Не арнайы педагогика кафедрасы
жүктеу/скачать 258,74 Kb.
|
Арнайы психология лекция жинағы (1) (1) (3)
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция 22. Дамуында ауытқуы бар балалардың ойлауы Жоспары
| Қолданылатын әдебиеттер:
1. Педагогикалық психология. 2016. Гарбер А.И. 2. "Педагогикалық психология. 2015. Өтепбергенова З.Д." 3. Жалпы психология. 2015. 4. "Жалпы психология. 2015. Байбекова М.М., Жантасова Ж.Н. 5. Жалпы психология. 2014. Алдамұратов Ә. 6. Психологиялық кеңес беру. 2015. Байбекова М.М., Жантасова Ж.Н. 7. Жалпы психология. 2014. Алдамұратов Ә. 8. Психология және адам дамуы. 2014. Асылханова М.А 9. Психология және адам дамуы. 2017. Үсембаева Р.Б.,Пірімбетова К, Әкімбаева А.Ә. 10. Психологиялық ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру. 2015.Болтаева Ә.М. Лекция 22. Дамуында ауытқуы бар балалардың ойлауы Жоспары: 1.Дамуында әр түрлі ауытқуы бар балалардың көрнекі-іс әрекеттік және көрнекі-бейнелі ойлауы. 2.Ойлаудың дамуының ерекшелігі. Кемақыл балалардың ойлау ерекшеліктері. Кемақыл балалардың ойлау операцияларының кемістігін көптеген эксперименттер нәтижелері дәлелдейді. Мысалы, М.В.Зверева мен А.И.Липкина кемақыл балалар заттарды салыстыруда олардың ұқсастықтарынан гөрі айырмашылықтарына назар аударатынын айтады. Көмекші мектептердегі мұғалімдердің жылдар бойы жинақтаған мол тәжірибесі кемақыл оқушылардың ойлау түрі нақты екендігін көрсетеді. Кемақыл оқушылардың ойлауындағы негізгі кемшілік – қорыту, жалпылау қабілеттерінің төмендігі, бұл оқу процесіндегі ережелер мен жалпы ұғымдарды меңгере алмаудан көрінеді. Олар ережені жатқа білгенімен, көп жағдайларда мағынасына бойламайды, өз тәжірибесінде дұрыс қолдана алмайды. Сондықтан ережелерді білуді қажет ететін пәндер – арифметика мен грамматиканы қиындықпен меңгереді. И.М.Соловьев кемақыл балалардың ойлау қабілеттерін зерттеуде стереотиптік тенденцияларды анықтайды. Бұл тенденция балалардың арифметикалық есептерді шешуде әрбір жаңа есепті өзі білетін бір ғана жолмен шешуге тырысатынынан көрінеді. Мұндай «жабысқақ» ойлау түрі логикалық ойлауға кері «секірулер» туғызады, яғни бірден бірге ауысады.Мұндай инерттіліктен туындайтын ойлаудағы ретсіздік көбіне эпсилепсиясы бар балалар мен энцефалитпен ауырған балаларда болады. Келесі бір кемшілік түрі – ойлаудағы реттеушілік рольдің әлсіздігі. Яғни бала өзі меңгерген ойлау операцияларын қажетті жағдайда тиісінше қолдана алмайды. Бұл ең алдымен мұғалім үшін қиындық туғызады. Шифтің айтуынша, балалар жаңа мәселемен немесе жаңа тапсырмамен (есеппен) танысқан соң бірден орындауға кіріседі. Оларда мәселені шешу жолын алдын-ала ойша қарастыру кезеңі болмайды. Г.М.Дульнев еңбек сабағында бұл балалардың берілген нұсқауды бір рет қана оқып қанағаттанатынын, ешқандай сұрақ қоймастан іске кірісетіндіктерін және қателескеннен кейін ғана сұрақтарды жаудыра бастайтындықтарын сипаттайды. Яғни жаңа мәселені шешудің жолы ойша талданбайды деген сөз. Бір жағынан бұл сыни тұрғыдан ойлай алмаумен байланысты.Кемақыл балалар өздерінің іс - әрекеттеріне сын көзбен қарамайды, өз қателіктерін көрмейді.