рибемен ете сирек ай-  налысатындыктан, бул отбасы дэстур 1

К,огамньщ езге де институттары сиякты отбасы да когам ушш маныз­
ды белгш бхр функцияларды аткару ушш кабылданган нормалар мен 
процедуралардын жуйесш курайды. Бул жагдайда отбасы неке немесе 
адамдардын туыстык катынастары аркылы байланыскан топ ретшде анык- 
талады. Ол балаларды тэрбиелеудх камтамасыз етедх жэне баска да когам­
дык манызы бар кажеттшктерд
1
канагаттандырады. Кептеген когамдар- 
дагы отбасы функциялары бхр-бхрхнен соншалык денгейде ерекшелене 
коймайды, ал отбасында калыптаскан дагдылар мен эдет-гурыптар осы 
функцияларды жузеге асыруда адамдарга улкен кемек керсетеда. Алай­
да, булар мейлшше эр турлх болады. Отбасылык емхрдщ букш турлерхн, 
бтм-болмысын терш жазатьш болса, онда эр когамнын отбасын куру- 
дагы Э
31
НД
1
К ерекше формасынын болганын ангару киын емес.
Ерлх-зайыптылар арасындагы ажырасу санынын есушен кершш отыр- 
гандай, неке мен отбасынын турактамау керсеткхшх дуние жузшщ букш 
дамыган елдерше тэн нэрсе. Бул урбанизация жэне онын халыктын 
интенсивтх кехш-конына типзетш эсерх, эйелдердщ эмансипациясы, гы- 
лыми-техникалык тецкерхстщ ыкпалы, элеуметтхк-экономикалык, мэде­
ни, этникалык, дхни сипаттагы себептер аркылы тусхндхршедх. Казхргх 
уакытта отбасы институты аса ауыр жагдайды басынан кешхрхп отыр. 
Отбасын сырттан турактандыратын кептеген алгышарттар, атап айтсак, 
эйелшщ куйеухне экономикалык тэуелдшгх, ажырасуга зан, дхн, мораль 
тургысында тыйым салулар немесе эркилы кхнэлаушылыкгар жойылды. 
Мундай жагдайда некенщ турактылыгын сактаудагы отбасына тэн хшкх 
алгышарттардын маныздьшыгы артады. Элеуметтану зерттеулерх керсет- 
кенхндей, ажырасуга кебхнесе ерлх-зайыптылардыц арасында болатын эр 
турлх езара щиелешстер (жанжал) ыкпал етедх. Ерлх-зайыптьшардын езара 
карым-катынастарынын бхрнеше денгейлерх бар. Сол денгейлерде, ягни 
езара уйлесхм таппаган жагдайда олардын арасында шиеленхстер бой 
керсете бастайды. Онын бхршшхсх — психофизиологиялык денгей. Мунда- 
гы уйлеспеушшк жьшыстык карым-катынастын бузылуынан байкалады. 
Жалпы бул кубылыс ете жи1 кездеседх, алайда кептеген зерттеушхлер оны 
ажырасудын негхзгх себебх деп карастырмайды. Психологиялык денгей 
кезхнде отбасында эркилы жагымсыз ахуалдардын пайда болатындыгы 
байкалады, бул унемх кездесхп, кайталанып туратын отбасындагы урыс- 
керхстен, бхр-бхрхне тихсуден, ашушандыктан куралады. Мундайда ата-ана 
езшщ ала алмаган ашу-ызасьш балага тегедх. Ушхншхсх — элеуметтхк-релдхк 
денгей. Бул денгейде отбасындагы ымырашылдык, сыйласымдык пен 
турактылыктын бузьшуы мына белплерден байкалады: отбасылык-турмыс- 
тык ауыргпалыктардын кхмге тусетхндхп мен мхвдеттердх кате тусхну, оны тен 
белмеу, киыншылыкты бхрлесе отырып кетермеу, отбасылык укладтын
209
180-14

