2.9 Тауықтарды күту және азықтандыру Клеткада күткен кезде құстың қимылы шектеледі. Мұның өзі азықпен қоректенуіне, әсіресе рационның қуат бөлігіне әсер етеді. Сондықтан клеткада күтілетін құстарға арналған жем қоспасындағы қоректік заттардың жалпы көлемін арттыру рационның қуаттық бөлігін жойып жібереді. Құсты микро-элементтер және витаминдермен толық қамтамасыз ету үшін құстың түрі мен жасын ескере отырып, аптасына бір рет қиыршық тастарды рационға қосу керек немесе жекелеген азықтандырғыштарда беру керек.
Құсты клеткада күткен кезде әлбетте азықтандырудың тек құрғақ әдісі ғана қолданылады.
Азықтарды әзірлеу. Азықтарды әзірлеу қоректік заттарды неғұрлым толығырақ сініруге ықпал етіп, азықтың дәмін жақсарта түседі, ал кейде бір жағдайларда ауруларға шалдығудың алдын алуға мүмкіндік береді. Азықты әзірлеу әдісі құстың түрі мен жасына байланысты болады.
Толықтырғыш балапанды өсіру цехы. Толықтырғыш балапандар тауықтардың ата-аналық табынын алмастыруға арналады; оны көбіне төсеніші қалың кең көлемді құс қораларында өсіреді. Толықтырушы балапандар тәуліктік мерзімде жынысы бойынша сұрыпталады да, 140 күндігіне дейін ұрғашы балапандар мен балапан әтештер бөлек өсіріледі. Ата-аналық табын-дағы бір тауықты ауыстыруға 2,3-2,4 тәуліктік ұрғашы балапан, ал асыл тұқымды әтешті ауыстыруға 6-8 тәуліктік балапан әтештер қалдырылады.
Толықтырушы балапанды 1 күндігінен 63 күндігіне дейін қалың төсеніш-те күткен кезде отырғызу тығыздығы еден алаңының 1 шаршы метріне 8-9 балапаннан келеді. 63 күндік мерзімнен кейін отырғызу тығыздығы бес бала-панға дейін азайтылады. Толықтырушы балапанды еденде өсірген кезде қора-лар «Бройлер-20» технологаялық жүйелерімен жабдықталады.
Балапандар алғашқы күндері жан-жағы қосымша дуалдармен қоршалған брудерлердің ішінде бағылады. Балапандар науа азықтандырғыштан қорек-тенеді, олар балапандар жемді шашып тастамас үшін металл тормен жабы-лады. Бұл азықтандырғыштар металл тор керілген жақтауға қойылады. Мұның өзі төсеніш матералдармен жемнің ластанбауына мүмкіндік береді. Балапан-дарды суару үшін вакуумды суарғыштарды пайдалану тиімді, оларды балапан-дарды отырғызғанға дейін 1-2 сағаттың ішінде суға толтырып қояды. Вакумды суарғыштардағы су тәулігіне 3-4 рет ауыстырылады.Өсірудің бесінші күні науа азықтандырғыштар металл тормен жабылған К-1 маркалы азықтандыр-ғышпен ауыстырылады. 7-күні брудерлі дуал алынады да, суарғыштарға су жіберіледі. Сонымен бірге балапандар суды тездете тауып алуы үшін вакуум- ды суарғыштар суағарға жақынырақ қойылады. Балапандар «Бройлер-20» технологиялық жүйесінің азықтандырғыштарына бірден үйрене бастайды. Балапандар 5-7 күнде жаңа азықтандырғыштарға үйренеді, бірақ оларды төмен жағдайға түсіргенде ғана пайдалануға болады. Құстың толықтырушы балапандарын азықтандыру мен суару өрісі 17-кестеде келтірілген.
15-кесте. Өсірудің алғашқы айындағы балапандарға арналған құрама жемнің үлгілік рецепті, %
Азық
Пайыздық арақатынас
Үгітілген жүгері*
45
Үгітілген басқадай дән (2-3 түрі)
5
Үгітілген дәнді бүршақтар
10
Күнжара, күнбағыс шроты
6
Күнжара, бұршақ шроты
8
Ет-сүйек ұны
5
Балық ұны
5
Құрғақ, көк сүт
4
Техникалық май
3
Балық майы (витаминделген)
1
Шөп ұны
2
Құрғақ ашытқылар
3
Ұлу, бор
2
Сүйек ұны
0,9
Тұз
0,1
Барлығы
100,0
* Жүгеріні бидаймен (75 пайыз) және арпамен (25 пайыз) алмастыруға болады
16-кесте. Құсқа арналған азықтардағы қоректік заттардың мөлшері, азықтың 100 г-дағы пайызы
Азық
Энергиялық
құндылық, кДж
Шикі протеин
Шикі май
Шикі клечатка
Минералды заттар
кальций
фосфор
натрий
Ақ жүгері
1367
8,9
4,3
2,2
30
310
30
Сары жүгері
1396
10,0
4Д
2,2
10
260
30
Мол лизинді жүгері
1396
10,1
7,1
2,0
15
420
20
Сұлы
1071
11,0
4,8
10,3
120
350
170
Сұлы ұны (еленген)
1229
12,6
6,6
7,5
110
430
170
17-кесте. Толықтырушы балапанды азықтандыру мен суару өрісі
Балапандардың жасы, күндер
Азықтандыру өрісі, см
Суару өрісі, см
1-14
2,5
1,0
15-28
5,0
1,5
29-63
8,0
2,0
64-140
10,0
2,5
140-тан ары қарай
15,0
5,0
Толықтырушы балапандардың бірқалыпты өсіп-жетілуі үшін белгілі бір микроклимат жасалуы қажет. Оттегінің тапшылығы балапанның жемге зауқын және қоректік заттарды сіңіруін төмендетеді, ал зиянды газдардың жиналуы өсу қарқынын бәсеңдетіп, улануға ұрындырады. Құс қорасындағы ылғалдың тапшылығы мен шамадан тыс болуы да балапандардың жағдайына кері әсер етеді. Микроклиматтың негізгі факторларының параметрлері ересек тауықтар-ға қандай болса, толықтырушы балапандарға сол дәрежеде болады. Алайда толықтырғыш балапан үшін қорадағы ауа температурасы мен жарық режимі-нің өзіндік ерекшеліктері бар және олар құстың жасына карай өзгеріп отырады.
