Өзіндік бақылау сұрақтары

1. 
   Кабалевский бағдарламасының ерекшелігі қандай?
   

2. 
   Кабалевский бағдарламасы негізінде қазақ мектептеріне арнап қандай бағдарламалар жасалынды?
   

1. Кабалевский Д.Б. Музыка туралы əңгіме. Алматы, Өнер, 1989

№ 3 дəріс

2. Бағдарлама мазмұны

Сыныптар		Тақырып аттары
1сынып	1. Сырлы да сазды əуен
	2.Күмбірлеген күміс күй
2сынып	1. Əн мен күй – халық үні
	2.	Аңызертегі əлеміндегі əн мен күй.
3сынып	1.Эпос сарыны
	2.	Ақыл, нақыл, өсиет
	3.	Айтыс өнері
	4.	Күй тартыс
4сынып	1. Қос арна
	2.	Халық музыкасының əлемдік арнаға ұласуы

1сыныптағы тəрбие берудің басты мақсатықазақ хал қының əдетғұрпын, салтдəстүрін, өнерін қадірлейтін, оның өмірімен байланысын түсінетін, эстетикалық жəне музыкалық танымы дамыған, рухани бай жеке тұлғаны тəрбиелеуге бағытталған.

фольклорының адам өміріндегі маңызын терең түсінетін музыкалық сауатты, эстетикалық жəне рухани жағынан жете дамыған жеке тұлғаны тəрбиелеу.

1. 
   Қ.Ш.Құлманова, М.Оразалиева, Б.Сүлейменовалар ұйымдастыруымен ұсынылған бағдарлама қалай аталады?
   
2. 
   Бағдарлама ерекшелігі қандай?
   

1. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 2 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998.
   

2. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. Хрестоматия. 2 сыныпқа арналған. Алматы, 1998.
   

№ 4 дəріс

2. 
   Əн үйрету кезеңі
   

1. 
   Əнді орындап көрсету. Əнді алғаш рет балаларға таныстыра білу өте маңызды. Балалардың əнге
   

қызығуы, ұнауы, оны қабылдауы осы алғашқы көрсетуге байланысты. Сондықтан мұғалім шығарманы барынша мəнерлеп, баланың жүрек пернесін дəл басатындай əдемі де жұмсақ, құлаққа жағымды дауыспен орындап беруі тиіс. Егер қажет деп тапса, əнді күйтабақпен тыңдауға немесе алдын–ала үйреткен оқушыға айтқызуға болады. Қандй жағдайда да əннің орындалу сапасы болу керек.

2. 
   Əн туралы əңгіме. Əннің көркемдік құндылығын, мəнін, мазмұнын тереңірек жеткізу үшін əңгіме жүргізуге, қосымша көрнекті құралдар қолдануға, бейнелеу өнері мен əдебиетке баланыстыруға болады. Дегенмен де əн туралы əңгіме ұзаққа созылып, балалардың назарын əн үйренуден бұрып кетпеуі керек. Бұл жерде композиторлар, əннің сөзін жазған ақын, шығу тарихы, композитор өмірінен қызықты оқиғалар жайлы қысқа да нұсқа əңгімелер айтуға болады.
   

2. 
   Əн үйрету. Əнді үйрету сыныптағы балалардың жас ерекшеліктеріне, қабылдау мүмкіндіктеріне байланысты жүргізіледі. Дегенмен де əнді үйретудің барлық жастағы балаларға ортақ жолдары бар. Əдетте, əнді үйреткенде əуелі фразамен, жолмен үйретеді, сонан соң, шумағын түгел айтқызады, егер қайырмасы болса əрі қарай да тура осылай баулынады. Мұғалім үйретілетін сөйлемді өзі бір рет орындап берген соң, екінші рет оқушыларға іштерінен қосылып айтқызуға болады, үшінші рет кəдімгідей орташа дауыспен қосылып орындатады. əр қайталағанда мұғалім жай айтқыза салмай, белгілі бір талап қойып отыруы тиіс. Мысалы, «Мұғалімдерге қосылып айт», «Əуеннің жүру бағытын қолыңмен көрсет», «Ақырын айт», «Жай екпінде орында» т.б. осыны кестеге салып əр сабақ үстінде əн айтудағы ережелерді əдемі, анық етіп жазып, оны көз алдарында іліп ұстауымыз керек. Үйренуге қиын фрагменттерді, тактілерді бөліп алып, алдын–ала əнді жаттығу ретінде үйретуге болады. Əнді үйретудің бұдан басқа да тəсілдері бар. Мысалы, есту арқылы
   

үйрету, графикалық сызықтарға сүйену, нотаға сүйену, сольфеджиомен айту т.б Əн үйретудегі негізгі жұмыстардың бірі – оның сзін жаттату. Мұғалім, əдетте мəтінін тақтаға

Əнді дұрыс айту үшін музыканы зейін қойып тыңда.