жен-жосыксыздыгы сеюлд1 кершютер. Тертцпщ — елеуметтж-медени 
денгей. Мунда шиелешстер ерл1-зайыптылардын бхрщ-бхр! тусхнуден калуы, 
сыйламауы, кызыгушылыктын жойылуы немесе кары м - катынас ка кана- 
гаттанбау, онын ем1рлж кундылыктарын, идеалдарын кабылдамау сипа- 
тында орын алады.
Кдй денгейде болмасын шиелещсп тудыратын себептер аса мол, эр1 
онын турлер1 мен сипаттары да аз емес. Десек те, сол себептердщ мезплге 
орай пайда болуына байланысты оларды екх улкен топка белуге болады. 
Онын алгашкысы — отбасын курганга дейшп объективп турде калыптас­
кан езара карым-катынастардын, некеге турганнан кешн, б1рлеап ем1р 
сурген кездеп жене ортак шаруашылыкты журпзу тусында пайда болган 
себептер. Екшил топтагы себептерш теуекел етудщ алгышарттары деп 
атайды. вйткеш некеге отырганга дешнп кыз бен ж ттгщ танысуы кезшде 
калыптаскан щкерлж сез1м мен сыйластык ажырасуды б1ршама тежейдг 
Теуекелдщ алгышарттары адамнын кемел тулгалылыгына, онын шыккан 
тепне, алган тербиесше, некеге отыру кез1ндеп шарттарьша тжелей бай­
ланысты. Теуекелдж алгышарттарга: ерлх-зайыптылардын бшм1 мен жас 
мелшёршдеп айырмашылыктар; ерл1-зайыптылардын б
1
ршщ маскунем- 
джке салынуы; некеге, жалпы отбасына немкурайлы, жецжтжелга карауы; 
некеге аса жас кез1нде турудын себептер1, б1р-б1рш жете танып-бшудщ 
узакка созылмауы; некеге отыруга ата-аналардын катан карсы болуы; 
езара келйпмс
1
з, кысыммен некеге отырулар жатады. Бул алгышарттар- 
дын калай жузеге асып жатканы бхрлесш етк1зген гумырларынын алгаш­
кы жылында-ак езш байката бастайды. Зерттеулердщ корытындыларын 
сараласак, жас адамдардын бфаз бел!п некеге отырганда отбасына жат 
ерекеттерд! басшылыкка алып, соларга суйенген. Мысалы, ата-анасынын 
жанынан, сол ез1 ескен отбасынан кетуге, ез бетзнще жеке-дара жауапты 
кадам жасауга, 61 ре уде н кек алуга немесе тандап алган досына серж бо- 
луга ниеттенедк Элбетте, некеге булайша атусп, жауапкеразджпен карау, 
б1р!пп тутщ тутетуге сай келетш максат-мудделердщ болмауы, туптеп 
келгенде, е рл I - за й ы пт ы л ард ы н алдына б1ршама киыншылыктарды то- 
сады. Олар — отбасынын езш-ез1 билеу1, ерл1-зайыптылык релдерд1 анык- 
тау, еркайсысынын отбасынын 1Ш1Ндеп статусын, ёздершщ ортак мак- 
саттарын белплеу жежндеп М1ндеттер1. 
20
жастан аспай уйленгендер ара­
сында некеге отырудын психологиялык дайындыгынын болмайтыны 
аныкталган. Жас отбасы вдетте ата-анасынан белшш кетпейд
1
жене бас- 
тапкы кезде материалдьжжагынан еке-шешеане тутастай теуедщ болады. 
Мундай жагдайда жанадан отау кетерген жастар арасында вз нршшктерш 
ез беттершше камтамасыз ету, ондагы отагасылык билж, уй болган жас­
тар арасындагы жене олармен б1рге туратын ата-аналарымен езара дурыс
210

карым-катынас орнату проблемалары туындайды. Бул проблемалар ерл1- 
зайыптыларды калай болган кунде де эркилы шиелешстерге экелщ 
соктырады.
Ерл

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: