Ұлы жүз - Төле би
• “Досыңа өтірік айтпа - сенімің кетер,дұшпаныңа сырыңды айтпа - түбіңе жетер” немесе “Әйел алсаң көріктіге қызықпа, тектіні ал”-деген өсиет сөздері қалған.
• Қазақ хандығының көрші елдермен қарым қатынста әрқашан бейбіт сыртқы саясат ұстануды, тәуелді болмауды ескертеді.
•Ұлы дала даналары халықты бірлікке шақырып, елді жаудан қорғау, мемлекеттік құрылымды нығайтуға зор еңбек сіңірді.
• Билердің ең басты ұстанымы - ар тазалығын сақтау.Олар қоғамда жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды дәріптеп, мейірімділік,адалдық,
ізгілік сияқты адамгершілік қасиеттерді сақтауға шақырды.
27-28. Зар заман
Қазақ халқының XYIII ғасырдағы тәуелсіздік үшін күресі “Ерлік дәуірі” деп аталады.
ХІХ ғасырдың басында қазақ әдебиетінде бұрынғы әншілік жыршының дәстүрі біртіндеп ығыстырылып, оның орнына жеке поэтикалық шығармашылық орнай бастады.
1755 жылы қазақ-башқұрт шиеленісінен кейін 2 туыс арасында жылылық орнағанымен, ол оқиға әлі ұмытылмаған еді.
1822-24 жылы хандық билік жойылды. Соның салдарынан Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары өздерінің дәстүрлі мемлекеттілігінен айырылып қалды.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында отаршылдық күшейе түсті.
1810 жылы патша үкіметі Кіші жүз жерінің бір бөлігін тартып алып, Жаңаелек шебін құрды. Қазақтар 600мың десятинаға жуық жерінен айырылды.
1835 жылы осы этноаумақтық бірлестікке патша үкіметі Новалинейный аумағын құрып, 3млн 400мың жерді тағы да тартып алды. Осы оқиғалар И.Тайманұлы, М.Өтемісұлы, К.Қасымұлы, Е.Көтібарұлы бастаған бірқатар көтерілістің басталуына себеп болды. Жазушы Мұхтар Әуезов атап өткендей “Зар заман дәуірінің” ақындары ХІХ ғасырдың ортасына дейін елдің өткен еркін өмірін аңсап, ұлтты рухани құндылықтарынан ажырамауға шақырды.
“Зар заман” ақындары шығармаларының негізгі ортақ идеясы ел бірлігі мен мемлекет тұтастығы: “Біз бірлік-берекеден айырылып барамыз, бұлай бола берсе құримыз” деп қайғы-мұңға берілу сарыны да байқалады.
ХІХ ғ 40-60 жылдарындағы поэзиның жарқын өкілдері қатарына Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлын қосуға болады.
|
