О. Ж. Таукебаев 1,2, К. Б. Зулпыхаров
Техническое состояние ирригационных систем и ее влияние на динамику
жүктеу/скачать 1,66 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ключевые слова: орошаемые земли, водные системы, ирригация, Таласский район. Кіріспе
| Техническое состояние ирригационных систем и ее влияние на динамику
орошаемых земель (Жамбылская область, Таласский район) В статье описано техническое состояние ирригационных систем Таласского района Жам- былской области и проанализированы показатели его влияния на динамику изменения площади орошаемых земель. На основе данных статистики и полевых работ, проведенных за последние годы, показана динамика изменения площади орошаемой пашни, также выявлены факторы, влияющие на уменьшение площади орошаемых земель в исследуемом районе. Орошаемые земли Таласского района имеют очень удобную систему водоснабжения и канализации, но из-за того, что они не ремонтировались в течение многих лет, техническое состояние большинства из них ухудшилось и вышли из строя. Результаты исследования показывают, что 50-60 % орошаемых земель области не ис поль- зуются в связи с неудовлетворительным техническим состоянием, несвоевременным ремонтом и некоторыми аварийными ситуациями многих оросительных систем области, а также переводом большей части их в частную собственность. Определены приоритеты эффективного использования орошаемых земель с учетом тер ри- ториальной специфики местности и обозначены вопросы повышения эффективности их исполь- зо вания. Кроме того, даны рекомендации по эффективному использованию пашни Таласского райо на, в том числе орошаемых земель. Ключевые слова: орошаемые земли, водные системы, ирригация, Таласский район. Кіріспе Ондаған жылдар бойы жеткілікті мөлшерде де, қанағаттанарлық сапа жағынан да суға үнемі өсіп келе жатқан сұраныс жобалаушыларды ой - лануға және су ресурстары жүйелеріне қатысты жан-жақты, күрделі және өршіл жоспарларды ұсынуға мәжбүр етуде (Paudyal, 1990; Wat - kins, 1998; Abbaspour, 2009; Billionnet, 2009; Li, 2011). 2050 жылға қарай 9 миллиардтан асатын ха - лықты тамақтандыру үшін азық-түлік өндірісін екі есеге жуық арттыру қажет (Connor, 2015). Бұл де геніміз, тапшы су ресурстарын, әсіресе дүние жүзіндегі құрғақ және жартылай құрғақ аймақтарда салынған ірі ауылшаруашылық жобаларында ұтым - ды пайдалануды талап етеді (Unesco, 2015; FAO, 2017а; FAO, 2017б; FAO, 2021а; FAO, 2021б). Қазіргі уақытта дүние жүзіндегі ауыл ша руа шылығы мақсатында пайдаланыдатын жер ре сурстарының шамамен 18% -ы ғана суармалы жер лер болып табылады, алайда, барлық азақ-түлік өндірісінің шамамен 40% -ы осы ресурстардың үлесіне тиесілі (Postel, 2001). Сондай-ақ, осы суар малы жерлер, су ресурстарын тиімсіз басқарудан туындаған тұздану мен батпақтану деңгейлерінен зардап шегеуде. Жердің деградациялық үрдістерге ұшырауы әсіресе, Орталық Азияда орналасқан әлемдегі ең ірі ирригациялық және дренаждық жүйелердің бірінде өзекті мәселе болып тұр. Осы өңірдегі суармалы алқаптардың 1960-жылдардағы 4,5 мил лион гектардан 1990-жылдары 7,9 миллион гектарға жуық ұлғаюымен жыл сайынғы жалпы су тұтынудың шамамен 96,3 км 3 немесе 90% осы суару жүйелері арқылы жіберіледі (Abdullaev, 2009). Орталық Азияда Тұщы су ресурстарының тапшылығы туралы жиі айтылатынына қара - мас тан, суармалы егіншілік үшін суды тұтыну орташа есеппен 1 га-ға 10-15 мың м 3 (1000-1500 мм) құрайды, бұл суды пайдалану тиімді лі гінің төмендігіне байланысты орасан зор ысырап - шыл дық болып саналады (Awan, 2016). 