Жалпылау және нақтылау.Жалпылау — бұл ойлау арқылы бейнеленетін көптеген заттардың ұқсас, мәнді белгілерінің осы заттар туралы бір ұғымда ойша бірігуі. Мәселен, алмада, алмұртта, апельсинде, алхорыда және т.б. бар ұқсастық белгілер бір "жеміс-жидек" деген ұғым арқылы беріледі, жалпылама ойлау абстракциялық іоәрекетімен тығыз байланысты.
Кейбір заттар мен құбылыстардың ұқсас белгілері жалпыланады, ол абстракциялау үрдісінде бөлініп көрсетіледі.
Жалпылау да абстракция сияқты сөздер көмегімен іске асады. Кез-келген сөз жалпылық мағынаны білдіреді. Мысалы, мал деген сөзді айта отырып, көптеген жеке белгілерден тұратын ойды білдіреміз.
Абстракциялау мен жалпылаудың ойлау тәсілдері екінші сигнал жүйесінің ерекшеліктерінің негіздеріне сүйенеді.
Нақтылау— бұл жалпыға сәйкес келетін жалпыдан жалқыға ойша көшу.
Нақтылау — бұл ойлау тәсілі, оны іске асыру барысында белгілі абстракциялық — жалпылық ойлауға заттың көрнекілік сипат беруін айтады. Нақтылау деп абстракциядан және жалпылаудан кері заттар мен құбылыстарға көщуді айтады.
Мәселен, ағаш деген сөз жалпылық мағынада қолданылса, нақтылағанда қарағай, қайың, емен, шырша т.б. деп жалқыға ойша көшуге болады.
Оқу үрдісінде де нақтылаудың атқаратын қызметі ерекше. Оқу үрдісінде нақтылау дегеніміз, яғни, мысал келтіру, оқу үрдісінде нақты мәселелер бойынша көрнекі құралдарды, нақты деректерді, ережелерді, зандарды пайдалану. Мәселен, грамматикалық, математикалық ережелерді, қағидаларды, тарихи қүжаттарды оқу үрдісінде пайдалану.
Ойлаудың түрлері Ойлаудың негізгі үш түрі кездеседі: ұғым, пікір, ой қорытындысы.
Ұғым— бұл заттар мен құбылыстардың жалпы және маңызды қасиеттерін бейнелейтін ойлаудың түрі. Ұғым бір-бірімен байланысты зат туралы түсініктерден — оның қасиеттері, жағдайлары, байланыстары және қатынастарьшан тұрады. Әрбір зат, әрбір құбылыс әртүрлі көптеген қасиеттерді, белгілерді иеленеді.
Ой қорытындысы— бұл тарихи қалыптасқан ойлаудың логикалық түрі, ол арқылы бір немесе бірнеше белгілі пікірлерден жаңа пікір туады. Мысалы, біз екі пікірді қарастырып көрелік: "Күн басқа барлық аспан денелері сияқты, оның ішінде жер сияқты сол элементтерден тұрады", "Күнде гелий элементі бар". Осы екі пікірден жаңа пікір шығаруға болады: "Демек, жерде де гелий элементі болады". Осындай жолмен ой қорытындысы 3 түрге бөлінеді: индукция, дедукция және ұқсастық (аналогия).
