Негіздері

139 
Изолецитальді
жұмыртқада сары уыз аз болып, цитоплазмада біркелкі 
таралады. Мысалы: ондай жұмыртқалар тікенекті терілілерге, тӛменгі 
сатыдағы хордалыларға (ланцетник), сүтқоректілерге және адамға тән. 
Центролецитальді 
жұмыртқаның сары уызы орташа, цитоплазманың дәл 
ортасына шоғырланады. Ондай жұмыртқа буынаяқтыларға тән. 
Телолецитальді
жұмыртқада сары уыз ӛте кӛп және жұмыртқаның бір жақ 
полюсінде орналасады - оны вегетативті (1), ал ядро мен цитоплазма 
орналасқан полюсін – анимальді (2) деп атайды. Ондай жұмыртқалар қос 
мекенділерге, рептилийлерге, құстарға тән.
Изолецитальді 
Центролецитальді 
 
Телолицетальді 
1
64 – сурет. Жҧмыртқа жасушаларының типтері 
1 – вегатативт полюсі, 2 – анимальді полюсі. 
 
Жұмыртқа құрылысының әртүрлі болуы эволюция процесі барысында, 
сыртқы орта жағдайларына бейімделуіне байланысты қалыптасқан. 
11.10.5 Эмбрионалдық кезең 
Эмбрионалдық немесе антенатальдық (адамдарда) кезең зиготаның 
түзілуінен басталады. Ал, аяқталуы онтогенездің типтеріне байланысты.
Личинкалық даму типінде - ұрық жұмыртқа қабығын жарып шығады. 
Личинкасыз даму типінде - ұрық, ұрық қабығын жарып шығады. 
Ұрықтың жатырда даму типінде – дүниеге келуімен аяқталады.
Эмбрионалды кезең келесі сатылардан тұрады (65 сурет):
-
зигота,
-
бөлшектену, 
-
бластула, 
-
гаструляция,
-
гистогенез және органогенез.
Зигота -
бір жасушалы ұрық, ол жұмыртқа жасушасы мен 
сперматозоидтың қосылуы нәтижесінде пайда болып, сол ағзаға тән 
хромосомалардың диплоидтық жиынтығы қалпына келеді. Сүтқоректілер 
2 

140 
мен адамдар зиготасында бӛлшектенуге дейін, цитоплазма бӛліктерінде 
қозғалыстар мен дифференциация жүріп, жұмыртқада билатералді 
симметрия пайда болады. 
Жұмыртқа жасушасының бӛліну процесін 
бөлшектену 
деп атайды. 
Бӛлшектену барлық кӛп клеткалы жануарларға тән. Оның нәтижесінде кӛп 
клеткалы ұрық пайда болады. Бӛлшектену кезінде
П
айда болған клеткалар 
ӛсіп үлгіре алмайды, бӛлінген сайын кішірейе береді, саны ғана кӛбейеді, 
ұрық ӛспейді. Бӛлшектенудің нәтижесінде пайда болған клеткалар 
(бластомерлер) шала жіктелген, бір текті болып келеді.
Бөлшектену
– кезінде зигота митоз жолымен бӛлініп, бластомерлер 
(жасушалар) түзіледі. Зиготадағы бластомерлердің кӛлемі ӛспейді, тек 
бӛліну процесі жүріп жатады. Әртүрлі омыртқалылар ұрығының 
бӛлшектенуі түрліше жүреді, олай бӛлу себебі жұмыртқа клеткасындағы 
сарыуыздың мӛлшері мен цитоплазмада таралып орналасуына байланысты. 
Сондықтан, бӛлшектену жұмыртқа жасушасының типіне тәуелді, оның екі 
түрі бар (61,62 суреттер): 

толық
немесе 
голобластикалық;

толық емес
немесе 
меробластикалық.
Зигота 
Бӛлшектену 
Бластула 
А 
Б 
В
Гаструла 
Гисто- және органогенез 
Г 
Д 
65 – сурет. Эмбриональдық кезеңнің сатылары 

141 
Толық бөлшектенудің 2 жолы бар 
(66-сурет)
: 
1. Толық біркелкі бӛлшектену – ол изолециталді жұмыртқаларға тән,
бластомерлердің кӛлемі бірдей болады (ланцетник, сүт қоректілер). 
2. Толық біркелкі емес бӛлшектену – ол кейбір телолециталді жұмыртқаларға
тән, бластомерлердің кӛлемі әртүрлі болады (амфибий). Кіші бластомерлер
анималді, ал үлкен бластомерлер вегетативті полюстерінде орналасады. 
 
Толық біркелкі бөлшектену 

жүктеу/скачать 8,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: