Қожа мұхтар баһадырұлы ортағасырлық Отырар: тарихи-археологиялық деректер негізінде
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
| 5.6 «Мәдениет пен дін» деп аталатын бөлімде Отырардың үлкен мәдени және діни орталық болғаны археологиялық және жазба деректердегі мәліметтер негізінде көрсетіледі. «Ескендір анонимі» деп шартты түрде аталған еңбекте Алтын Орда ханы Ерзен Отырар мен басқа да қалаларда медресе, ханака, мешіт пен басқа да сауапты құрылыстардың көпшілігін ұйымдастырды (салдырды) деп көрсетіледі [41, с. 129]. 1318 ж. қайтыс болған Мутаууар ұлы Махмудтың құлпытасына қарағанда Отырарда шейх, имам атты лауазымды дін иелері болған. Мутаууар ұлы Махмудты Алла мен дін жауынгері деп көрсетуі оның ислам дінін таратушы болғанын көрсетсе керек-ті.
Қазба барысында Отырар шахристанының солтүстік қақпасы қасындағы V қазба орнында, ХIV ғ. екінші жартысы - ХV ғ. бірінші жартысына жататын үйде бір қола сиясауыт пен керамикалық сиясауыт, қола айна астынан қолжазба қалдығы табылған [36, с. 150-151, рис. 56;]. Осы қолжазбамен танысқан шығыстанушы В.Н. Настичтен сұрап білгенімізде ол бізге табылған кітаптың байырғы географиялық трактат екенін айтты. Отырарда шахмат тасының табылуы мәдениет көрсеткішінің бірі. 2004 ж. күзінде «Отырарды сақтау және жаңғырту» деген ЮНЕСКО/Жапонияның арнайы жобасы аясында жұмыс жасай отырып, ХIV ғ. екінші жартысы - ХV ғ. басындағы Отырар билеушісі сарайының бір бөлігін тазалау барысында шахмат тасына тап болдық. Шахмат тасы көне Отырарда алғаш рет табылып отырған сирек бұйым. Отырардан табылған шахмат тасының жалпы пошымы жоғары қарай шамалы тарыла түскен цилиндр тәрізді. Піл сүйегіне оймыштап жасаған фигураның табанының диаметрі - 2,8 см, жоғарғы бөлігінің диаметрі - 2,7 см, биіктігі - 3,1 см. Тастың үстіңгі бөлігі дөңгелене келіп, диаметрі 0,5 см, биіктігі жартылай сфералық шошақпен аяқталады. Тастың беті геометриялық өрнекпен нақышталған, жұмырланып келген төбесінде он екі жапырақты гүл қашалған, тастың цилиндрлік бөлігінде көпбұрыштардан тұратын өрнекті екі белдеу салынған. Талғар мен Отырар қалаларынан табылған фигуралар пішіндерінің ортаазиялық шатрандж және арабтың шатранг үлгілеріне ұқсастығын ескерсек, бұл олардың осы ойын тастары екенін дәлелдейді. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|