«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| БИОЛОГИЯСЫ
МЕН АГРОТЕХНИКАСЫ 7.1 Техникалық дақылдар.Мақта. Қант қызылшасы.Рапс Техникалық дақылдар – тобына негізгі ӛнімдерді ӛнеркәсіптің әртҥрлі салаларда шикізат болатын дақылдар жатады. Бҧл топқа ӛсімдік майын ( майлық) ӛсімдік талшығын (тоқыма), қант ӛндіретін (қант қызылшасы), сондай – ақ темекі мен мохорка сияқты ӛнімдер ӛндіретін ӛсімдіктердің бәрі кіреді. 1. Майлы дақылдар – Республикамызда майлық дақылдар – кҥнбағар, сафлор, арахис, соя, клещевина, мак, қышы, рапс, ӛсіріледі. Сонымен қатар майды кейбір дәнді бҧршақтардан – соя, майлы зығыр, талшықты ӛсімдіктерден – мақта, талшықты зығыр, сорадан алады. Майлы дақылдар әр тҥрлі ботаникалық туыстастықтарға жатады. Сондықтан ол ӛздерінің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерімен ажыратылады. Майлы дақылдардың негізгі морфологиялық ерекшеліктеріне жататындар: - жемістің тҥрі, тҥсі мен бетінің бедер ерекшеліктері. Күнбағыс - негізгі майлы дақыл – аудандастырылған майлы сорттарда 50-52 % - ке дейін май болады. Оның майы жоғары сапалы, дәмді қасиетттері бар таза май болады. Кҥнбағыс майын маргарин, әр тҥрлі бояулар, сабын т.б. ӛндірістерде қолданылады. Кҥнбағыс (Астра) – кҥрделі гҥлдер тҧқымдастарына жатады – бір жылдық айқас тозанданатын ӛсімдік. Насекомдардын кӛмегімен тозанданады. Тамыры - кіндік тамырлы -2-4 м. тереңдікке енеді, ал жан - жағына 100 -120 см. - ге дейін таралады. Сабағы – тік тҥратын ағаш сияқты, ортанғы ӛзегі ҧлпа, бҧтақтанбайтын 0,7 -2,5 м. дейін ӛседі. Жапырағы – ҧзын сабақты ҥлкен. Сопақ жҥрек тәрізді ҥшкірленген және шеттері егеу сияқты болып келеді. Тӛменгі жапырағы 3-5 жҧптан ал қалғандары кезекпе- кезек орналасқан. Ерте пісетін сортында 15-25, ал кеш пісетін сортында 30-35 тен астам жапырақ болады. Гүл шоғыры екі тҥрлі болады: Шеткісі – тілшік ҧрықсыз, ортадағы тҥтік, қос жынысты, барлық гҥл кіндігін жауып тҧрады. Жемісі – тҧқымша, жҧмыртқа фермалы, ол ядродан, жҧқа тҧқым қабығы мен қапталған және тері сияқты ҧрықтан тҧрады. Кҥнбағыстың кәрзенкесінде 1000 - 1200 ге. дейін тҧқым – дәнек болады. 1000 тҧқымның массасы 75 - 80 г болады. Оның ӛсіп даму кезеңдері сортына және егілетін аймағына байланысты 90 - 100 ден -100-125 кҥнге созылады. Ӛсуі 4 - 6 0 С басталады. Жалпы белсенді температураның қосындысы егуден кӛктеуге дейін 140 - 160 0 С болады. Гҥлдену кезінде температура 25 - 27 0 С жету керек. Гҥлдену кезінде 1-2 0 С суыққа тӛзе алмай, толық ҥсіп кетуі мҥмкін. Ылғалды жақсы кӛреді - қҧрғақшылықа тӛзімді ылғалды біркелкі пайдаланбайды: - кӛктеу кезінен - кәрзенкке пайда болғанша - 23% кәрзенке пайда болудан гҥлденуге дейін - 60% гҥлдеуден піскенге дейін -17%. Күнбағыс сорттары Бҥкіл одақтық майлы дақылдар ғылыми-зерттеу институты (ВНИИМК) В.С.Пустовойттың басшылығымен шығарылған кҥнбағыс сорты егілетін жер кӛлемі ӛте кӛп. Олардың бастылары – Армавирец, Передовик улучшенный, ВНИИМК 8931 улучшенный. Қазақстанда пайдаланылатын негізгі сорттарға – Армавирский - 3497 – Восход (Белогрод. Тәж. Ст. Авт. Прохоров К.И. Сергиенко Н.Я.) – Маяк - (2280 - 1367 Передович, 2292- 1443 ВНИИМК -8981. Кҥнбағысқа жақсы алғы дақыл ретінде – дәнді дақылдар пайдаланылады. Ол тамыр арқылы 100 – 200, 200 - 300 см. дейін тереңдіктен ылғалды пайдаланады. Сондай – ақ оны топырақ ылғалын кӛп азайтатын дақылдардан кейін (беде, қант қызылшасы. – судан шӛбі) егуді қажет етпейді. Кҥнбағысты бҧл дақылдар егілетін жерге 3-4 жылдан кейін егуге болады. одан кейін6 оны ол жерге қайта 8-10 жылдан кейін ғана егуге болады. Кҥнбағыстың ӛзі жаздық бидайға, сулыға, арпаға және басқа жаздық дақылдарға жақсы алғы дақыл бола алады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|