Əнді бастар алдында асықпай ішіңнен дем ал.

Иығыңды көтерме.
Сөздің ортасында дем алма.

Əннің сөзіндегі дауысты дыбыстарды жəне дауыссыз дыбыстарды анық, түсінікті етіп айт.

Дауысыңды əдемі əрі жеңіл шығаруға тырыс.

Дыбысты үзбей, созып орында.

Əнді асықпай, мəнерлеп орында.

Əнді мұғалімнің қолының қимылына қарай бірдей бастап, бірдей аяқта.

2. 
   Бастауыш мектеп оқушыларының музыкалық шығармаларды қабылдауын дамыту.
   

1. 
   Шығарманы тыңдау (орындап көрсету). Сабақ тақырыбына сай жаңа əн немесе күйді
   

таныстырғанда əуелі шығарманы тыңдатамыз. Бұны күйтабақ т.б. техникалық құралдардан немесе мұғалім өзі орындап көрсете алады. Музыка тыңдай білмейтін құлақ үшін, ең əсем музыканың да ешқандай мəні болмайды» деп К.Маркс айтқандай, музыканы саналы түсініп, оны қабылдау өте маңызды.

Шығарманы тыңдай отырып, балалар шығарманы ырғағын, дыбыс биіктігін, дыбыс кшін не месе екпінін (атты, аырын, жай т.б) кілкйін (нəзі к, кілді, млы т.б.) ажыратуға үйренеді. Осы
белгілер арқылы музыка баланың санасына жетеді, осылар арқылы шығарманың сипатын, көңіл –күйін сезінеді.
Сонау XI ғасырдағы Шығыс педагогикасы тарихында тəлім тəрбиелік мəні жағынан аса құнды еңбек болып табылатын: «Кабуснама» шығармасында музыканы тыңдау жəне қабылдауға байланысты біраз пікірлер айтқан. Автор Кайкаус осы еңбегін 63 жасында ұлы Гиланшахқа арнап жазған болатын. Еңбегінің «Жыршы жəне музыканттық туралы» деп аталатын 16 тарауында : «Балам біліп қой, егер музыка жолына түсер болсаң, жеңіл де жайдарлы бол. Музыка өнеріне арналған сарайға кіргенде бетəлпетіңді тыжырайтп а, қабағыңды түйме. Бір ғана баяу жəне жылдам орындалатын əндерді орындай берме. Өйткені адамның мінезі де бірдей емес...» сол себепті де балалардың жас ерекшелігіне сай, түрлі көңілкүйді сипаттайтын шығармаларды тыңдату өте маңызды.

2. 
   Музыка туралы əңгіме. Бұл кезеңнің де балалардың музыкалық деңгейлерін дамытуда маңызы зор. Оқушылар музыкалық шығармаларды тыңдап қана қоймай, əн немесе күйден алған əсерлерімен бөліседі, шығарманың авторларын, шығу тарихын, мазмұнын əңгімелейді, сұрақтарға жауаптар қайтара алады, ой қозғайды, сурет салады, талдайды. Сонымен қатар, жеткізуші – орындаушы – тыңдаушы – көрермен т.б. ұғымдармен танысады. Мысалы, Дəулеткерейдің «Қос алқа» күйі мен Құрманғызының «Сарыарқа» күйлерін тыңдатқанда:
   

Шығарма қалай орындалды? (көңілді, мұңлы, жіге рлі, қуанышты т.б.) Балалар шығармалар қандай жанрға жатады, əн бе , жоқ əлде күй жанры ма?

Күйшілердің тағы қандай шығармаларын білесіңдер?

1. 
   Музыканы түсіну үшін оны басынан аяғына дейін зейін қойып тыңда.
   
2. 
   Музыканы тыңдап отырғанда басқаға көңіл аударма.
   
3. 
   Əннің немесе күйдің атына, мазмұнына назар аудар.
   
4. 
   Музыканы есіңде ұзақ сақтау үшін оны бірнеше рет қайталап тыңда.
   
5. 
   Музыканың негізгі əуенін еске сақтап қалуға тырыс.
   
6. 
   Əуенін ішіңнен айтып орында.
   

7. 
   Тыңдалған музыканың композиторын ұмытпа.
   

