Кесте 15 Тары сҧрыпына тән агробиологиялық сипаттама

Guerinian - 4 
250,0 
39,0 
2,6 
25,7 
4,0 
3-10 
8,4 
Sudan PoP - 3 
254,8 
52,5 
2,8 
29,7 
4,0 
7-14 
10,3 
IP 6110 
296,0 
54,5 
3,3 
23,1 
4,0 
4-6 
8,8 
ICMC 7704 
269,0 
46,8 
3,1 
24,5 
3,0 
5-12 
11,1 
MC94 – C2 
266,3 
47,7 
3,6 
21,2 
3,5 
5-11 
9,6 
Тары дақылының дәнін топырақ температурасы 12 - 15 
0
С жеткенде себу 
ӛте қолайлы. Тарының жылдам пісетін сҧрыптарын маусым айының орта 
шегінде себуге болады. Зерттеуге алынған тары дақылдарының вегетациалық 
кезеңі ӛте қысқа (16.-кесте). 
 
Кесте 16 Тарының әр тҥрлі сызықтық сҧрыпының динамикасы 
 
Сҧрыптар 
21.05.07 
25.06.07 
20.07.07. 
14.08.07 12.09.07 
HHVIBC Tall 
10,2 
67,5 
150,0 
259,2 
259,5 
IP - 3616 
11,9 
57,6 
190,1 
256,3 
270,0 
Guerinian - 4 
7,7 
55,3 
141,1 
233,0 
250,0 
Sudan PoP - 3 
10,6 
60,2 
130,7 
216,0 
254,0 
IP 6110 
11,6 
69,3 
212,1 
266,7 
296,0 
ICMC 7704 
11,1 
67,9 
198,3 
250,0 
269,0 
MC94 – C2 
10,1 
75,1 
181,5 
271,7 
296,3 
Жас тарының вегетациалық кезеңдегі кӛк массасының ӛнімділігі 235-тен 
546 ц/га аралығында ӛзгерді. Ӛсімдік биіктігі 250 - 296 см, бір тҥптегі ӛсімдік 
сабағы 30 данаға жетеді. (кесте 17). 
 
 
Кесте 17 Тары сҧрыптарының кӛк және қҧрғақ массасының ӛнімділігі,ц/га 
 
Сҧрыптар 
Тығыздығы 
мың./га 
Ылғалды 
биомасса 
ц/га 
Қҧрғақ 
биомасса ц/га 
Ӛсімдік 
биіктігі, см 
HHVIBC Tall 
50 
311 
77,8 
260 
IP - 3616 
57 
503 
117,0 
270 
Guerinian - 4 
45 
285 
70,0 
250 
Sudan PoP - 3 
45 
235 
59,0 
255 
IP 6110 
59 
457 
117,0 
296 
ICMC 7704 
50 
506 
120,0 
269 
MC94 – C2 
54 
546 
124,0 
266 
Тәжірибедегі тарының барлық сҧрыптарын ерте гҥлдейтін және тез 
пісетін ӛсімдіктер ретінде сипаттауға болады. Масақтың ҧзындығы 17см - ден – 
39см, аралығында ӛзгерді. Ең ірі масақ негізгі буында сақталды. 18 - кестеде 

сипатталған HHVIBC Tall – сҧрыпынан басқа тары сҧрыптары жоғары деңгейде 
ӛнім берді. 
 
Кесте 18 Тары сҧрыптарының дәнінің ӛнімділігі 
 
Сҧрыптар 
Тығыз-
дығы 
мың/га 
Тҥптенген 
генеративт
і 
буындары-
ның/ц, 
саны,дана 
Бір 
шашақта-
ғы дәннің 
салмағы,г 
Бір 
ӛсімдіктег
і дәнінің 
салмағы,г 
Дән 
ӛнімділігі 
ц/га 
HHVIBC Tall 
50 
2,5 
21,4 
53,5 
26,8 
IP – 3616 
57 
3,3 
16,8 
55,3 
31,5 
Guerinian – 4 
45 
3,0 
26,8 
80,4 
36,2 
Sudan PoP – 3 
45 
7,0 
12,8 
90,2 
40,6 
IP 6110 
59 
3,0 
19,8 
59,5 
35,1 
ICMC 7704 
50 
3,7 
21,0 
77,8 
38,9 
MC94 – C2 
54 
3,5 
17,6 
61,5 
33,2 
 
 
Сонымен зерттеуге алынған тары дақылдарының ішінде ең жылдам пісіп 
жетілушелер қатарында тарының – ННVIBC TaLL, IP – 3616, Guerinian – 4, 
Sudan PoP – 3, IP 6110, ICMC 7704, MC94 – C2 сҧрыптарын жатқызуға болады. 
Тарының ӛнімділігі – 26,8 – 40,6 ц/га аралығында болды. Тарының кӛк 
массасының пісіп жетілгендегі ӛнімділігі 235 – 546 ц/га. Ең тӛмен ӛнім берген 
сҧрыптарда кездесті, олар - ННVIBC TaLL, Sudan PoP – 3, Guerinian – 4, 
олардың ылғалды биомассасы 235 – 311ц/га болды. 
Кәдімгі тары тҥртармақтарын анықтау. 
Кәдімгі тары шашағының 
пішініне байланысты 5 тҥртармаққа бӛлінеді: шашыраңқы, тармақты, қысылған 
немесе жартылай тҥйірлі, тҧтас тҥйірлі. 
Оларды негізгі ажырату белгілері: шашағының ҧзындығы және бас 
діңгегінің бағыты, шашақ тығыздылығы, жанама бҧтақшалардың негізгі 
діңгектен ауытқуы. (19 кесте) 
19 кесте Кәдімгі тары тҧртармақтары 
 
