-тақырып. Мақал-мәтелдер (4 сағат)

1. 
   Бабалар сөзі. Қазақтың мақал-мәтелдері. – Астана: Фолиант, 2010. Т.65:. – 488 бет.
   
2. 
   Маржан сөз. Құраст.: М.Әлімбаев. – Алматы: Жазушы, 1978.
   
3. 
   Қайдари. Халық даналығы. – Алматы, 2004.
   

1. 
   . Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі / Жалпы ред. басқарған Т.Жанұзақов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 986 б.
   

1. 
   Ағылшын және орыс мақалдарына мағыналас, мәндес қазақ мақалдары мен мәтелдерін тауып келтіріңіз. Олардың мағынасы жақын, төркіндес болғанымен әр халықтың тұрмыс-тіршілігі мен болмысының өзгешелігі айқын көрінетініне назар аударыңыз. Ағылшын және орыс мақал-мәтелдерін күнделікті өміріңізде, тіл үйренуге пайдаланыңыз. Ағылшын тілі оқытушысынан мақалдарды дұрыс айтып үйреніңіз.
   

1. 
   A good bedinning makes a good ending (Хорошее начало обеспечивает хороший конец) – Лиха беда начало
   
2. 
   A good bedinning is half the battle (Хорошее начало – половина сражения) – Доброе начало полдела откачало.
   
3. 
   A great ship asks deep waters – Большому кораблю большое плавание
   
4. 
   A good name is better than riches – Добрая слава лучше богатства.
   
5. 
   A man can die, but once (Умереть человек может лишь раз) – Двум смертям не бывать, а одной не миновать.
   
6. 
   Agues come on horseback, but go away on foot (Болезни являются к нам верхом, а уходят) – Болезнь входит пудами, а выходит золотниками.
   
7. 
   As the tree, so the fruit (Каков дерево, таков и плод) - Яблоко от яблоки недалеко падает.
   
8. 
   As you sow, you shall mow – Что посеешь, то пожнешь.
   
9. 
   Beauty lies in lover` s eyes.(Красота – в глазах любящих) - Не по-хорошу мил, а по-милу хорош.
   
10. 
    Better glorious death than a shamefull life - Лучше славная смерть, чем постыдная жизнь.
    
11. 
    Birds of a feather flock together (Птицы одного оперения собираются вместе) – Рыбак, рыбака видит из далека.
    
12. 
    Burn not your house to rid it of the mouse – Не сжигай своего дома, чтобы избавиться от мыши.
    
13. 
    Cut your coat according to your cloth (При кройке исходи из наличного материала) – По одежке протягивай ножки.
    
14. 
    Every cook praises his own broth (Всякий повар свое варево хвалит) – Всяк кулик свое болото хвалит.
    
15. 
    Every man thinks his own geeseswans (Всякий считает своих гусей лебедями) – Свой злотничок чужого пуда дороже.
    
16. 
    First think then speak (Сперва подумай а уж потом скажи) – Молвишь не воротишь.
    
17. 
    Four eyes see more than too (Четыре глаза видят больше, чем два) – Ум хорош, а два лучше.
    
18. 
    Hasty climbers have sudden falls (Поспешно взбирающиеся внезапно падают) – Поспешишь – людей насмешишь.
    
19. 
    Hawks will not pick hawks` eyes out (Ястреб ястребу глаз глаз не выклюет) – Ворон ворону глаз не выклюет.
    
20. 
    It is never too late to learn – Учиться никогда не поздно.
    

2. 
   Өз тарапыңыздан қазақ мақал-мәтелдеріне ағылшын, орыс тілдерінен балама мақал-мәтелдер табыңыз (Кемі 10 мақал-мәтел).
   

3. 
   Қазақ мақалдарының шумағы екі тармақты, үш тармақты, төрт тармақты және көп тармақты болып келеді. ММ құрылысына тиесілі осы заңдылықты мысалдармен дәлелдеңіз. Неше тармақты шумаққа құрылған мақалдар жиі, қайсысы сирек кездесетініне назар аударыңыз. Оның себебіне өзіңізше болжам жасап көріңіз.
   

4. 
   Қазақ халқының мақал-мәтелдер қорын байытудың бір жолы – әлем халықтарының мақал-мәтелдерін аудару, дүниежүзіндегі үлкенді-кішілі халықтардан рухани қазына алмасу. Бұл ретте дарынды аудармашы Хасен Өзденбаев, қазақтың ақиық ақыны Мұзафар Әлімбаевтің аудармашылық еңбегін атап өткен жөн. М.Әлімбаевтың қаламынан шыққан «Темірді қызған кезде соқ» (Куй железо пока горячо), «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» (Дружно да не грузно), «Сәуір суымен, Мамыр гүлімен» (Апрель с водою, а май с травою), «Курица - не птица, Лодырь - не человек, Болтун- не работник» (Тауық – құс емес, Жалқау –кісі емес, Бос сөз - іс емес) сынды аударма мақал-мәтелдер қазақ топырағына жат перзенттей бөтенсінбей, төл туындыға айналып әбден сіңісіп кеткен. Оған аударма мақал-мәтелдердің ішкі сырына, сыртқы сұлулығы жарасып келуі себеп болған. Оған көз жеткізу үшін 1978 жылы «Жазушы» баспасынан шыққан «Маржан сөз» кітабынан төмендегі тапсырмаларды орындаңыз:
   

5. «Үнемі ауырдан жеңілге, қиыннан оңайға қарай ұстарып отыратын жалпы тіл заңына лайық мақал–мәтелдер де қысқартумен, ықшамдалумен жетіледі. Қазақ мақал-мәтелдерін қысқарта ұстартудың бірнеше тәсілі бар...» - деген Б.Адамбаевтың пікірін нақты мысалдармен дәлелдеп, сол тәсілдерді көрсетіңдер.

Таз таранғанша той тарқапты.

Арыстан асқынса, айға шабар,

7. ММ абстракцияланып, ауыс мағынаға өту себебін түсіндіріңіз.

8. ММ көпнұсқалылығына мысалдар келтіріңіз (5-6 мысал).

9. 
   Аталмыш еңбекке және қазақ тілінің түсіндірме сөздігіне сүйеніп, ММ құрамындағы көнерген сөздерге түсініктеме беріңіз. Сол арқылы мақал-мәтелдер қазақ тілінің лексикалық байлығын сақтайтын сырлы сандық, берік қойма екендігіне көз жеткізіңіз.