Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
| ӛсимликлердиң ғалаба
гүллеў (апрель, май айлары) дәўирине туўра келеди («Шыпакер» 2018. Май, №5). Наўқас жатқан бөлмениң айналарын ӛсимликлердиң ғалаба гүллеў дәўиринде бəрқулла ашып қойыў қадаған етиледи («Шыпакер» 2018. Май, №5). Бул перифразалар ӛсимликлердиң ғалаба гүллеў дәўири деп баян етилген. Тийкарынан апрель, май айларын нəзерде тутқан. 8. Ҳайўанатлар менен байланыслы перифразалар. «Енди исенемен, 1968-жылы атып өлтирилген жолбарыс биз жоқарыда айтып берген « ҳайўанатлар патшасы » болыўы да тəəжип емес» («Еркин Қарақалпақстан» 2022.22.02. № 21). Бул мысалдағы ҳайўанатлар патшасы перифразасы жолбарыс сөзиниң орнына қолланылған. 9. Жумыс орнының, мәкемениң атамасын билдирип келген перифразалар. Журналистлердиң дөретиўшилик шеберлигин лексикалық бирликлерге айрықша итибар қаратып атырғанлығында көриўге болады. Журналисттиң қызығыўшылығы, билим дəрежеси, стильлик өзине тəнлиги де көзге тасланады. Тийкарғы теманы ашып бериўде салыстырыў ҳəм анализ ислеў процесслери дыққатқа ылайық. Сөзлерге күшейтиўши мəни бериў арқалы контекстти баянлайды. Мысалы: «Таныстырыўда миллий бағ аймағында салыныўы режелестирилген Мəмлекетлик көркем өнер музейиниң жойбары, атап айтқанда, дүньяға белгили «Ателье Брукнер» архитектура бюросы тəрепинен таярланған көргизбелер, экспозициялар ҳəм басқа да бөлмелердиң жайласыў режеси көрип шығылды» («Еркин Қарақалпақстан» 2022.24.02. № 21). Бул мысалдағы дүньяға белгили архитектура бюросы перифразасы «Ателье Брукнер» атамасын билдирип келген. Газетадағы арнаўлы рубрикалар газета оқыўшысының дыққат орайында болады. Сонлықтан усындай мазмунды беретуғын перифразалардан пайдаланылған. 10. Жыл мәўсимлери ҳәм байрамлар менен байланыслы болған перифразалар . Бундай перифразалар газета оқыўшысына, кең жəмийетшиликке, ҳəттеки басқа тараў ўəкиллери ушын да жүдə таныс болған перифразалар саналады. Мысалы: « Жаңаланыў ҳәм жасарыў мәўсими алдынан ҳəр бир ўатанласымызды өзиниң жасап атырған аймағын, көшесин ҳəм мəҳəллесин абаданластырыў ҳəм көклемзарластырыўға шақырыў мақсетинде республикамызда «Жасыл мəкан» акциясына старт берилди» («Еркин Қарақалпақстан» 2022.24.02. № 21). Бул мысалдағы жаңаланыў ҳәм жасарыў мәўсими перифразасы бәҳәр мәўсими сөзиниң орнына колланылған. Баспасөзде байрам сəнелери менен байланыслы перифразалар кең түрде қолланылмақта. Себеби, белгили бир сəне ямаса байрамның өзиниң атамасын атап көрсетиўге қарағанда перифразалардан пайдаланыў мақсетке муўапық келеди. Мысалы: «Халқымыздың ески тарийхы, бай мəденияты ҳəм бийбаҳа қəдириятларын өзинде айқын жəмлеген, ана тəбият ҳəм адамлардың руўхыятында жүз беретуғын жасарыў, жаңаланыў ҳəм раўажланыўларды əсирлер даўамында толық көрсетип киятырған Наўрыз байрамы ең қәдирли миллий байрамларымыздан бири болып есапланады» («Қарақалпақстан жаслары» 2022.24.02. №7). «2022-жыл Наўрыз улыўмахалықлық байрам мəмлекетимизде «Ассалам, Наўрыз – жаңаланыў, мийрим-шәпәәт ҳәм қәдир-қымбат байрамы! » деген баслы идея тийкарында улыўмахалықлық сейиллер тəризинде көтериңки руўхта ҳəм жоқары дəрежеде белгиленсин» («Қарақалпақстан жаслары» 2022.24.02. № 7). Бул мысаллардағы ең қәдирли миллий байрамларымыздан бири, жаңаланыў, мийрим-шәпәәт ҳәм қәдир-қымбат байрамы перифразалары Наўрыз байрамы сөзинин орнында қолланылған. 11. Кӛркем ӛнер тараўы менен байланыслы перифразалар. Баспасөз бетлеринде көркем өнер тараўы дерлик ҳəр бир жанрдың баслы темаларының бири. Арнаўлы рубрикаларда, турақлы рубрикаларда, мəўсимлик рубрикаларда бул тараў кең сөз етиледи. Сонлықтан тараўға тийисли перифразалар жүдə шеберлик пенен пайдаланылмақта. Айырым перифразалар жаңадан дөретилип атырғанлығын атап көрсетиўге болады. Мысалы: Ол сахналастырылған спектакльлерге талқылаў жасап, фильм ҳәм спектакль ӛзеги болған сценарий ҳәм пьесаларды изертледик ҳəм үйренип шықтық («Еркин Қарақалпақстан» 2022.19.05. №56-57). Соныӊ ушын да, халқымыз талант – бийбаҳа ғәзийне деп бийкарға айтпаған («Қарақалпақстан мəденияты» 2021.03.07. №27-28). Бул мысалдағы фильм ҳәм спектакль ӛзеги- сценарий ҳәм пьесалар деп түсиндирилген. Буннан тысқары бул тараў менен байланыслы бийбаҳа ғәзийне, жақсылық елшилери, кешеги күн, ӛтмиш ҳаққында жырлаў, кӛркем ӛнеримиз гүлтажы сыяқлы перифразалардан шеберлик пенен пайдаланған. Ал олар түп мəниси талант, бақсы, ақын ҳәм жыраўлар, қобыз сести, «Лазги» аяқ ойыны сыяқлы сөзлер. Демек, текстти тəсиршең формада жеткерип бериў журналист дөретиўшилигинде баслы максет етип белгиленген. Жуўмақлап айтқанда, перифразалар ҳəр бир ўақыя- ҳəдийсени көркем формада жеткерип бериўге хызмет етеди. Күнделикли баспасөзде жəмийетлик-сиясий тур- мыстағы реформалар, жəмийетлик хабарлар, жəмийет- лик басламалар кең сөз етиледи. Ал, тəсиршеңликти тəмийинлеўде тилдиң көркемлеў қуралларынан өнимли пайдаланылады ҳəм жаңа формалары да жетилистирип барыўда айрықша хызметти атқарады. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|