Себебі, өз ойлары мен әрекетерін обьективті нақтылық талаптарымен салыстыра білмеу – сыни ойлаудың болмауынан деп түсіндіріледі. Бұл кемақыл оқушылардың басым көпшілігіне тән белгі. ПДТ балалардың ойлау ерекшеліктері. Ойлаудың басқа психологиялық процестерден айырмашылығы, бұл әрекеттің қандай да бір қиын мәселені, күрделі ситуацияны шешумен байланыстылығы. Ойлау қабылдау сияқты емес, сезімдік тәжірибе шеңберінен асып кетеді.Ойлауда сенсорлық ақпараттар негізінде теориялық және практикалық қорытындылар жасалады. Ойлау болмысты тек заттар түрінде ғана емес, олардың қасиеті, өзара байланысы, қарым-қатынасы түрінде, яғни белгілі бір заңдылықтар мен қорытындылар түрінде көрсетеді. Көрнекі – әрекеттік ойлау түрінің деңгейі бұл балаларда сау балалардың деңгейімен бірдей десе де болады, психикалық даму тежелуі өте айқын балаларда ғана сәл өзгеше болуы мүмкін. Балалардың басым көпшілігі берілген тапспмаларды дұрыс және жақсы орындайды, тек кейбіреулеріне ынталандырушы көмек керек болады, кейбіреулеріне тапсырманы қайталап түсіндіріп, нақты нұсқау беру қажет болады. Тұтастай алғанда, ПДТ балалардың ойлаудың бұл түрі қалыпты дамып келе жатқан құрбыларының көрсеткіштерімен бірдей. Көрнекі – бейнелік ойлау түрі көрнекі – әрекеттік ойлауға қарағанда жоғарырақ деңгей болғандықтан, сараптамалар әртүрлі көрсеткіштер береді. Мысалы, мектепке дейінгі жастағы балалардың 30 % -і ешқандай қиындықсыз тапсырмаларды орындай алса, балалардың 60 %-не бірнеше рет түсіндіру мен түрлі көмек беру қажет болады, ал 10 %-і жоғарыдағы мүмкіндіктерді пайдаланса да, бәрібір тапсырманы орындай алмаған. Айта кететін бір жай, балалардың көңілін бөліп, алаңдататын жағдайлар болғанда тапсырма орындау деңгейі күрт төмендеген. Сөздік – логикалық ойлау түрі – ойлаудың ең жоғарғы деңгейі, сондықтан да көрсеткіштер бірден төмендей бастайды. Сөйтсе де, ПДТ балалардың арасында ойлаудың бұл түрінің даму деңгейі қалыпқа сәйкестері де кездеседі (15 %). Балалардың 65 %-ң тапсырманың тек жартысын ғана орындауға шамалары жетеді. Көп жағдайларда балаларға сөздік қордың аздығы, логикалық байланыстарды орната алмау, заттар мен құбылыстардың өзара қатынасын ұғынбау тәрізді кемшіліктер кедергі жасайды. Қалған 20 % баладағы ойлау деңгейі өте төмен. Олардың сөздік – логикалық ойлау түрі әлі жетілмеген, тек енді ғана дами бастаған деп есептеуге болады. Мектепке келгенде балалардың ойлау әрекетінде кездесетін жоғарыдағы аталған қиындықтар ең алдымен, ойлау әрекетінің негізгі компоненттері болып табылатын интеллектуальдық операцияларды (анализ, синтез, салыстыру, қорыту және абстрактілеу немесе дәйексіздендіру) әлі толық меңгермегендігімен байланысты. Есту қабілеті зақымданған балалардың ойлау ерекшеліктері. Саңырау балалар еститін балаларға қарағанда сөйлеу тілін өте кеш меңгеретіндіктен және оны өзгеше сенсорлық жолмен игеретіндіктен ойлау дамуында басқа танымдық процестермен салыстырғанда анағұрлым көп спецификалық ерекшеліктер байқалады. Есту қабілетін ерте жоғалтқан балалардағы ойлау қабілетінің дамуы мәселесі ертеден – ақ психологтар мен философтардың назарын өзіне аударуда. Себебі саңырау баланың дамуындағы өзгеше ситуацияның анализі сөйлеу тілінің ойлау дамуындағы және қызметіндегі ролін айқынырақ түсінуге мүмкіндік береді. Көрнекі - әрекеттік ойлауға затпен сырттай әрекет ету жатады, мұнда бала өз мақсатына жету үшін түрлі заттарды құрал ретінде пайдаланады. Ойлаудың бұл түрінде сөйлеу тілінің ролі аз.