Нишанбаева сабира зетбековна
жүктеу/скачать 3,49 Mb. Pdf көрінісі
|
Nishanbayeva disser
| Біріншіден,
құндылық жеке тұлғаның немесе әлеуметтік топтың, ұжымның адамгершілік мәні, абыройы және қоғамдық институттардың (отбасы, мектепке дейінгі мекемелер, мектеп, қоғамдық ұйымдар, жоғары оқу орындары. т.б.) адамгершілік сипаттары деп қарастырылса, екіншіден, моралдық санаға қатысты көзқарастар мен ой-пікірлер, тұжырымдар: моральдық нормалар, принциптер, жақсылық пен жамандық, адалдық пен әділеттілік, бақыт және т.б. туралы түсініктер. В.А.Ядовтың зерттеу жүргізген саласы психология, ол құндылықтардың төмендегідей өзіндік топтамасын ұсынады: -мақсат құндылықтар: махаббат, сұлулық, бостандық, отбасы, денсау- лық, жұмыс; -құрал құндылықтар: білімділік, тәрбиелілік, күшті ерік-жігер. Құрал- құндылықтар қоғамда реттеуші, тәрбиелеуші қызметтерді атқарады [103]. М.Ә.Перленбетов «Тұлға қасиеттері мен психикалық процесстердің байланысы» тақырыбындағы докторлық диссертация жұмысында құндылықтарға сай ұлттық мүдделер мен бағдарлардың қызметін этнопсихологиялық көріністе талдайды. Ғалымның пікірі бойынша: «...бірінші деңгейі ұлт өкілдерінің көпшілігінің өміріндегі басым құндылықтар кіретін құндылықтық бағдарлардан тұрады, құрылымның екінші деңгейі ұлт өкілдерінің қоршаған әлемнің түрлі құбылыстарына сан- алуан қатынастары кіреді, үшінші деңгей психикалық үрдістердің және темпераменттің өзіндік ерекшеліктерімен байланысты құрамдас бөліктерді қамтиды, төртінші деңгей – психофизиологиялық деңгей», деп құндылық бағдар тұжырымдамалары сараланады. Ол бұл тұста қазақ халқының әлемді қабылдауының өзіндік ерекшелігі бар екенідігін алға тартады. Біздің пайымдауымызша, М.Ә.Перленбетов адамның әлеммен байланысы мен қарым-қатынасының беріктігін және ұлттың сан ғасырлық тарихи дамуы кезінде қазақтардың әлемді қабылдауының негізгі санаттарының тұтастығын және тұрақтылығын құндылықтық ерекшелік ретінде негіздеп отыр [104]. Психологиялық сөздікте «құндылық» ұғымы қоғам үшін әлеуметтік- тарихи маңызы бар тұлға өмірінің болмысын анықтайтын құбылыс, оқиғаны бағалаудағы әлеуметтік тәртіп, мінез-құлықты реттеуші, моралдық қарым- қатынас; объектілер, құбылыстар және сапаларды, сонымен қатар қоғамдық идеал ретінде эталон болатын абстрактылы идеяларды белгілеу үшін қолданылатын ұғым деген анықтама беріледі [103, с. 442]. Психологиялық-педагогикалық анықтамалық сөздікте «құндылық» ұғымы мынадай мағыналарда ашып көрсетіледі: 1) «заттың оны пайдалы, қалаулы немесе құнды ететін сапасы немесе қасиеті» ретінде; 2) белгілі бір мәдениеттің немесе қоғамның аясындағы мінез-құлықтың салыстырмалы үлгісінің абстрактылы және жалпы қағидасы, ол сол қоғам мүшесін әлеуметтендіру үрдісінде ең маңызды болып табылады» [105]. Педагогикалық сөздікте «құндылық – адамның ішкі құқы, ізгілігі, адамдармен қарым-қатынасы, іс-әрекет кезіндегі көрсетілетін қайырымдылығы, тұрақтылығы, мейірімділік тәрбиесі» - делінген. Құндылық екі компоненттен тұрады: пәндік және саналық. Пәндік құндылықтарға – заттардың табиғи қажеттілігі, еңбектен шыққан өнімнің өзіндік құны, әлеуметтік игілік, ғасырлар бойы қалыптасқан мұра, ғылыми ақиқаттың теориялық маңызы және практикалық пайдасы, адамдардың іс-әрекетіндегі жамандық пен жақсылықтың іске асуы, табиғи және қоғамдық обьектілердің эстетикалық қасиеттері жатады. Санадағы құндылыққа қоғамдық ой, бағалау, мақсат және оған жетудің жолдары, нормалар кіреді. Пәндік және субъективтік құндылықты философтар адамның дүниеге қатынасының екі жағы: объектісі, әрі субъектісі ретінде қарастырады. Пәндік құндылық баға берудің объектісі, субъективтік құндылық олардың өлшемі мен әдісі [106]. Г.Риккерт тұлғаның қалыптасу үрдісінде өзара байланысты және өзара ықпал ететін жоғары құндылықтарды үш топқа бөліп көрсетеді. Олар: танымдық, этикалық және эстетикалық. Ғалымның пікірінше, адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру үрдісі адамның рухани дамуындағы психологиялық күш ретіндегі адамгершілік ерік-жігер мен адамгершілік ар- ұят, олардың эстетикалық жүктеу/скачать 3,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|