Жарық берудің жеделдігі 25-30 лк. Қорада жартылай қара көлеңке болу үшін түнгі уақытта тек бақылау жасыл немесе қызыл лампалар жанып тұрады (18-кесте).
18-кесте. Толықтырушы балапанға арналған қорадағы ауа температурасы мен жарық режимінің өзгеруі
Балапандардың жасы, күндер
Жарық күн ұзақтығы, сағ.
Жарықты іске қосу уақыты, сағ.
Жарықты сөндіру уақыты, сағ
Ауа температурасы, 0С
құс қорасында
брудерде
1-2
24
-
-
24-23
32-31
3-7
16
4
20
24-23
32-31
8-14
12
6
18
22-21
31-30
15-21
10
7
17
21-20
29-25
22-28
8
8
16
21-20
25-22
29-42
8
8
16
20-19
-
43-140
8
8
16
16-13
-
Толықтырушы балапандарды өсіруді негізінен екі кезеңге бөлуге болады: 1-56 және 56-150 күн. Алғашқы кезеңнің негізгі мақсаты - өсірудің 56 күнінде балапандардың ең жоғарғы тірілей салмаққа жетуі. Осы кезеңде барлық қоректік заттары бойынша теңестірілген рационда ең сапалы азықтар пайдаланылады. Балапандар емін-еркін азықтандырылады. Апта сайын құстар бақылау өлшемінен өткізіледі, нормадан ауытқыған жағдайда өсірудің бәсең-деу себептерін жою жедел шаралары қолданылады. Өсірудің 56-шы күнінде балапандар өлшенеді, жалпы дамуы, қауырсындануы, аяқтарының, тұмсығы мен айдарының пигментациясы анықталады. Одан әрі өсіруге салмағы кем дегенде 1500 г ұрғашы балапан, 1800 г балапан әтеш қалдырылады.
Толықтырушы балапандарды өсірудің екінші кезеңінде ұрғашы балапан-дардың тым ертерек жұмыртқалап, семіріп кетпеуі қадағаланады. Сондықтан да олар жарық беру мен азықтандырудың шектеулі жағдайында өсіріледі. Құстың өсу дәрежесі оны аптасына бір рет өлшеу арқылы анықталады. Егер жекелеген жас кезеңдерінде 19-кестеде көрсетілген салмаққа жетсе ғана ұрғашы балапандардын өсуі бірқалыпты деп есептелінеді.
19-кесте. Толықтырушы балапандардың тірілей салмағы мен жекелеген жас кезеңіне арналған азық мөлшері
Ұрғашы балапандардың жас мерзімі, апта
Ұрғашы балапандардың орташа салмағы, г
Азықпен қоректенуі, г
Ұрғашы балапандардың жас мерзімі
Ұрғашы балапанның орташа салмағы, г
Азықпен қоректенуі, г
-
-
емін-еркін
11
1650
80
1
100
-//-
12
1750
80
2
240
-//-
13
1800
80
3
380
-//-
14
1850
75
4
540
-//-
15
1950
75
5
715
-//-
16
2000
75
6
900
-//-
17
2100
75
7
1090
-//-
18
2200
75
8
1300
-//-
19
2350
75
9
1510
-//-
20
2400
80
10
1600
-//-
-
-
-
140-150 күндік толықтырушы балапандар 400-500 күнге дейін өсірілетін ата-аналық табынға көшіріледі. Тірілей салмағы кем дегенде 2,4 кг-ға жеткен ұрғашы балапандар, 3,8-4 кг-ға жеткен балапан әтештер ата-аналық табынға іріктелініп алынады да, еден алаңының I шаршы метріне 3,4 бастан келетіндей есеппен ересек құстарға арналған құс қорасына орналастырылады. Олардың жыныстық қатынасы 1:9. Құс қорасы секцияларға бөлінген, олардың әрқайсы-сына 700-1000 тауық және 80-100 әтеш сияды. Азықтандыруды нормалағанда, жарық беруді теңестіріп, микроклимат реттелген кезде толықтырғыш ұрғашы балапандар 165-175 күндік мерзімінде жұмыртқалай бастайды; 178-180 күн-дігінде олардың 10 пайызы жұмыртқалайды, ал 210 күндігінде көпшілік тауықтар жұмыртқа сала бастайды.