Өнер феномені және ұғымы. Эстетика пәні философиялық білім ретінде. Философия тарихындағы эстетикалық көзқарастар. Ренессанс эстетикасы, сипаты, ерекшеліктері және әлем мәдениетіндегі маңызы. Эстетикалық тәжірибе
жүктеу/скачать 35,83 Kb.
|
11 лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Кілт сөздер
|
1.11. Өнер философиясы 1 Өнер феномені және ұғымы. Эстетика пәні философиялық білім ретінде. Философия тарихындағы эстетикалық көзқарастар. 2 Ренессанс эстетикасы, сипаты, ерекшеліктері және әлем мәдениетіндегі маңызы. 3 Эстетикалық тәжірибе. Адам өмірінің эстетикалық өлшемі. Философия және өнер. 4 Өнер әлеміндегі адам. Адамның мінез-құлқы, іс-қимылы, жан тебіреністерінің себептерін ашудағы өнер мүмкіндіктері. 5 Қазақ халқының сұлулық философиясы. Жырау және билердің этикалық және эстетикалық бастамалары. Кілт сөздер: Өнер, мәдениет, шығармашылық субъектісі, эстетика, әлемнің эстетикалық көрінісі, әдемі, ұсқынсыз, көркемдік образ, стиль, символ, мимезис, катарсис, симулякр, қобыз, домбыра, күй, феномен. 1 Өнер феномені және ұғымы. Эстетика пәні философиялық білім ретінде. Философия тарихындағы эстетикалық көзқарастар. Өнер – көркем мәдениеттің орталық буыны болып табылады және б.з.д 35-10 мың жыл кейінгі палеолит дәуірінде өз бастауын алады. Өнердің анықтамасы философияда үш мағынада түсіндіріледі: - көркем образдарда шындықты көрсететін қоғамдық сананың және адами қызметтің спецификалық түрі; - эстетикалық құндылықтарды игеруге және жасауға бағытталған адамның тәжірибелік қызметі; - жоғары шеберлік дәрежесі. Өнер ұғымын талдай отырып, өнер адамның көркем шығармашылығында көрінетін ерекше қызметі ретінде әрекет ететінін, қоршаған ортаны, қоғамды қабылдаудағы тұлғаның уайымымен және эмоцияларымен және өз мінезін түсінумен байланысты екенін атап өту қажет. Өнер – өнер туындысын жасаған адам бастан кешкен сезімді сезінуге қабілетті адамның эмоционалдық қабылдауына бағытталған шындықты субъективті жаңғырту. Өнердің маңызды құрамдас элементі – эстетикалық көрініс. Өнер, әдетте, белгілі бір эстетикалық заңдар бойынша жасалған және танымдық, эстетикалық және адамгершілік құндылықтарға ие авторлық шығармалар түрінде өзін көрсетеді. Өнер адамның шығармашылық қызметінің түрі ретінде оның дін, мораль, саясат, техника, бұқаралық ақпарат құралдары сияқты басқа көріністерімен тығыз байланысты. Өнер ұғымын адамзат ғасырлар бойы қарастырып келді. Антикалық әлемде ол мейірімділік пен сұлулық бірлігін жүзеге асырған идеал ретінде түсінілді. Орта ғасырларда ол тек діни сезімдерді қозғап, тәрбиелеуге және сенімнің көзі мен құралы болуға шақырды. Қайта өрлеу дәуірінде өнер ләззат ретінде, ал ағарту дәуірінде ақыл – ой өрнегі ретінде түсінілді. XIX-XX ғасырларда, табиғи және нақты ғылымдардың дамуымен бірнеше өнер теориялары пайда болды: суретшінің тұлғасымен байланысты субъективті, және сыртқы, оған қатысты мән-жайларды көрсететін объективті. Эстетика – көркем шығармашылықта, табиғатта және өмірде әдемі көріністердің дүниетанымдық мәні мен формаларын қарастыруға бағытталған ерекше әлеуметтік-мәдени феномен және қоғамдық сананың түрі ретінде өнер туралы философиялық ілім. Қазіргі ол эстетикалық және оның функциялары, эстетикалық іс-әрекет және қабылдау заңдары, табиғатты және қоғамдық өмірді эстетикалық игеру (тану және