Нұрмұратов с нұрекеева С. С., Сағымбаев Е. Оқырмандарға ұсынылып отырылған бұл антологияның ерекшелігі «Өзін-өзі тану»

Жыраулар тілімен

Марқасқа жырау

. Ей,Қатаған хан Тұрсын!

Кім арамды ант ұрсын!

Жазықсыз елді еңіретіп,

Жер тәңрісіп жатырсың. Хан емессің,қасқырсың, Қара албасты басқырсың. Алтын тақта жатсаң да, Ажалы жеткен пақырсың! Еңсегей бойлы Ер Есім Есігінде келіп тұр: Алғалы тұр жаныңды, Шашқалы тұр қаныңды! ҚАЗТУҒАН Алаң да алаң, алаң жүрт, Ақ ала ордам қонған жүрт, Атамыз біздің бұ Сүйініш Күйеу болып барған жұрт, Анамыз біздің Бозтуған Келіншек болып түскен жүрт, Қарғадай мынау Қазтуған батыр туған жұрт, Кіндігімді кескен жұрт, Кір-қоңымды жуған жұрт, Қарағайдан садақ будырып, Қылшанымды сары жүн оққа толтырып, Жанға сақтау болған жүрт. Салп-салпыншақ анау үш өзен Салуалы менің ордам қонған жер, Жабағылы жас тайлақ Жардай атан болған жер, Жатып қалып бір тоқты, Жайылып мың қой болған жер, Жарлысы мен байы тең, Жабысы мен тайы тең, Жары менен сайы тең, Ботташығы бұзаудай, Боз сазаны тоқтыдай, Балығы тайдай тулаған, Бақасы қойдай шулаған, Шырмауығы шөккен түйе таптырмас, Балығы көлге жылқы жаптырмас, Бақасы мен шаяны Кежідегі адамға Түн ұйқысын таптырмас, Қайран менің Еділім, Мен салмадым, сен салдың, Қайырлы болсын сіздерге Менен қалған мынау Еділ жұрт!.. ٭٭٭٭٭ Қазтуғанның қонысымен қоштасуы Арайна, билер, арайна, Арайна десем, болғай ма?! Арайнасыз әр қайда Ердің ісі оңғай ма?! Арайна болған Қазтуған, Қайғыланып сонда толғай ма?! Ел қияға қонғай ма, Еділ, Жайық арасы Кеңшілік қоныс болғай ма?! Ебей басты құба үлек Ернімен шырпы шалғай ма?! Бұл қоныста отырып, Біздің мұсылман баласы Жағасы босап тынғай ма?! Еділді қоныс етпеңіз, Жағалай қалмақ алады. Жайықты қоныс етпеңіз, Сыдыра біткен көкжиек, Кәпірлер қала салады. Аштарханды қоныс етпеңіз, Шөһөрін оның алады. Еділді алса – елді алар, Енді алмаған не қалар? Жайықты алса – жанды алар, Жанды алған соң не қалар? Ойылды алса – ойды алар, Ойлашы, сонда не қалар? Қара мауыты мұшақат Бүтін тоғай жерді алар. Жаз кіреге жақсы деп, Дулығалы нарды алар, Қыс кіреге жақсы деп, Шудасы қалың айырды алар. Сусынына шай алар, Шайнауына май алар. Ойыл да Қиыл, Жем, Сағыз, Қайран саланың жатқан аңғары-ай, Ақ шалмалы пірлердің Мешітке жаққан шамдары-ай! Менің бүйтіп қозғалақтап жүргенім Аузы түкті көпірдің Күшті болған салдары-ай! Кәпірден тендік алуға Қайта келер деймісің Мұсылманның баяғы Шыңғыстан туған хандары-ай?! Бұл қоныстан кетпесең, Мұны талақ етпесең, Атаңа нөлет кәпірдің Пайдасына қалмаса игі еді Ноғайлы, қазақ жұртымның Кейінгі туған балдары-ай! Адыра калғыр көк Жайық, Аңырап қалған қонысым! Қонысымнан ауған соң, Кетпегей еді ырысым. Таудағы тарлан бөрі едім, Тарылған сынды тынысым. ٭٭٭٭٭

Доспамбет жырау

Еңкейе кірер күн кайда?!

Қара бұлан терісін

Етік қылар күн қайда?!

Күдеріден бау тағып,

Кіреуке киер күн қайда?!

Күмбір, күмбір кісінетіп,

Күренді мінер күн қайда?!

Толғамалы ақ балта

Толғап ұстар күн қайда?!

Алты құлаш ақ найза

Ұсынып шаншар күн қайда?!

Садақ толған сайгез оқ

Масағынан өткеріп,

Басын қолға жеткеріп,

Созып тартар күн қайда?!

Кетбұғадай билерден

Кеңес сұрар күн қайда?!

Еділдің бойын ен жайлап,

Шалғынға бие біз байлап,

Орындықтай қара сабадан

Ақтанберді жырау

Қымыздан асқан дәм бар ма!

Желіде құлын жусаса,

Кермеде тұлпар бусанса,

Сәні келер ұйқының,

Жылқы қолдан тайған соң,

Қызығы кетер күлкінің

Қыздың көркі құлпыда,

Жігіттің көркі жылқыда!

* * *

Шепті бұздым айғайлап,

Дұшпаннан көрген қорлықтан

Жалынды жүрек қан қайнап,

Ел-жұртты қорғайлап,

Өлімге жүрміз бас байлап.

• 
  ***
  

Атты мінсең, зорды мін,

Биік біткен теректей,

Қару алсаң, мылтық ал,

Жаяу жүрсең, таяғың,

Бір күніңе керектей.

Киім кисең, қаттау ки,

Суық келсе, панаң-ды

Найза тисе, қалқаң-ды

Тобылғының беректей.

Мекені іздеп не етесің,

Мекеге қашан жетесің,

Әзір Меке алдыңда,

Пейіліңмен сыйласаң,

Атаң менен анаңды!

Мал-басы өскен

Адамның алды-арты бүрқырап бу болар.

Көтере алмай дәулетін

Көрінгенге бу қылар.

Не боларды білмейді,

Өзінен-өзі зор болар,

Жетім менен жесірге

Қазары ылғи ор болар,

Онымен жолы болмайды,

Біреуден қайтып қор болар.

http://www.adebiet.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1246&Itemid=23

Сары аязда қата ма,

Қайнардың аққан тұнығы,

Қап түбінде жата ма,

Болаттың асыл сынығы,

Халқы тозып кем болмас,

Әділ болса ұлығы.

Рақымсыз жақыннан

Халқы қатты түңілер,

Сырқат болсаң, жат жерде

Жаныңда кім бөгелер.

Әділ туған жақсыға

Екі даугер жүгінсе,

Тізесін қисық бүрмаса,

Асылдығы білінер.