Ц дыбысын қоюға жасалатын артикуляциялық жаттығулар:
«Түтікше»
«Күлеміз»
33
Чч дыбысы
Ч дыбысын сәтті қою үшін Т, Щ,С дыбыстарының дұрыс айтылуы маңызды. Ал егер Ш дыбысынан бала дұрыс айта алмаған жағдайда, Ц дыбысы арқылы түзетуге болады. Тілдің ұшын төменгі тістер артынан қойып ,Ц дыбысын айтқанымыз, осы сәтте зондпен немесе саусақ көмегімен тілдің ұшын артқа қарай итереміз.
Ч дыбысы Ц дыбысымен алмасқанда Ш дыбысын түзеткендей механикалык әдіс ұсынылады . Бұл дыбысты түзету үшін Т дыбысы негіз болатын тәсілді де ұсынуға болады . Егер тіл астына зонд көмегімен дыбысты айтқан кезде , тіл шетін аздап көтеріп , сәл шегіндірсе төменгісі пайда болады . Ш дыбысынан ч дыбысы гана шыгып коймайды , егер ч дыбысы буында менгерiлген болса одан ш дыбысын алуға болады . Бұл жағдайда әуелі ұзартып алып , содан соң біріккен дыбыстан онын фриктивті бөлігін ажыратса жетеді . Мысалы : чш - чш - чщ .
34
Шш дыбысы
Ш дыбысының жасалуы:
Ерін аздап дөңгелек еді. Тістер аздап бір- біріне түйіскен, не болмаса сәл жақындаған. Тіл таңдайға «ожауланып» көтеріледі. Тілдің бүйірлері жоғарғы азу тістерге тиеді. Тілдің алдыңғы ұшы альвеол артындағы таңдайға көтеріліп, ортасында жарты ай қуысын жасайды.
Ерінді дөңгелектеп, шудың шығуын төмендетуге дайындаймыз.Тілдің ұшын таңдайға көтеріп СЬ (жұмсақ С) дыбысын айтқанда, жұмсақ таңдай көтеріліп, мұрын жолын бітейді де, дем жұтқыншақ пен ауыз қуысына еркін өтеді.
Машықтандыру:
«Щи-щи»
«Щука-шортан» деп,
«Щедрый-жомарт,мырза»-деп
«Щитті» аударды «қалқан» деп,
Щедрый тұр риза боп.
36
Ыы дыбысы
37
Іі дыбысы
38
Ээ дыбысы
39
Юю дыбысы
40
Яя дыбысы
41
“Күрекше”-тіл босаңсытылады, жалпақ күйге енгізіледі де, төменгі ерін үстіне қойылады. Осы қалыпта бірнеше секунд ұстап тұру керек.
“Түтікше”-тіл ауыздан шығарылады да, түтікше түріне енгізіледі. Жаттығуларды алдымен жайлап, айна алдында жасалады, сонан соң біртіндеп жоғарырақ ырғаққа көшу керек. Әрбір жаттығу 10 секундтан 6-8 рет орындалады.
“Сағат”-тілді жіңішкертіп ұстап оңға, солға жайлап қозғау керек. Осылай санап отырып 15-20 рет қайталау керек.
“Тісімізді тазалаймыз”-
жымиып, тістерді көрсету. Ауызды ашып, тілдің ұшымен жан-жаққа, одан кейін жоғарыдан төмен қарай қозғалыстарды жасау.
“Ожау”-ауызды кең ашып,жалпақ тілді көтеріп жоғары тістерге созып,бірақ тигізбей ұстап тұру керек.
“Тоқылдақ”-ауызды кең ашып тілдің ұшымен жоғарыға альвеолаға немесе таңдайға жиі-жиі соғылғандай қимыл жасау керек.
“Күлеміз”-еріндеріміз екі жаққа керілген күйде болады,жымию.