қайта құру) туралы философиялық білім болып табылады. Қазіргі эстетиканың негізгі іргелі мәселесі – көркем сурет пен оның объектісінің арақатынасы, шындықты көркемдік бейнелеу мәселесі. Бұл проблематиканы зерттеу көркем шығармаларды және көркем шығармашылық процесін талдауды болжайды, бірақ мұнымен шектелмейді. Соңғы уақытта философия әдістері ғана емес, сонымен қатар психология, кибернетика, семиотика және басқа да көптеген ғылымдар мен теориялық қызмет салалары кеңінен қолданылады. Эстетика терминін неміс философы А.Баумгартен 1750 жылы ғылыми философиялық және тарихи-мәдени түсініктемесіне жорығына енгізді. Философия тарихындағы эстетикалық көзқарас. Ежелгі Грецияның эстетикасы. Ежелгі Грецияда эстетикалық ойдың гүлденуі б.з.д.VII-III ғасырларға жатады. Энгельстің тұжырымдамасы бойынша ежелгі грек философтарының ойларына тән: құбылыстардың жалпы байланысы егжей-тегжейлі дәлелденбейді, ол олар үшін тікелей ойлаудың нәтижесі болып табылады. Бұл бір жағынан кемшілік және олардың кейінгі философиялық мектептерден асып түсуі. Олардың ойлары диалектикалық түрде құбылыстардың жалпы байланысын алды. Бұл тұжырым гректердің эстетикалық көзқарастарына да қатысты. Гомер мен Гесиодта әдемілік, гармония, өлшем сияқты эстетикалық санаттарды кездестіреміз. Бірақ теориялық түрде эстетикалық категорияларды ерте әзірлеуді пифагор мектебі бастайды. Бұл идеалистік философияда сан – әлемнің жаны болып саналды. Әлемді сандар басқарады. Сонымен бірге, олардың ойынша, бұл әлемдегі он қарсылықтың, олар туындатады үндестігі. Мәселен, Пифагор математиканың тұрғыдан әлемдік үйлесілімділікті негіздеді, музыканың ғарыштық негіздегі шарттарына үңіліп, ондағы қозғалыстардан өзіндік бір үн шығады деп пайымдады. Канттың дүниетанымында адам өзінің заңдары бойынша жүзеге асырылатын ерекше табиғат бар. Және субъективті қабілеттердің өзара әрекеттесуі осы заңдарда да орын алады. Сондықтан субъективті қабілеттердің өзара іс-қимылы кезінде субъективті мақсатқа қол жеткізу осы Заңға сәйкестікке қол жеткізуді білдіреді. Және эстетикалық сезім бұл жетістік пен ләззат сезімін береді. Оның идеяларын Ф.Шиллер, И.Фихте, Ф.Шеллинг, Г.Вильгельм, Ф.Гегель жалғастырады. Кант адам табиғатын түсіну үшін іргетасты салды. Философиялық ғылымда алғаш рет өзінің табиғатына сәйкес тұтас адамды түсіну пайда болады. Шиллер қазіргі буржуазиялық қоғам тұтас адамды қалыптастырмайды деген қорытындыға келеді. Ол ішінара адамды қалыптастырады. Оны жеңудің құралы ол өнерді, эстетикалық тәрбиені көреді. Өнердің қоғамдық функциясы тұлғаның үйлесімді, жан-жақты дамуына қол жеткізу болып табылады. Тек адамның осындай дамуына қол жеткізе отырып, ең үздік қоғамдық құрылым құру мақсатын қоюға болады. Гегель өзінің «эстетика бойынша дәрістерінде» өнерді дамытудың тарихи процесін қадағалайды. Ол үшін объективті идеалист ретінде әлем өзін-өзі қозғалу, абсолюттік ұғымды өзін-өзі дамыту процесі бар. Өнердің тарихи жолы-тамаша идеалдың даму сатысы. Өнерде адам өзін екі еселей түседі және өзінің ішкі әлемін сезінеді. ХХ ғ. эстетикалық мәселелер көбінесе өнер теориясы мен көркем сын, психология, әлеуметтану, семиотика, лингвистика және постмодернистік мәтіндерде басқа ғылымдардың контекстінде дами бастайды. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет Гартман, М. Мерло-Понти және т. б.) өзінің назарын эстетикалық санаға және өнер туындыларына аударды. Психоаналитикалық эстетика (З.Фрейд, К.Юнг, және т.б.). З.Фрейдке сәйкес, көркем-эстетикалық қызметтің басты қозғалтқышы психиканың бейсаналық процестері болып табылады. Структурализм эстетикасы (К.Леви-Строс, М.Фуко, Р.Барт, т.б.) өнерде жан-жақты конструктивтік ережелер, құрылымдық принциптер негізінде, яғни дискурсивті сипаттауға нашар берілетін жалпыға бірдей заңдар негізінде пайда болған мүлдем автономды шындықты көрді. Көркем мәтіннің семантикалық ерекшелігін анықтауға бағытталған семиотикалық эстетика (У.Эко, М.Бензе, Ю.Лотман). Постмодернизм эстетикасы (Ж.Деррида, Ж.Делез, Ж.Бодрийар, т.б.) өнерді мәдениет пен өркениеттің басқа феномендерімен бір қатарда қарастырады. 2 Ренессанс эстетикасы, сипаты, ерекшеліктері және оның әлем мәдениетіндегі маңызы. Қайта Өрлеу кезеңін антикалыққа қайту ретінде қарастырамыз. Бірақ ол кезеңнен адамды түсінумен және орталыққа қоюмен ерекшеленеді. Адамның дамуына ешқандай шек қоймайтын кез, шығармашылық шабыттары да шексіз. Ерте капитализм дамыған уақыт. Қайта өрлеу кезі өнер титандарына бай. Дәуір идеалдары шеберлер. Өнер иелері бірнеше тілді меңгерген, Леонардо да Винчи мүсінші, инженер, ақын, суретші, философ, өнер теоретигі. Дантенің «Құдайы комедиясы», Боккаччонің «Декамероны» адами қасиеттерді көрсетіп, шіркеуді сынаған. Осы уақыт философиясы өнер мәселелерін қамтыған. Өнер дүниетанымдық қызметті атқарған. Джованни Пико делла Мирандоланың атақты «адамның қадір-қасиеті туралы» сөзінен төмен келтірілген үзіндіден елестетуге болады. Мирандола (1463-1494) Құдай адамды жаратып, оны әлем орталығына қойып, оған былай деген сөздермен: «біз саған, о, Адам, белгілі бір орын, өз бейнесін, орын және адам, сенің еркі мен сенің шешіміне сәйкес, өз қалауың бойынша, өз қалауың бойынша болмаймыз. Басқа да туындылар бейнесі біз белгілеген заңдар шегінде анықталған. Сен ешқандай шектерде ұялмай, өз бейнемізді өз шешіміңмен анықтайсың, оның билігіне мен сені таныстым». Ол керемет объективті критерийлерді іздеуден кетеді және рахат сезімінің субъективті негіздерін іздейді. Ренессанс мәдениеті адамның назарын жер дүниесіне және оның әсемдігіне көз ашып, құпияларды танымда белсенді қарым-қатынас қажеттілігін қалыптастыра отырып, сондай-ақ шығармашылық қайта қалыптастыру және оның бейнесін көркем-эстетикалық құралдармен қалыптастыруға аударды. Әлемнің сұлулығы суретшілердің шығармашылық қалыптастырушы қызметінің эстетикалық үлгісі болды, оған жоғары (биік, ұлы) дыбысталуын және қайталанбас сұлулығын және жер заттарын тануға қызығушылықты, шіркеудің даусыз беделінің бұрылуын, мәдениеттегі зайырлы элементтердің өсуін зерттеушілер тән белгі деп атайды. XVғ. ренессанстық гуманизм идеялары, дүниетанымдық принциптері мен эстетикалық-көркемдік принциптері басқа елдерде таралды. Батыс Еуропа, зайырлы мәдени парадигманың қалыптасуын куәландырады. Идеялардың басымдылығы ауқымында өсті. Философиядағы, гуманитарлық ғылымдардағы, жаратылыстанудағы, эстетика мен өнердегі, өмір стиліндегі, дәуірдің этикалық және эстетикалық идеалдарындағы Ренессанс, Қайта өркендеу алдымен Италияда Данте Петрарка, Боккаччо, Альберти, Леонардо да Винчи, Рафаэль, Микеланджело, Буонаротти, Марсилио, Фичино, Джованни шығармашылығынан