш болып табылады.

• 
  Ақ сұр түсті, металдық жылтыры бар,
  
• 
  электр тогы мен жылуды жақсы өткізетін,
  
• 
  магнитке тартылатын,
  
• 
  жұмсақ, созылғыш металл.
  
• 
  Тығыздығы 7,864 г/см3 , балқу t ═1539 С.
  
• 
  Осыдан 2000 жыл бұрын Қытай ғалымы Сума Тзян магниттік компасты тапқан. Ол темірдің магниттік қасиетіне сүйенген.Магниттік қасиеті күшті металдар: темір, никель, кобальт. Ферромагнетиктерден магнит құралы, компас жасалады. Радиотехникада, электротехникада қолданылады.
  
• 
  Темірдің 769⁰ С градусқа дейін магниттік қасиеті сақталады.
  

• 
  Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген, олар б.з.д. ІІІ мыңжылдықта темірді қолданып оны «аспаннан түскен от» деп атаған. Оның құймасынан қару-жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет фараоны ІІ Рамзес хеттер патшасына (б.з.д. 2500 жыл) жазған хатында кендерді тотықсыздандыру арқылы темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір алтыннан да бағалы болған уақыттар болды. “Темір ғасыры” деген терминді ғылымға ХІХ ғасырдың басында дат ғалымы Томсен енгізді. Бұл темір металлургиясы дами бастаған кез. Әйгілі Дамаск болаты Шығыста тіпті Аристотель (б.з.д. ІҮғ) кезінде жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді.
  

• 
  Fe ₃O₄магнитті темір немесе магнетит (72% Fe)
  
• 
  Fe ₂O ₃ қызыл теміртас немесе гематит (70% Fe)
  
• 
  Fe ₂O₃ · 3H₂O лимонит (50% Fe)
  
• 
  FeS₂ пирит немесе күкірт колчеданы (52% Fe)
  
• 
  FeSO₄· 7H₂O темір купоросы
  
• 
  Темір кендерінің ең үлкен қоры Уралда .Онда таулар толық темірден құралған.Курск, Кольск жартылай аралында Шығыс және Батыс Сібірде темір кенінің Үлкен қорлары бар.Қазақстанда темір кендері Оралдың шығыс беткейінде, Қостанай өңірінде көптеп кездеседі(Соколов-Cарыбай).
  

• 
  Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,
  
• 
  оның орташа құрамы 0,01 -20 мг/л интервалында тербеліп тұрады.
  
• 
  Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін (ткань, қан, ішкі органдарда) болады. Темір біздің организмге тамақ арқылы келеді. Ересек адамның тәулік қажеттілігі 11-30 мг құрайды.
  
• 
  Бұлшықет белогы – миоглобин, құрамында Fe+3 катионы етке қызғылт түс береді. Қан белогы – гемоглобин, құрамында Fe+2 катионы, қанға қызыл түс береді, сүйек кемігінде түзіледі.
  
• 
  Темір барлық жасыл өсімдіктер құрамына кіреді, хлорофилл түзуге, тыныс алуға қатысады.