Мемлекеттік шекараны делимитациялаудың басталуы

99
МЕМЛЕКЕТІМІЗДІҢ ДҮНИЕГЕ КЕЛУІ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІРІНШІ ЖАҢҒЫРУЫ
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін құрылған жаңа тәуелсіз мемлекеттер 
әкімшілік шекаралармен бөлінді, алайда халықаралық құқық тұрғысынан
бұрынғы КСРО-ның сыртқы шекарасы ғана бар еді. Ондай жағдай тұрақ-
сыз еді, өйткені ол өзара аумақтық жанжалдарға негіз қалайтын.
Империя ыдыраған кезде бұрынғы республикалар арасындағы ау-
мақтық-әкімшілік шекаралардың мемлекеттік деп мойындалуы қажеттігіне 
мен берік сенетінмін. Аумақтарға байланысты кез келген басқа да нұсқа-
лар, сөзсіз, текетірестер мен жанжалдарға әкеліп соғатын.
Қазақстан ұстанған берік ұстаным іске ұласты: 1991 жылы 8 желтоқсанда 
біз қол қойған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы келісімде, 
сондай-ақ сол жылдың 21 желтоқсанындағы Алматы декларациясында сол 
кездегі шекаралар бөлінбейді және оған ешкім қол сұқпайды деп мәлім-
делді. Республикалардың әкімшілік шекаралары мемлекеттік шекара деп 
мойындалды. Дегенмен ол үшін халықаралық нормаларға сай екіжақты 
келісімдер жасалуы керек еді. Мұндай міндеттерді шешу ұзақ уақыт пен 
үлкен еңбек талап ететіні бірден белгілі болды.
Дегенмен бастапқы кезде ешкім де бұл жұмыс үшін бақандай он үш 
жыл керегін болжай алмаған. 
Даулы учаскелер көлемі 844 шақырымдық Қытаймен арадағы мемлекет-
тік шекара мәселесін шешудің күрделілігі одан бір де кем болған жоқ. Қа-
зақстанға КСРО-дан бірнеше даулы шекара аймағы мұраға қалды – соған 
сәйкес, екі жылдан астам уақыт бойы Қазақстанның, Қырғызстанның, 
Тәжікстан мен Ресейдің бірлескен делегацияларының қатысуымен келіссөз-
дер жүргізілді. 1994 жылдың 26 сәуірінде Қазақстан Республикасы мен Қытай 
Халық Республикасы арасындағы мемлекеттік шекара түбегейлі белгіленді.
Цзян Цзэминьмен жеке қарым-қатынасымыз біздің тарихымыздағы 
осы түйткілді мәселені шешуге көмектесті. Қазақтар үшін шекара – қасиетті 
ұғым. Жас мемлекетке тұрақтылық және шекараның айқындығы қажет. 
Келіссөздің бастапқы кезі тығырыққа тірелгені есімде, сарапшылар ор-
тақ шешімге келе алмады. Мәселе ең жоғарғы деңгейге дейін жеткен. Сол 
кезде Цзян Цзэминь маған аудармашы арқылы: «Нұрсұлтан, мен саған жәй 
ғана басқа мемлекеттің басшысы емес, дос есебінде қараймын және ашық 
айтам. Егер біз бұл мәселені қазір шешпесек, болашақта оның шешілуі 
қиынға соғады. Ұрпақ, басшылық ауысады. Болашақта бұл мәселенің қалай 
шешілетінін мен білмеймін», – деген еді. Мен оның не айтқалы тұрғанын 
жақсы түсініп, іштей оған келістім. Бұл мәселені кейінге қалдыруға болмай-
тын. Әңгіме салыстырмалы түрде шағын ғана даулы аймаққа байланысты 
еді. Дегенмен, аз да болса, Қазақстан жағының пайдасына қарай шешілетін 
нұсқа символдық тұрғыда маңызды болды. Мен дау лы аймақтарға бай-

100
ТӘУЕЛСІЗДІК ДӘУІРІ
ланысты шешімді былайша ұсындым: даулы аймақтың 53 проценті – Қа-
зақстанға, 47 пайызы – Қытайға тиесілі болсын. Мұндай мәселеде Цзян 
Цзэминь өте табанды еді және өз елінің ұлттық мүддесі ол үшін қашанда 
басымдыққа ие болды. Оның көзқарасы қаталданып, әжептәуір қатқылдау 
дауыспен: «Не, бұл сен үшін принципті түрде маңызды ма?» – деп сұраған. 
Мен де сондай қатқыл дауыспен: «Иә!» – деп жауап бердім. Қазақ халқы-
ның тарихи жады өте тереңде жатыр және Қытаймен арадағы шекараның 
нақтылануы тек қана өткен ғасырдың соңындағы Қазақстан үшін саяси ба-
талияның мәселесі емес болатын. Онда өткен шақтың жаңғырығы болды, 
әрі үмітпен бірге ренішке де толы еді. Менің халқымның ұлттық көңіл күйі 
дәл осы мәселенің шешіміне байланысты болатын. Сөйтіп, үнсіздік ор-
наған. Сосын өз сарапшыларынан осы шешімнің дұрыс екендігі туралы 
сұраған ол, ақыры: «Жарайды, онда қол қояйық», – деді. 
1995 жылдың 15 қыркүйегінде, ратификациялық грамоталар алмасқан-
нан кейін, Қазақстан – Қытай мемлекеттік шекарасы туралы Келісім күшіне 
енді. ҚХР-мен мұндай келісімге тіпті КСРО-ның өзі де қол жеткізе алмаған. 
Қазақстан Республикасы тарихында тұңғыш рет Қытаймен арада мойын-
далған, бекітілген мемлекеттік шекара – бейбітшілік пен әріптестік шекара-
сы пайда болды.

жүктеу/скачать 3,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: