«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
E øûðûøòû ?àáàòòû? îðãàíèêàëû? ïàòîëîãèÿñûíû? áîëìàóû, АКТ 1
| Адамның өндірістік қызметі.
Топырақ қҧралу бағытынан және оның сапасын ӛзгертуде адамның ӛндірістік қызметінің маңызы зор. Егіншілік бірнеше мың жылдар бҧрын пайда болған, яғни адам баласы ӛсімдікті жинаудан бастап оны ӛндіргенге дейін топырақ еңбек объектісі және ӛндіріс қҧралы болады. Адамның топыраққа тигізген әсері кӛп. Топырақты ӛңдеу, шӛп егу, орман алқаптарын отырғызу, тыңайту, ауыспалы егіс енгізу, суару - осылардың бәрі топырақ қҧралу ісінің бағытын ӛзгертуді тездетеді. Топырақтарды кӛп жыл бойы суарып, тыңайтқыштар енгізуден топырақтардың бҧрынғы табиғи қасиеттері ӛзгеріске тҥсіп, жаңа «мәдениеттелгенң сапалы топырақтарға айналады. Адамның саналы әрекетінің арқасында, табиғи жағдайда қҧнарсыз жатқан топырақтардың (шӛлді, батпақты, сорланған, сортаңданған) қҧнары артқан, сапалы топыраққа айналған. Дегенмен осы әрекеттердің барлығы жақсы нәтиже беріп жҥр деп айтуға болмайды. Суармалы алқаптардағы егістіктерде суару режимін сақтамау нәтижесінде жіберілген қателіктерден қҧрамында тҧзы шамалы топырақтың екінші рет сорлану қҧбылыстары басталып жерді егістікке жарамайтын етіп істен шығаратын жағдай да болады. 1.2 Топырақтың морфологиясы және қҧрамы. Топырақты зерттеуінің маңызды бӛлігі – морфологиялық сыртқы белгілері бойынша топырақ кескінін сипаттау. Олардың кӛмегімен топырақ тҥзуші процесстерінің кӛрсетілу дәрежесі мен бағытын шамалап айтуға және топырақты жіктеуге болады. Яғни, морфология арқылы топырақтар бір-бірінен және ӛзі тҥзілген тау жыныстарынан ажыратылады. Морфологиялық дегеніміз белгілі дәрежеде топырақтың химиялық қҧрылымын, физикалық қасиетін аңғаратын, оның кӛзге кӛрініп тҧрған сыртқы белгілері. Морфологиялық қҧрылым - топырақтың сыртқы пішіні.Топырақ әртҥрлі морфологиялық кӛріністерден қҧрылған табиғи дене. Топырақтың морфологиялық қҧрылымын зерттеу ҥшін В.В.Докучаев далалық жағдайда тік қазылған шҧңқырды пайдаланған, бҧл әдіс осы кҥнге дейін топырақтануда негізгі әдіс болып саналады. Шҧңқырды қазып, бір бетін тегістеп оған сәуле тҥсіріп қараған кезде топырақтың бірнеше қабаттарға бӛлінгенін байқауға болады. Бҧл қабаттар топырақтың ӛзіне тән сыртқы пішінімен сипатталады, осы қабаттардың тҥріне қарап, топырақтың тҥзілу процесі туралы кӛптеген мәліметтер айтуға болады. Топырақтың негізгі морфологиялық белгілеріне мыналар жатады: 1. Топырақтың қҧрылысы 2. Қҧрылымы 3. Жекеленген қабаттарының қалыңдығы 4. Тҥсі 5. Механикалық қҧрамы 6. Топырақ қоспалары 7. Тығыздығы 8. НСL –мен әректтесуі және т.б. Топырақ профилі -пішіні. Топырақты қазғандағы тік қабаттарын- топырақ пішіні деп атайды. В.В.Докучаев топырақты 3 қабатқа бӛлді. 1. А – қабаты - қара шірікті гумусты қабат; 2. В - ӛтпелі қабат; 3. С - топырақ тҥзуші аналық тау жыныс қабаты. Олар тағы да ӛзінің морфологиялық кӛріністеріне байланысты әрқайсысы бірнеше бӛліктерге бӛлінуі мҥмкін. А 1 А 2 , В 1 В 2 , С 1 С 2 т.б. Топырақтың құрылысы – бҧл тік бағытта топырақ қабатының немесе горизонттарының белгілі бір ретпен ауысып отыруы. Бҧл деңгейлер бір-бірімен тҥсі, қҧрамы, қҧрылымы және басқа морфологиялық белгілері бойынша ажыратылады. Тҥрлі қабаттар топырақ тҥзілуінің табиғи процестерінің және жер қорларын, егістік жерлерін ӛндірісте пайдалану әсерінен тҥзіледі.. Генетикалық қабаттар жиынтығы топырақтың генетикалық кескінін қҧрады. . С.И.Долгов айтуы бойынша топырақ қҧрылысы деп оның кескінінде тҥйірлер мен тҥйіртпектер ӛзара байланысты орналасуы сипатының және соған сәйкес қалыптасқан топырақтағы саңылаулардың кӛлемі, ҥзіктігі мен тҧрпатын айтады. Топырақ қҧрылысының кӛлемі мен тҥрі бойынша мынандай типтерге бӛлінеді: 1.Қуыстар топырақ қҧрылысы бӛлшектерінің ішінде орналасады. А. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|