Наурыз: Т‡ркілік д‡ниетаным мєуесі
Наурыз – ежелгі түркілік «ну(нау) ырыс»
жүктеу/скачать 1,18 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Құтты болсын!»
| Наурыз – ежелгі түркілік «ну(нау) ырыс» - «Көктің соны берекесі, ырысы, сыйы бұйыратын, ғаламдық Құбылыстың, жербетілік Жылдың, Жылдық мезгілдің басы боларлық - сәт» деген сенімнен туындаған ырымды жүзеге асыру жоралғысы.
Көк – аталық негіз, барлық игіліктің көзі; ғаламды билеуші Жаратқанның тұрағы. Тәңір – ғаламға жарық таратушы, бар жақсылықтың көзі, Жаратушының рухы, қайырымды құдырет. Іңір – Тәңірдің антиподы, Жақсылыққа қарсы рухани күштердің басы, түнек таратушы қайырсыз құдырет. Құт – Ұлы күштің, Жаратқанның батасымен байанды болатындай кепілі бар құбылыс пен құдырет көзі. Қазақтың «Құтты болсын!» айту дәстүрінің түбінде кез келген қуанышты құбылыстың құдыретті Көктің қолдауына ие болуын, Тәңір ырқына негізделуін тілеу арқылы оның баянды болуын аңсау жатыр. Қыдыр ата – Жаратқанның, Ұлы құдыреттің атынан жер бетін аралаушы және адамзатқа құт үлестіруші, оны қолдаушы кемел Рух. Қыдыратаны Наурыздың персонаджы ретінде «тірілтуге» болмайды, ол мистикалық тұлға болғандықтан, Ырыс таңының басты мифтік кейіпкері болып қалғаны жөн. Ұмай ана – аналық негізді әйелбейнелі тұлға, береке мен қайырымның көзі, жер бетіне Жаратқанның бұйрығымен дарыған игіліктерді туындатушы, еселеуші, молайтушы кейіп; Жердің мифтік бейнесі, киесі. Наурыз меркесінің басты кейіпкері ретінде тұлғалауға тұратын бейне. Ол негізінен наурыздық сахнаның көркі, басты тұлғасы, оқиғаның ортасы болғаны абзал. Жылкие – әрбір жылдың мазмұнына сәйкес келетін түрлі жылдардың киесі саналатын айуандар тұлғасы; онекіжылдық мүшелге сәйкес 12 жылкие болады; жылкиелер наурыздық негізгі кейіпкерлер болып, Ұмай анамен бірге сахналық оқиғаны дамытуға қатысады. Ырыс – Жаратқанның бұйрығымен, Қыдыр атаның батасымен дарыйтын сый. Береке – адамдардың ниетіне рыйзалықтан Тәңір мен Ұмай тарапынан бұйыратын табыс, жеміс, бұйырым. Жолтерек – жаңажылдық Өмір ағашы; Көк пен Жер арасындағы жол, науан; Жоғарғы және Төменгі дүниелерді жалғаушы Бәйтерек; Көк күмбезін «тіреуші» бақан. Жолтерек адамзатқа жаңа (ну) қайырымдар легі мен енапат (нау) ырысты өз бойымен жеткізуші және Көкке, Жоғарғы дүниеге адамдардың ниет-тілектерін жөнелтуші ғаламдық өзек, жоларна. Жолтерек рөлін ежелгі түркілерде «йол» (бертін келе, орыс тіліне ёл+ка түрінде сіңген) аталған қарағай текті жасыл ағаш атқарған. «Йол» ұғымын «ёлкадан» ажырату үшін «жолтерек» сөзін қолданып отырмыз, бұл бір жағынан мифтік Самұрық-Айдаһар-Бәйтерек оқиғасына да қатысты. Атрибут ретінде басы шаңырақ секілді күмбезге тірелген, аяғы конус не көпқырлы пирамида тұрпаттас етегі бар жасыл түсті бақанды орнатуға болады. Бақанның бойы ақ пен қара түсті арқан не таспамен спираль бойынша оратылады. жүктеу/скачать 1,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|