2. 
   Халқымыздың музыка тілін терең түсінетіндігі ел арасында ертеденақ аңыз болып таралған. Бүгінгі та ңда мамандардың алдында тұрған мəселелердің біріатаба баларымыздай музыканың құдіретін терең түсініп, оны өзінің рухани азығы етіп, адам өмірін нұрландыруға ат салысатын музыкалық білімді азамат теіп тəрбиелеу.
   

Музыканы қабылдау күрделі үрдіс. Сонау XI ғасырдағы Шығыс педагогикасы тарихында тəлім тəрбиелік мəні жағынан аса құнды еңбек болып табылатын «Кабуснама» шығармасында музыканы тыңдау жəне қабылдауға байланысты біраз пікірлер айтқан. Автор (Кайкаус) осы еңбегін 63 жасында ұлы Гиланшахқа арнап жазған. «Жыршы жəне музыканттық туралы» деп аталатын 16тарауында «Балам, біліп қой, егер музыка жолына түсер болсаң жеңіл де жайдарлы бол. Музыка өнеріне арналған сарайға кіргенде бетəлпетіңді тыжырайтпа, қабағыңды түйме. Бір ғана баяу не жылдам орындалатын шығармаларды тыңдай берме. Өйткені, адамның мінезі де бірдей емес...» деген екен. Музыканы қабылдауды Яворский: «музыканы қабылдау ісіне негіз болатын нəрсе ойлау, бəрімізг е анық естілетін сөйлеген сөз сияқты түсіне білу» деп есептейді. Асафьев «белгілі бір шығарманы жанды орындау арқылы таныстыру, сол арқылы музыкалық терминдерді жеткізу, оларды пайдаланудың анық та, айқын түсінікті түрін қарау. Ең негізгісіоларды қызықтыра білу.

сондықтан тəрбиеші нені қажет деп тапса соны сол ақ тақтаға жазуы тиіс.

1. 
   Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе: учеб. Пособие для студентов пед. инст по спец «музыка и пение».М.: Просвещение, 1983
   

2. 
   Осеннева М.С., Безбородова Л.А. Методика музыкального воспитания младших школьников: Учеб. Пособие для студ. Фак. Педвузов.М.: Издательский ц ентр «Академия», 2001
   

№6 дəріс сабақ

2. 
   2сыныпқа музыкалы қ сипаттама
   
3. 
   2сыныптағы музыка лық сауаттылық
   

Балаларда 2сыныпқа қарай түрлі музыкалық əсерлер м ен түсініктер қалыптасады, біршама тəжірибелер жинақталады. Сабақтың алғашқы күнінен бастап есте сақтау қабілеті мен ырғақтық сезімдерін одан əрі дамыту, музыканың мəнерлеу мен бейнелеу мүмкіндіктерін түсіну, əн айту дағдыларын қалыптастыру жұмыстары тиянақты жүргізілуі керек. 1сынып пен 2сынптар арсындағы байланыс жаңа материалдар негізінде көрінеді. Сабақ барысында мұғалім қазақ халқының əдетғұрпын қадірлейтін, өмірімен байланыстылығын түсіне, ішкі жан дүниесі бай, өнерлі тұлғаны тəрбиелеуді мақсат етеді.

1. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 2 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998.
   

2. 
   Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе: учеб. Пособие для студентов пед. инст по спец «музыка и пение».М.: Просвещение, 1983
   

3. 
   Осеннева М.С., Безбородова Л.А. Методика музыкального воспитания младших школьников: Учеб. Пособие для студ. Фак. Педвузов.М.: Издательский ц ентр «Академия», 2001
   

№7 дəріс сабақ

2. 
   3сыныпқа музыкалы қ сипаттама
   
3. 
   3сыныптағы музыка лық сауаттылық
   

Үшінші сыныптағы музыкалық тəрбие қазақ халқының дəстүрлі поэзиясымен аспаптық музыка өнерінің өзара байланысын көрсетуге арналған. Өз халқының əншілік дəстүрі, халық асаптық музыкасы мен ақындық шығармашылығы жөнінде жанжақты мағлұматтар ала бас тайды. Сонымен қатар музыка сабағында халықтың ақындық шығармаларымен (жыр, терме, айтыс оның түрлері, жыршы, жырау, күй тартыс т.б.) таныса алады. Үшінші сыныпта вокальды хор жұмысына көп көңіл бөлінеді. Ұсынылып отырған əндердің тəрбиелік мəні зор, танымдық жағы да өте құнды. Əндер балалар дауысына икемді. Дауыс диапазонының ұлғаюына ықпал етеді. Бұл кезеңде оқушылардың ести білу, есте сақтау қабілеттері тұрақты зейін болып қалыптасқандықтан балалар бір дауысты əндермен қатар екі дауысқа құрылған əндерді де орындай алады. Сол сияқты жыр мен термеден де үзінділер орындап, тыңдай алады.

1. Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 2 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998.

2. 
   Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе: учеб. Пособие для студентов пед. инст по спец «музыка и пение».М.: Просвещение, 1983
   

2. 
   Осеннева М.С., Безбородова Л.А. Методика музыкального воспитания младших школьников: Учеб. Пособие
   

№8 дəріс сабақ

2. 
   4сыныпқа музыкалы қ сипаттама
   
3. 
   4 сыныптағы музык алық сауаттылық
   

Бұл кезеңде балалар толығымен қай жағынан алсақта кемелденген шағы. Түйсік, қабылдау, есте сақтау, зейіннің толысып толығатын кезеңі. Бұл сыныпта төменгі 123сыныптардағыдай емес, музыка туралы түсінігі мол.

1. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 2 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998.
   

2. 
   Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе: учеб. Пособие для студентов пед. инст по спец «музыка и пение».М.: Просвещение, 1983
   

3. 
   Осеннева М.С., Безбородова Л.А. Методика музыкального воспитания младших школьников: Учеб. Пособие для студ. Фак. Педвузов.М.: Издательский ц ентр «Академия», 2001
   

№9 дəріс сабақ

2. 
   Аспаптар туралы аңыздар.
   

1. 
   Халықтың музыкалық мұрасын жиыптеріп, оны зер ттеу жолында артында ұмытылмас із қалдырған А.В.Затаевич, академик А.Жұбанов өнер зерттеушісі Ерзакович, Равин жəне Б.Сарыбаев сияқты ғалымдардың шексіз еңбектері халқымыздың игілігіне жарап, ұрпақтанұрпаққа жалғасып келеді. Біз аспаптарды жүйелеу арқылы олардың ішкі мүмкіндігін, дыбыстық бояуын, құрылыс –құрамын ажыратамыз. Осы мақсатқа жеткеннен кейін ғана əр сыныпты жекеж еке алып тереңірек зерттеуге мүмкіндік аламыз.
   

Аспаптардың құрылысы, жасалуы, жөнделуі, шығу тарихы, өзіне тəн ерекшеліктері туралы өнертанушы ғалым Болат Сарыбаевты еңбегінде көрінеді. Ол өзінің орысша – қазақша шыққан «Қазақтың музыкалық аспаптары» деген еңбегінде құнды құнды пікір айтып, өмірде қолдануына көп күш салып, аспаптар коллекциясын жасады. Ол музыка аспаптарын былайша топтастырады:

1. 
   Ішекті аспаптар: жетіген, шертер, домбыра, қобыз т.б.
   
2. 
   Үрмелі аспаптар: сыбызғы, керней, сазсырнай, үскірік, ысқырауық т.б.
   
3. 
   Ұрып ойнайтын аспаптар: дабыл, дауылпаз, даңғыра, мүйіз, тұяқтас т.б.
   
4. 
   Сілкіп ойнайтын аспаптар: асатаяқ, қоңырау т.б.
   

3. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 12 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998
   

2. 
   Б.Сарыбаев «Қазақтың ұлттық аспаптары.
   

• 
  10 дəріс сабақ
  

2. 
   Ə.Еспаев əндері
   
3. 
   К. Дүйсекеев шығармашылығы
   

Б.Ғизатов əндері: «Біз өмірдің гүліміз», «Төлдер», «Əліппе» т.б.

К.Қуатбаев əндері: «Көктем», «Ел қорғауға əзірміз», «Ақ əжем», «Каникулда» т.б.

К.Дүйсекеев «Ана», «Жаужау жаңбыр» т.б.

1. 
   Ғизатов Б.Г. Мектептегі əн музыка сабағы. Алматы, 1968.
   
2. 
   И.Нүсіпбаев Балалар əндер жинағы. Алматы.
   

№ 11 дəріс сабақ

1. 
   «Қошақаны қойдың, Қайда қалып қойдың? Бұлтиып тұр бүйірің, Қай өрістен тойдың?
   

2. 
   Секеңсекең, ей, лақ, Жүрмін саған кеіпақ. Тыным тапсаң, болмай ма, Секірмейақ, кей уақ!
   

3. 
   Ботақаны нардың Жарға неге бардың? Тілерсегің дірілдеп,
   

Секіре алмай қалдың», өлең сөздері арқылы мұғалім балалардан

төрттүліктің қандай түрлерін білетінін сұрап, төрттүлік балаларын қалай атайтыны туралы түсінік беріп,

суреттерін көрсетеді. Əн сіңімді жəне балаларды жалықтырып алмауы үшін қимылмен үйретеміз.

1. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. 4 сыныпқа арналған оқулық. Алматы, 1998
   

2. 
   Ш.Б.Құлманова, М.А.Оразалиева, Б.Сүлейменова Музыка. Хрестоматия. 4 сыныпқа арналған. Алматы, 1998
   

№12 Дəріс

Сазгердің əндерін ата?

Əндеріне аннотация бер.

Дəріс тақырыбы: Интегративтік оқыту технологиясы

1. 
   Интегративтік оқыту технологиясына сипаттама
   
2. 
   Өнер пəндерін интеграциялап оқыту технологиясы
   

Латынша «integratio» сөзінің қазақша мағынасы қайта құру (восстановление), толықтыру (восполнение), педагогика жəне психологиялық қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде «қалпына келтіру»/ / дегенді білдіреді.Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 20052010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламас ында: «отандық дəстүрлер, əлемдік тəжірибе жəне тұрақты даму қағидаттары негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңғырту» міндеттері көзделген /10, 2б/.

1. Педагогикалық психологиялық сөздік

• 
  14 дəріс Тақырып: Күй өнері
  

2. 
   Шертпе күй мектебі
   

Қазақ музыкасы өнерінің халықпен бірге жасасып, тарихи əлеуметтік өмірі мен толғаныс тебіреністерін үздіксіз баян етіп келе жатқан саласы əн мен күй. Соның ішінде күй жанрының алар орны бір бөлек.

2. 
   Шертпе күйлерқазақтың күй жанрының ішіндегі көп тараған күйлерінің бірі. Екі ішектен қос дауыстың мүмкіншілігін жекежеке пайдаланып, нəзік нюанстар, əсем қағыстарға, сыршыл лиризмге толы көптеген күйлер топтастырады. Шертпе күйлер мектебін қалыптастырушылар Тəттімбет, Тоқа, т.б. жəне бұл
   

өнерді əрі қарай жалғастырушылар Ə.Хасенов, М.Хамзин, Т.Момбеков т.б.

1. 
   Мазмұны мен тақырыбына қарай күйлер қалай бөлінеді?
   
2. 
   Қандай күйлерді арнау күйлерге жатқызамыз?
   

3. 
   «Ақсақ киік» күйі туралы не білесің?
   
4. 
   Күй жанры дегеніміз не?
   
5. 
   Күйдің қандай түрлері бар?
   
6. 
   Шертпе күй мен төкпе күй дегеніміз ?
   
7. 
   Шертпе күйлерге қандай күйлер жатады?
   
8. 
   Төкпе күйге қандай күйлерді жатқызуға болады?
   

9. 
   Төкпе жəне шертпе күй өнерінің негізін қалаушы қандай күйшілерді білесің?
   

1. 
   Құрманғазы. Сарыарқа. Алматы.
   
2. 
   Е.Үсенов Домбыра үйрену мектебі. Алматы
   
3. 
   Тастанов Домбыра үйрену.
   

4. 
   Ө. Спанов Домбыра үйренейік. Қазақ орта мектеп оқушыларына арналған оқу құралы. Алматы, «Əуен» 1992.
   
5. 
   Б.Сарыбаев «Қазақтың ұлттық аспаптары.
   
6. 
   Бейсенбекұлы О. Сазды аспаптар сыры: Көпшілік қауымға арналған. Алматы: Ана тілі, 1994. /1016/
   

№ 15 дəріс

1. 
   Сыныптан тыс музыкалық тəрбие түрлері
   
2. 
   Балалар мейрамдары мен бос уақыттары
   

Тəрбиенің негізгі мақсаты дені сау, ұлттық, сана сезімі оянған, рухани ойлау дəрежесі биік, мəдениетті, парасатты, арожданы мол, еңбекқор, іск ер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тəрбиелеу.

Родионов, Г.Ф. Суворовтың, Л:П.Чижникованың, Н.И. Бодлырев, Пидкасистый жəне т.б. еңбектерінде

көрініс тапқан /6/

Қазақстандық ғалымдар Қ.Құнантаева, Т.Сабиров, К.Б.Бозжанов, М.Таникеев т.б. еңбектерінде сыныптан

Сыныптан тыс жұмыстар