Саңырау балада еститін баладағыдай практикалық тапсырмаларды орындау барысында бір ситуациялық мәселенің шешімін екінші бір ситуациялық мәселеге көшіру қажеттілігі туындайды. Бұл тиісті көрнекі-әрекеттік қорытындыларды қалыптастырады (А.В.Запорожец). Сөйлеу тіліне дейінгі ойлау – инертті, икемділіктен ада. Қандай да бір затты бір жағынан ғана қабылдаған бала, егер сыртқы жағдайлар көмекке келмесе сол пікірінен ажырай алмайды. Ал көрнекі-бейнелік қорытындылардың өздері кез келген сөйлеу тілін саналы түрде меңгеруге қызмет етеді (сөйлеу тілі немесе ымдау тілі) . Саңырау балалар көрнекі-әрекеттік мәселелерді шешуді өте кеш, әрі элементарлы жолдармен меңгереді. Н.В.Яшкованың зерттеулерінде бастауыш сынып жасындағы саңырау балалар тапсырманы орындауда тек үлгіні қайталауға тырысады, әрекет етудің жалпылау немесе қорытындылау жолын пайдалана алмаған, сондықтан тапсырманы дұрыс орындау үшін оларға еститін балалармен салыстырғанда үш –төрт рет артық көрсету немесе түсіндіру қажет болған. Көрнекі – бейнелік ойлау. Мұнда негізгі рольді сөйлеу атқарады. Заттың өзіндік белгілерін меңгерген бала осы бейнелер арқылы ойлау әрекетіне көше алады.саңырау балалар сөйлеу тілін меңгергенге дейін және меңгергеннен кейін де ұзақ уақытқа дейін көрнекі-бейнелік ойлау сатысында қала береді. Мұнда олардың психикалық дамуындағы диспропорция - ойлаудың көрнекі түрінің мағыналық түрінен басымдығы байқалады. Жоғары сыныпта оқитын саңырау балалар көрнкі-бейнелік ойлауы күрделі мәселелерді шешуде анық байқалады. Бұл олардың мәселе немесе тапсырма негізінде жатқан нақты белгілер мен қатынастарды толық және нақты қабылдай алмауымен түсіндіріледі. Мәселені немесе есепті шешу қағидасын санада анық ұғынбау, сырттай әртүрлі, бірақ құрылымдық қағидасы жағынан ұқсас бір тапсырмадан екінші тапсырмаға ауысу қиындығы сияқты мәселелер кезігеді. Саңырау балалар көрнекі есептер шарттарына анализ жасауда, яғни әртүрлі белгілердің арасындағы қатынастарды анықтауда ымдау тілін немесе сөйлеу тілін қаншылықты көп пайдаланса, соншалықты сәтті шешімдер таба алғандығы белгілі болды. Толыққанды көрнекі – бейнелік ойлау сөздік-логикалық ойлаудың іргетасы болып қаланады. Жақсы дамыған көрнекі –бейнелік ойлау балаларды логика сатысына бастап әкеледі, жалпыланған, қорытындыланған модельдік мағлұматтардың пайда болуына мүмкіндік жасайды, демек ұғымдар қалыптасады. Көрнекі –бейнелік ойлау сатысының және сөйлеу тілінің кеш қалыптасуына байланысты саңырау балалар сөздік-логикалық ойлау сатысына ұзақ уақытқа дейін көтеріле алмайды, бұл процесс тек 17 жас шамасында ғана аяқталады (Т.В.Розанова). Бастауыш сыныптарда «сонша артық», «сонша кем»,«сонша есе» деген ұғымдар, ұғымдармен түрлі операциялар жасау, шамалар арасындағы қатынастарды анықтау мен өзара кері қатынастарды меңгеруде бұл балалар үшін қиын меңгерілетін материал. жүктеу/скачать 258,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|