2017 жылғы 9 қыркүйектегі ҚР Үкіметінің кеңейтілген отырысында ҚР Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның жер және су ре - сурстарының стратегиялық маңыздылығын ерек - ше атап өтіп, ауыл шаруашылығы министрлігіне 2017-2021 жылдарға арналған агроөнеркәсіптік кешенді (әрі қарай АӨК) дамытудың мемле - кет тік бағдарламасын әзірлеуді, сонымен қа тар осы бағдарлама аясында Қазақстанның су ре - сурстарын тиімді пайдалану мен басқару мә се - лелерін де біріктіруді тапсырды. Себебі, эконо - ми каның тұрақты дамуы және мемлекеттің әлеу - мет тік-саяси құрылымы көбінесе су ресур сы ның жеткілікті болуы мен сапасына байланысты бо - 19 О.Ж. Таукебаев және т.б. лады. Бүгінгі таңда да бұл мәселе еліміздің АӨК дамытудың басым бағыттарының бірі болып қала береді (Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. Қазақстан Республикасының агро - өнер кәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жыл дарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бе кіту және оған өзгерістер мен толықтырулар ен гізу туралы, 2017). Қазақстан су ресурстары жеткіліксіз елдер - дің қатарына жатады, меншікті сумен қамтама - сыз етілуі жылына 1 км 2 -ге 37 мың м 3 және бір адамға шаққанда 6,0 мың м 3 құрайды. Су ре - сурсы тапшылығы Қазақстан өңірлерінің ба сым бөлігінің көршілес мемлекеттер: Ресей, Қы тай, Қырғызстан және Өзбекстанның су шаруа - шылығы саясатына тәуелділігін одан әрі терең - дете түседі. Осы елдердің аумағы арқылы Ертіс, Сырдария, Жайық, Іле және Талас сияқты суы мол артериялар ағады, жыл сайын осы мемлекеттер арасында трансшекаралық өзендердің суларын бөлу мәселелері шиеленісе түсуде. Ел экономикасы салалары арасында негізгі су тұтынушы – ауыл шаруашылығы (60 %-дан астам), сондықтан да еліміздегі АӨК дамыту үшін, оларды су ресурсымен қамтамасыз ету, ұтымды шараларды іске асыру қазіргі таңда өте маңызды (Олжабаева, 2018). Су ресурстары – зерттеліп отырған аумақтың табиғи және антропогендік ландшафтарының динамикасы мен дамуының негізгі факторла ры - ның бірі болып табылады. Ұсынылған жұмыс Жамбыл облысы Талас ау даны жерлерінің деградация және шөлейттену про цестерін жан-жақты зерттеу мақсатында осы фак тор дың егжей-тегжейлі сипаттамасы болып табы лады. Арнайы әдебиеттерді талдау осы сипаттағы жұмыстардың жоқтығын, атап айтқанда ланд - шафт тар, геологиялық-геоморфологиялық, ауа- ра йы-климаттық жағдайлар бойынша жариялан - ған жұмыстардың жоқтығын көрсетеді. Сон - дай-ақ, арнайы әдебиеттерде Талас ауданы ау - ма ғының өзен жүйелері, суару желілері және олардың табиғи және антропогендік ланд шафт - тардың динамикасы мен дамуына әсері көр се - тілмеген. Табиғи процестер табиғи кешен дердің физикалық-географиялық өзара іс-қимы лы кон - тексінде қарастырылады, бұл бағытта Қа ратау жотасының ТТК – тау етегіндегі жазықтың ТТК – Талас өзені алқабының суармалы агро - ландшафттары-Мойынқұм құмды шөлінің ТТК жүйедегі физикалық – географиялық процес тер - дің реттілігі қарастырылған жұмыстар жоқ. жүктеу/скачать 1,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|