INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2023: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, APRIL 2023
36
УДК – 67.406 А-15
АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҰҒЫМЫ ТУРАЛЫ ПІКІРТАЛАС
Абилкалыкова С.Е.
"Құқықтану" кафедрасының оқытушысы
А. Мырзахметов Көкшетау университеті,
Анарбек Д.Б.
– магистрант
А. Мырзахметов Көкшетау университеті,
Көкшетау,
Қазақстан
Аннотация:
Адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарын жіктеуге қатысты жіктеуді оның түрлері ретінде қарастырған жөн,
өйткені әртүрлі ғылыми дереккөздерде адам мен азаматтың конституциялық құқықтары
мен бостандықтары әртүрлі жіктеледі. Екінші жағынан, бізде Қазақстан
Республикасының Конституциясы бар, ол біздің мемлекетіміздің адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарына қатысты объективті шындығын көрсетуі керек.
Алайда, әр автордың әрбір ғылыми тезисін дұрыс деп тануға болатындығын
мойындау керек, өйткені субъективті идеялардың қосындысы бізге сол объективті
шындықты көруге мүмкіндік береді.
Тірек сөздер:
адам мен азаматтың құқықтары, адам құқықтары, адам құқықтары
азаматтың құқықтарынан айырмашылығы.
1993 жылғы Конституцияны өзгертудің себебінің бірі,
оның басты кемшіліктерінің
Нағашбай Шайкенов адам құқықтары туралы бөлімнің жоқтығын атады. Бөлім азаматтың
құқықтары деп аталды, адам құқықтары туралы тек бір мақалада айтылды. Н. Шайкенов
Конституцияда адам құқықтары бірінші орынға қойылуы керек деп есептеді. Сондықтан
1995 жылғы Конституция (жалпы ережелерден кейін) "адам және азамат"деп аталатын
бөліммен ашылады [1].
Конституцияның орталық баптарының бірі 12-бап болып табылады, онда
Қазақстан
Республикасында Конституцияға сәйкес адамның құқықтары мен бостандықтары танылады
және оларға кепілдік беріледі делінген. "Конституцияға сәйкес"деген
сөздерге назар
аударыңыз.
Бұл дегеніміз, адам құқықтары табиғи құқықтар бола отырып, Қазақстан
Республикасының Конституциясында бекітілгеннен кейін ғана құқықтық қорғауға ие
болады.
Осы бапта адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру басқа
адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауы, конституциялық
құрылысқа және
қоғамдық имандылыққа қол сұғылмауы керек деген 5-тармақ бар.
Адам құқықтары азаматтың құқықтарынан айырмашылығы табиғи құқықтар болып
табылады, олар адамның азаматтығы немесе басқа құқықтық мәртебесі (шетелдік,
азаматтығы жоқ адам) болуына байланысты ғана туындайды. ҚР Конституциясына табиғи
құқықтардың енгізілуі құқық ұғымы туралы пікірталастың шешіміне әсер етуі мүмкін бе?
Әдебиетте құқықтық түсінудің әртүрлі түрлері бар, бірақ олар негізінен үшке немесе
екіге дейін азаяды [2].
Әдетте ерекшеленетін құқықтық түсінудің үш түрі: табиғи-құқықтық, статистикалық,
әлеуметтанулық.
1. Табиғи-құқықтық тәсіл (юснатурализм) - құқықтық түсінудің ежелгі нұсқаларының
бірі. Табиғи құқық тұрақты және өмірлік деп түсінілді және табиғаттың мінсіз заңдары
сияқты, дәл сондай мінсіз және ақылға қонымды. Ол теологиялық (құдайлық) негізмен,
содан кейін адамның табиғи
құқықтары мен бостандықтарымен, содан кейін оң