Белгілері 
Шашыраңқ
ы 
Тармақты 
Қосылған 
Сопақ 
Тҧтас 
Шашақ, 
ҧзындығы 
және бас 
біңгек 
бағыты 
Ҧзын, тура Ҧзын, тура 
Ҧзын, 
иілген 
Қысқа, 
тура 
Қысқа, 
тура 
Шашақ 
тығыздылығы 
Ӛте бос 
Бос 
Бос 
Орташа 
тығыз 
Тығыз 

Бҧтақшалард
ың діңгектен 
ауытқуы 
Барлығы 
ауытқыған 
Тӛменгі 
бҧтақшалар
ы ғана 
ауытқыған 
Тӛменгі 
бҧтақшалар
ы 
ауытқыған, 
жоғарғылар
ы қысыңқы 
Тӛменгілер
і 
ауытқыған, 
жоғарғылар
ы қысыңқы 
Барлық 
бҧтақшал
ар 
қысылған 
Кәдімгі тарының әрбір тҥртармағы тҥршелерге бӛлінеді. Тҥртармақтың 
тҥршелерге бӛлінуі кӛптеген белгілерге байланысты, оның ішінде маңыздысы 
шашақтың және дәннің тҥстері. 
Шашақ тҥсі деп масақша қауызының тҥсін айтады, ол кӛбінесе сабанды-
сары тҥсті болады. Кейбір тҥршелердің масақша қауызының тҥсі кҥлгін 
болады, себебі оның қҧрамында антоциан бар. Антоциан бояуы бар тҥршелер 
тез піседі. 
Бастанған тары тҥртармақтарын анықтау. 
Қазіргі жҥйелеуде 
бастанған тарыны S
еtаrіа іtаііс
морфологиялық және биологиялық 
ерекшеліктері бойынша екі тҥртармаққа бӛледі. 
Оның біреуі 
subsp. МаахітаАІ. 
- қонақ тары (чумиза, бор, гоми) - биік 
ӛсетін, вегетативтік массасы қуатты дамыған және вегетациялық кезеңі ҧзақ 
ӛсімдік. Қонақ тарыны тағамдық мақсатқа және жарма дақылы болғандықтан 
мал азығына пайдаланады. 
Келесі тҥртармағы - 
subsp. Мосhаrіит АІ. 
- итқонақ (могар) - аласа бойлы, 
вегетация кезеңі қысқа ӛсімдік. Қуаңшылыққа тӛзімді біржылдың бағалы 
дақыл. (20 кесте) 
20- кесте Бастанған тары тҥртармақтарының негізгі айырым 
белгілері 
Белгілері 
Қонақ тары (чумиза) 
S
ubsp. Маахіта АІ.
Итқонақ (могар) 
S
ubsp. Мосhаrіит АІ.
Ӛсімдік 
биіктігі
100-200см 
50-150 см
 
Тҥптену 
энергиясы
Әлсіз, 1-3 сабақ 
Кҥшті, 3-5 сабақ 
Сабағының 
жуандығы
Жуан, 5-15 мм 
Жінішке, 2-8 мм 
Жапырағының 
ҧзыңдығы
50-65 см 2-4см 
20-50 см 
Жапырағының 
ені. 
Шашағының 
ҧзындығы
Ҧзын, 16-50 см 
Қысқа, 1-3 см 
6-25 см 
Шашағының 
қҧрылысы 
Дәннің ҧз және 
ені 
Айқын ескекті 
2х1,7мм 
Цилиндр тәріздес
2,1х1,5 мм 

 
 
Қонақ тары сипаттамасы. 
Қонақ тары - біржылдың, биік, берік сабақты 
ӛсімдік, сабағының биіктігі 80-200 см. 
Сабағы 
дӛңгелек, жалаңаш, Жасыл 
немесе антоцианмен боялған кҥлгін тҥсті. Тҥптенуі әлсіз, бір ӛсімдіктегі 
сабақтар саны 1-3-ке дейін. 
Тамыр жүйесі 
шашақты, жақсы дамыған. 
Жапырагы - 
қҧлақсыз, жалаңаш, жасыл тҥсті.
Гүл шоғыры 
- масақ тӛріздес шашақ, ҧзын және енді болып келеді. 
Шашағы толығымен тҥкпен қапталған. 
Гүлдері - 
екі гҥл қауызынан тҧрады 
және қҧрамында 3 аталық және екі бӛлікті қалың қауырсынды аналығы болады. 
Дәні ҧсақ, ҧзындығы 1,5-2,5 мм, ені 1,4-2,0 мм және қалыңдығы 0,9-1,5 мм., 
1000 дәнінің салмағы 1,5-4,1 г. Дәні дӛңгелек, тҥсі - сары, ақшыл. 

7-бӛлім. 
ТЕХНИКАЛЫҚ 
ДАҚЫЛДАР. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: