Қолданбалы Геодезия

Ғимараттар мен имараттарды құрылыс алаңға кӛшіру геодезиялық бӛлу негіздің нүктелерінен жүргізіледі. Геодезиялық негіз белгімен бекітілген пунктер торы ретінде жасалынады және сыртқы бӛлу торы мен орындаушылық түсірістерді жасау үшін арналған. Бӛлу негіз құрылыс ауданның ішінде орналасады. Ол 1-ші және 2-ші разряд жиілікті геодезиялық торға байланыстыру мен құрылыстың бас жоспары негізінде және алдында жүргізілген ізденістер бойынша жүргізіледі. Ӛндірістік ғимараттар мен имараттардың бӛлу негізін құру үшін құрылыстық торды салу, ал тұрғын үйлер үшін құрылыстың қызыл сызықтарды анықтау қажет. Қызыл жобалық сызықтар - дегеніміз квартал территориясы мен автомобиль жолын бӛлетін шекара. Құрылыстық торды орнына кӛшіру мен бекіту екі кезекте жүреді: а. нүктелердің алдын-ала белгілеу уақытша бекіту; б. уақытша белгілердің координаталарын дәл анықтау, оларды редуциялау (жылжыту) және тұрақты белгілермен бекіту. Алдын ала белгілеу 1:2000 дәлдікпен құрылыс алаңның ортасында орналасқан теодолит және лента (рулетка) арқылы жүгізіледі. Базистың АВС нүктелерін жақын жатқан триангуляция (полигономерия) пункттерінің кері геодезиялық есептің нәтижелері бойынша кӛшіреді. Базисті іліндіріп ӛлшейді, аралық сызықтар үшін пикеттерді бӛледі. 38 А В С D E F Сурет 4.1 – Бӛлу негізді салу Базис нүктелерінде AD, BE, CF құрылыстық тордың АВС ені бойынша кӛлденең сызықтарды бӛліп белгілейді. Тексеріс ретінде DEF сызықтың ұзындығы мен АВС ұзындықтың сәйкестігін қадағалайды. Квадрат тордың бүйірлерін берілген ұзындықпен сәйкес бӛліп аралық нүктелерді белгілейді. DEF нүктелерінде бақылау ӛлшеулер жүргізеді. Содан кейін қалған бӛлу сызықтарды белгілейді. Барлық алдын ала бӛлінген нүктелерді уақытша белгілермен (қадалар мен немесе ағаш тіреулермен) бекітеді. Алдын ала бӛлуден кейін тордың сызықтары бойынша полигонометриялық жүрістер жүргізіп, шамалап бӛлінген тор пункттерінің дәл координаталарын анықтайды. Анықталған координаталарды жобалық координаталармен салыстырып ауытқу шамаларын анықтайды. Содан кейін тордың әр пунктін жылжытып, ғимараттың құрылыс және пайдалану мезгіліне есептелген тұрақты белгілерді (темірбетон монолиттерді, рельс кесінділерді) салады. Нүктелерді редуциялау алдында азимут пен ұзындық кӛрсетілген сызбаны салады. Тордың дәлдігін бақылау үшін іріктеп бірнеше бүйірлерді және шахматтық тізімде пунктердің тік бұрыштарын қайта ӛлшейді. Жұмыстардың дәл орындалу кезінде бүйірлерінің орташа ауытқу шамасы + 10-15 мм-ден және тік бұрыштардың ауытқуы 15-20 ′′- тан аспау керек Биіктік нүктелерді құрылыс алаңның периметрі бойынша анықтау үшін ІІІ класс нивелир жүрісті жүргізу керек. ІІІ классты реперлердің арасында ІV класс нивелир жүрісті жүргізіп тордың барлық нүктелерінде белгілерді есептейді. Егер торды жиілетіп салу керек болса негізгі нүктелердің арасында қосымша аралық нүктелерді салады. Бірақ мұндай нүктелердің бұрыштарын ӛлшемей, сызықтық координаталарын есептейді. 39 Ірі құрылыста алаңға құрылыстық торды салу жауапты геодезиялық жұмыстарға жатады және оны арнайы геодезиялық ұйымдар орындайды. Құрылыстың кіші кӛлемдерінде (1 км2 -ге дейін) қажет дәлдік осьтік әдіспен қамтамасыз етіледі. Ол үшін алаңда А орталық нүктенің орналасуы анықталады. Содан кейін β1, β2, d1, d2 бӛлу мәліметтер анықталады. E B K C A D P F S d1 φ2 d2 φ1 М β2 β2 N Сурет 4.2 – Осьтік әдісі А нүктенің дәл орналасуын тексеру үшін оны екі жерден М және N полигонометрия (триангуляция) пунктерінен шығарады. Тордың бас осьтерінің дирекциялық бұрыштары белгілі болса және теріс геодезиялық есептеу арқылы αАМ, αАN дирекциялық бұрыштарды анықтауға болады. Анықталған φ1 φ2 бойынша ВF және СД осьтердің бағыттарын белгілеп, олардың ұзындықтарын сыммен ӛлшеп тартады. В, С, Д, F нүктелерінде теодолитпен тік бұрыштарды ӛлшеп, тордың 4 полигонның периметрлерін шығарады. Тор квадраттарының тӛбелерін монолитпен бекітіп, жоғарғы жағына металл тақтайшаларға белгілерді орнатады. Кішірек алаңадардың коорданаттарының ауытқуы 2-3 см-ден аспау керек. Кӛлемі үлкен алаңдардың коорданаттарының ауытқуы 5-10 смге жетеді және үймереттің дәл бӛлінуіне әсер етеді. Осы кемшіліктен осьтік әдістің қолданылуы шектелген. Құрылыстық торды бӛлу алаңды кейіннен кӛлденең және тігінен жоспарлау үшін, осьтерді салынатын жерге кӛшіріп, тексеріс бақылаулар мен қосымша түсірісті жүргізу үшін қажет. 40 β А В d d1 d2 Құрылыстың қызыл сызығы Көшенің осі Сурет 4.3 – Құрылыстың қызыл сызығы Тұрғын кварталдардың бӛлінуі алаңға геодезиялық тіреулік пунктерінен кӛше осьтерін кӛшіруден басталады. Содан кейін қызыл сызықтарды белгілеп, олардың бұрыштарын ағаш тіреулермен бекітеді және тексеріс ӛлшеулерді жүргізеді. Бӛлудің полярлық, перпендикулярлық және т.б. әдістері ажыратылады. Ӛндірісте қызыл сызықтарды тікелей қолдануға қиын болғандықтан оларға параллель кӛшірме сызықтармен қолданады. Құрылыс алаңдарда негіз ретінде дирекциялық бұрышы мен бүйір ұзындығы белгілі геодезиялық тӛртбұрышты қолдануға қолайлы. Биіктік бӛлу торды полигондардан немесе бӛлек III, IV класс нивелир жүрістерден шығарады. Бірақ, биіктік белгілерді, кем дегенде екі мемлекеттік немесе жергілікті нивелир тордан шығаруға тиісті. Кейіннен биіктік пунктерді бӛлу пунктермен беттестіреді. Құрылыс алаңда әр ғимаратқа кем дегенде екі реперден, ал кӛп секциялы үймеретке - әр секциясына бір-бірден болу керек. Биік үйлерге III класс нивелир жүрістерді салады. Нивелирлеу ауытқудың орта квадраттық қатесі екі жақтық жүрістің 1 км-ге 3 мм-ден аспау керек.

• Ғимараттар мен имараттарды құрылыс алаңға кӛшіру геодезиялық бӛлу негіздің нүктелерінен жүргізіледі. Геодезиялық негіз белгімен бекітілген пунктер торы ретінде жасалынады және сыртқы бӛлу торы мен орындаушылық түсірістерді жасау үшін арналған. Бӛлу негіз құрылыс ауданның ішінде орналасады. Ол 1-ші және 2-ші разряд жиілікті геодезиялық торға байланыстыру мен құрылыстың бас жоспары негізінде және алдында жүргізілген ізденістер бойынша жүргізіледі. Ӛндірістік ғимараттар мен имараттардың бӛлу негізін құру үшін құрылыстық торды салу, ал тұрғын үйлер үшін құрылыстың қызыл сызықтарды анықтау қажет. Қызыл жобалық сызықтар - дегеніміз квартал территориясы мен автомобиль жолын бӛлетін шекара. Құрылыстық торды орнына кӛшіру мен бекіту екі кезекте жүреді: а. нүктелердің алдын-ала белгілеу уақытша бекіту; б. уақытша белгілердің координаталарын дәл анықтау, оларды редуциялау (жылжыту) және тұрақты белгілермен бекіту. Алдын ала белгілеу 1:2000 дәлдікпен құрылыс алаңның ортасында орналасқан теодолит және лента (рулетка) арқылы жүгізіледі. Базистың АВС нүктелерін жақын жатқан триангуляция (полигономерия) пункттерінің кері геодезиялық есептің нәтижелері бойынша кӛшіреді. Базисті іліндіріп ӛлшейді, аралық сызықтар үшін пикеттерді бӛледі. 38 А В С D E F Сурет 4.1 – Бӛлу негізді салу Базис нүктелерінде AD, BE, CF құрылыстық тордың АВС ені бойынша кӛлденең сызықтарды бӛліп белгілейді. Тексеріс ретінде DEF сызықтың ұзындығы мен АВС ұзындықтың сәйкестігін қадағалайды. Квадрат тордың бүйірлерін берілген ұзындықпен сәйкес бӛліп аралық нүктелерді белгілейді. DEF нүктелерінде бақылау ӛлшеулер жүргізеді. Содан кейін қалған бӛлу сызықтарды белгілейді. Барлық алдын ала бӛлінген нүктелерді уақытша белгілермен (қадалар мен немесе ағаш тіреулермен) бекітеді. Алдын ала бӛлуден кейін тордың сызықтары бойынша полигонометриялық жүрістер жүргізіп, шамалап бӛлінген тор пункттерінің дәл координаталарын анықтайды. Анықталған координаталарды жобалық координаталармен салыстырып ауытқу шамаларын анықтайды. Содан кейін тордың әр пунктін жылжытып, ғимараттың құрылыс және пайдалану мезгіліне есептелген тұрақты белгілерді (темірбетон монолиттерді, рельс кесінділерді) салады. Нүктелерді редуциялау алдында азимут пен ұзындық кӛрсетілген сызбаны салады. Тордың дәлдігін бақылау үшін іріктеп бірнеше бүйірлерді және шахматтық тізімде пунктердің тік бұрыштарын қайта ӛлшейді. Жұмыстардың дәл орындалу кезінде бүйірлерінің орташа ауытқу шамасы + 10-15 мм-ден және тік бұрыштардың ауытқуы 15-20 ′′- тан аспау керек Биіктік нүктелерді құрылыс алаңның периметрі бойынша анықтау үшін ІІІ класс нивелир жүрісті жүргізу керек. ІІІ классты реперлердің арасында ІV класс нивелир жүрісті жүргізіп тордың барлық нүктелерінде белгілерді есептейді. Егер торды жиілетіп салу керек болса негізгі нүктелердің арасында қосымша аралық нүктелерді салады. Бірақ мұндай нүктелердің бұрыштарын ӛлшемей, сызықтық координаталарын есептейді. 39 Ірі құрылыста алаңға құрылыстық торды салу жауапты геодезиялық жұмыстарға жатады және оны арнайы геодезиялық ұйымдар орындайды. Құрылыстың кіші кӛлемдерінде (1 км2 -ге дейін) қажет дәлдік осьтік әдіспен қамтамасыз етіледі. Ол үшін алаңда А орталық нүктенің орналасуы анықталады. Содан кейін β1, β2, d1, d2 бӛлу мәліметтер анықталады. E B K C A D P F S d1 φ2 d2 φ1 М β2 β2 N Сурет 4.2 – Осьтік әдісі А нүктенің дәл орналасуын тексеру үшін оны екі жерден М және N полигонометрия (триангуляция) пунктерінен шығарады. Тордың бас осьтерінің дирекциялық бұрыштары белгілі болса және теріс геодезиялық есептеу арқылы αАМ, αАN дирекциялық бұрыштарды анықтауға болады. Анықталған φ1 φ2 бойынша ВF және СД осьтердің бағыттарын белгілеп, олардың ұзындықтарын сыммен ӛлшеп тартады. В, С, Д, F нүктелерінде теодолитпен тік бұрыштарды ӛлшеп, тордың 4 полигонның периметрлерін шығарады. Тор квадраттарының тӛбелерін монолитпен бекітіп, жоғарғы жағына металл тақтайшаларға белгілерді орнатады. Кішірек алаңадардың коорданаттарының ауытқуы 2-3 см-ден аспау керек. Кӛлемі үлкен алаңдардың коорданаттарының ауытқуы 5-10 смге жетеді және үймереттің дәл бӛлінуіне әсер етеді. Осы кемшіліктен осьтік әдістің қолданылуы шектелген. Құрылыстық торды бӛлу алаңды кейіннен кӛлденең және тігінен жоспарлау үшін, осьтерді салынатын жерге кӛшіріп, тексеріс бақылаулар мен қосымша түсірісті жүргізу үшін қажет. 40 β А В d d1 d2 Құрылыстың қызыл сызығы Көшенің осі Сурет 4.3 – Құрылыстың қызыл сызығы Тұрғын кварталдардың бӛлінуі алаңға геодезиялық тіреулік пунктерінен кӛше осьтерін кӛшіруден басталады. Содан кейін қызыл сызықтарды белгілеп, олардың бұрыштарын ағаш тіреулермен бекітеді және тексеріс ӛлшеулерді жүргізеді. Бӛлудің полярлық, перпендикулярлық және т.б. әдістері ажыратылады. Ӛндірісте қызыл сызықтарды тікелей қолдануға қиын болғандықтан оларға параллель кӛшірме сызықтармен қолданады. Құрылыс алаңдарда негіз ретінде дирекциялық бұрышы мен бүйір ұзындығы белгілі геодезиялық тӛртбұрышты қолдануға қолайлы. Биіктік бӛлу торды полигондардан немесе бӛлек III, IV класс нивелир жүрістерден шығарады. Бірақ, биіктік белгілерді, кем дегенде екі мемлекеттік немесе жергілікті нивелир тордан шығаруға тиісті. Кейіннен биіктік пунктерді бӛлу пунктермен беттестіреді. Құрылыс алаңда әр ғимаратқа кем дегенде екі реперден, ал кӛп секциялы үймеретке - әр секциясына бір-бірден болу керек. Биік үйлерге III класс нивелир жүрістерді салады. Нивелирлеу ауытқудың орта квадраттық қатесі екі жақтық жүрістің 1 км-ге 3 мм-ден аспау керек.