басталады. Қайта өркендеу алдыңғы антик және орта ғасыр дәуірлері эстетика идеяларының заңды жалғасы болып табылады, атап айтқанда антикалық уақытта ол табиғи әлем мен адамның біртұтас, тәжірибелік-сезімтал және ақыл-ой көзқарасын бейнелейтін түпнұсқа құбылыс болып табылады. Қайта өрлеуде жаңа дүниетанымдық парадигма қалыптасты. Ол адамды жер бетіндегі өмірде барлығын жасайды, жаратады, идеалды және нақты рухты деп қарастырады, Қайта өрлеу ортағасырлық аскетизмді жеңіп, оған көркем-әдемі формадағы өмірлік толық көріністерді береді. 3 Эстетикалық тәжірибе. Адам өмірінің эстетикалық өлшемі. Философия және өнер. Эстетикалық тәжірибе – бұл субъектінің ақыл-ой, ойын, бейнелейтін, бейнелейтін, декорациялайтын және т.б. сипаты бар шындыққа интуитивті-пәрменді қарым-қатынасының жиынтығы. Бұл ретте жеке тұлғаның тәжірибесі, сондай-ақ мәдениеттің белгілі бір кезеңдерінің нақты әлеуметтік түзілімдеріне тән, субъектінің рухани рахатымен ілесе жүретін немесе аяқталатын тәжірибесі; немесе рахат сезімінің негізінде субъектінің оң аксиологиялық реакциясы. Эстетикалық тәжірибе сайып келгенде адамға Универсумда өз орнын табуға, өзін табиғаттың органикалық бөлігі ретінде сезінуге көмектеседі. Эстетикалық тәжірибе ертеден адамға тән болды және ежелгі өнердің тұжырымдамалық формаларында, денені әшекейлеуде, тұрмыстық заттар, қару-жарақ, діни жасақтарда, жағажайларда, еңбек ырғақты ұйымдастыруда және т.б. көрініс тапты. Мәдениеттің неғұрлым кеш кезеңдерінде – Шығыстың ежелгі өркениеттері мен антикалық Еуропада эстетикалық тәжірибенің жекелеген компоненттерін және тиісінше эстетикалық сананы ұғыну басталады, оларды белгілеу үшін арнайы терминология пайда болады (ең алдымен сұлулық, әдемі, үйлесім, тәртіп, биік және т.б. терминдер), ол одан әрі эстетика ғылымының категориялық аппаратының негізін құрады. Әлемнің эстетикалық көрінісі ақындық, философиялық, діни бағытта болуы мүмкін. Әлемнің эстетикалық көрінісі үдерісіне тек сезім мүшелері ғана емес, ақыл-ой, түйсік, қиял және т. б. қатысады. Әлемнің эстетикалық көрінісінің нәтижелері көркем формаларға негізделуі мүмкін. Олар сондай-ақ жеке санада жеке әсерлер, бейнелер, ойлы суреттер түрінде қалуы мүмкін. Эстетика категорияларының бірі – Катарсис (грек. katharsis-тазарту) – өнер туындысын қабылдау процесін сипаттайтын эстетика санаты және бұл ретте адам жанының жай-күйіне жағымды, тазалағыш әсер ететін күшті ішкі күйзелісті білдіреді. Катарсис – антикалық эстетика термині өнердің адамға эстетикалық әсерінің маңызды сәттерінің бірі. Пифагоршылар арнайы таңдалған музыкаға әсер ету арқылы зиянды құмарлықтан (ашулардан, ашулардан, үрейден, қызғаныштан және т.б.) жан тазарту теориясын жасады. Пифагор адамға тек қана жансыздан, сонымен қатар дене сырқаттарынан «тазарту» музыкасының көмегімен жоғалғаны туралы аңыз болды. Қазіргі уақытта философия мен өнердің арақатынасы мәселесі қайта қарастырылуда, өнер постмодерн мәдениетінің қалыптасуы аясында екінші тууды бастан кешіруде. Постмодернизм философия мен өнер арасындағы шектеулерді жояды: өнердің көркемдік-бейнелі құрылымы философтардың абстрактілі-логикалық құрылымдарына енеді. Бұл проблематиканың өзектілігі өнер философиясының диалог кеңістігінің үздіксіз кеңейіп, бірқатар әлеуметтік-мәдени факторлардың әсерін сезініп отыруымен анықталады. Өнер және философия – мәдениеттің өзіндік санасының формалары бола тұра, мәдениеттің аса маңызды салалары да болып табылады. Ойымызды қорытсақ, өнер әлем мен адамды эмоционалдық деңгейде бейнелейді және жасайды, көркем бейнелер жасай отырып, философия – ұғымдар, категориялар деңгейінде ғылымға жақын білімді жасайды. Философия ұғымдар тілінде сөйлейді. Ол өзін артық поэтикалық, бейнелі шайқалудан тазартуға тырысады. Сондықтан философ ойлардың қатаңдығына, оның мағынасының жоғалуына қол жеткізеді. 4 Өнер әлеміндегі адам. Адамның мінез-құлқы, іс-қимылы, жан тебіреністерінің себептерін ашудағы өнер мүмкіндіктері. Күнделікті өмірде адам өнер қоршауында болады. Адам өмірін өнерсіз елестету қиын. Алғашқы қауым өкілдері жартастарда сурет салуды, еңбек құралдарын жасауды, дыбыстарды шығаруды үйренген кезде, өнер адамзаттың өмірінен орын тепкен. Үздік өнер тұлғаларының шығармалары баға жетпес мұра боп қалды: Бах, Моцарт, Бетховен және т.б. Кез келген өнер түрінде кескіндеме, әдебиет, музыка, театрдасезім салынған. Авторлар өз сезімдерін, ойларын қосады. Жылдар бойы мәдениет, онымен бірге өнер өзгерді. Өнер адамдарға өзін ашуға, өзін жүзеге асыруға, өзінің ішкі әлеміне кетуге көмектеседі, өз ойлары мен арман-армандары әлеміне енуге жетелейді. Ол адамның бар шындықтан алшақтап, қарама-қарсы әлемге енуіне көмектеседі. Сондықтан өнердің рөлі адам өмірінде баға жетпес. Адамның міндеті – өнерді сақтау. Иә, кейінірек жаңа нәрсе жасауға болады. Біз бар нәрсені бағалауымыз керек. Егер бұл болмаса, егер адамдар өнерді бағалай алмаса, әлем өлімге ұшырайды. Өнер арқылы тұлғалар қазіргі әлемнің ең өзекті мәселелерін қоғамға жеткізеді. Мүсіншілер, суретшілер, жазушылар XXI ғасырдың адамдарын көрсетіп, олардың шығармаларынан әркім өзін көріп, біліп, көре алады. Өнер адамды өзгерте алады және тек жақсы жағына ғана. Ол адамды өзіне, қоршаған ортаға және жалпы әлемге мүлдем басқаша қарауға мәжбүр етеді. Өнер өзінің барлық көріністерінде адамды ең алдымен рухани дамытуға қабілетті, мәселелер мен көптеген нәрселерге жаңаша қарауға және оларды басқаша қабылдауға көмектеседі. Кез келген өнер түріне тікелей қатысы бар адамдар неғұрлым білімді, эстетикалық дамыған болады. Біздің әлемдегі өнердің маңызды мәні – бұл, әрине, адамда мәдениетті тәрбиелеу, сондай-ақ өзін-өзі көрсету мүмкіндігі. Өнер барлық уақытта адамды өзгертті. Осы арқылы адамдар әлем туралы өз білімдерін, жаңа идеялар мен ойларды басқаларға берді. Тіпті, бүгінгі күнде де, сапалы жаңа ойлап табуға болады, өйткені бәрі маған дейін біреу құрған, өнер әлі күнге дейін бір почтальон функциясын атқарады. Сондай-ақ, күнделікті үрейде біз өзекті мәселелерді шешуге алаңдаушылық танытамыз, бұл біз өмір сүріп жатқан әлемді көруге ұмытпаймыз. Өнер адамды әдеттен көтере алады, өмір, бұл, шын мәнінде, керемет нәрсе екенін еске салып, сәтті бағалай алады. Сонымен қатар, адам қандай да бір өнер саласында бос болмаған кезде, бұл онда шығармашылық бастама мен ойлауды дамытады, әлемді сәл басқа көздермен қарауға көмектеседі және, мүмкін, бұған дейін шешілмеген сұрақтарға жауап табуға көмектеседі. Қазіргі уақытта бірінші орында материалдық игіліктер тұр. Әркім мүмкіндігінше көп ақша табуға, жеткілікті өмір сүруге тырысады. Бірте-бірте адам «жаңартылады» қызығушылықтар барынша азаяды. Тек өнер ғана ішкі әлемге назар аудара алады және ең бастысы – адамның өзін-өзі дамытуы және өзін-өзі тануы екенін еске салады. 5 Қазақ халқының сұлулық философиясы. Жырау және билердің этикалық және эстетикалық бастамалары. Қазақ халқының этноэстетикасының жалпы бағдарын түйсінудің бір қыры – көптеген халықтардың дүниетанымына ортақ үдеріс дүниені көркемдік тұрғыдан игерудің байырғы ұлттық бейнелеріне үңілу болып табылады. Әлемді образдық-аллегориялық, рәміздік-көрнекілік тұрғыдан байыптаудың негізгі түпмәні логикалық ақиқат пен ғылыми тұрғыдан түйсінудің бірден-бір баламалық нұсқалары болып ыңғайласуында екендігін атап өткен жөн. Ақиқат көркемдік танымда тек демифологизация, экспликация, герменевтика арқылы ғана емес, олардың ішкі мәніне көпсатылы деңгеймен тереңдеп ену арқылы да ашылады. Мұнда кейде обьективті ақиқатқа жетелейтін қосымша мәліметтер беру де басшылыққа алынатын тәрізді. Немесе сол көрініс шамамен формасы бойынша құрастырылады. Жырау және билердің шығармашылығындағы этикалық және эстетикалық бастамалары. Қазақ жеріндегі жырау толғаулары олардың өмір сүрген дәуірінің айнасы іспеттес. Жырауларда үлкен - эмпирикалық тәжірибелер, халықпен қоян-қолтық араласуы нәтижесінде өзіндік байқау жағы мол болғаны білінеді. Бірақ та батыс философтарындай, әсіресе, Гегель мен Кант Секілді абстракциялық тұжырымдардың кездеспейтіндігін айту қажет. Бұлар өздерінің көзбен көргенін және тікелей естігендерін ғана, суырыпсалма ойлауының негізінде, көшпенділерге тән ерекшелігінің төңірегінде өрбітеді. Қазақ ақын–жырауларының көрнекті көш басшылары Асан қайғы мен Ақтамберді. Олардың өлеңдері мен өсиет сөздерінен халық қамын жеген ақылгөй, қамқоршы бола білгені байқалады. Туған жерге, қолпаштап өсірген елге деген ыстық ықылас ел қамы, ар, намыс үшін күрес, әділдікті, туралықты құдірет тұту олардың шығармаларынан өзекті орын алған. Кейінгі ұрпақ әулие танып, аты аңызға айналған Шоқан Уәлиханов «көшпенділер философы» атаған Асан қайғы өз заманының үлкен ойшылы болған. Заманымыздың көрнекі ойшыл ғалымы, әдебиет тарихын терең зерттеп, тексерген академик Мұхтар Әуезов айтқандай, Асан қайғы «өзінен қалған қысқа сын болжаулары, өсиеті арқылы өзінің жайынан да, заман аңғарымынан да бірталай көрініс - елес, білік – дерек береді». Асан қайғы толғауында қазақ жерінің бүлінбеген экологиясы; аса көркем жан семірткен табиғат байлығы, осындай жағдайда өмір сүрген қазақ халқының сол кездегі жан дүниесінің сұлулығы тамаша көрініс тапқан. Мұндай жәйт сол кезде өмір сүрген Қазтуған жыраудың толғауларында да өте әсерлі, көркем тілмен суреттелген. Бұқардың көптеген жырлары отбасылық қарым-қатынас, адамгершілік мәселелеріне арналған. Қарт жырау адам өмірінің ең қызықты кезеңі, ойына алған ісін қайратымен іске асыратын, ақыл, қайрат пен талаптың тасыған шағы жиырма бесті іздесең де таппайсың, жас өміріңді дұрыс пайдалана біл деп ақыл айтып отыр. Оған қарама – қарсы «кәрілік ел қонбайтын шөл, екі жағы ор, түпсіз терең көл, алдың белгісіз қараңғы тұман түн» деп қорытынды шығарады. Жырау өскелең ұрпақты шынайы достыққа, ар - ождан, адамершілік қасиеттерді өмір бойы қастерлеп өтуді айта отырып, өлмейтін, өшпейтін нәрсе жоқ, қоғам, табиғат, тіршілік үнемі қозғалыста, өзгерісте болады деген пәлсапалық топшылау жасап келеді де «өлмегенде не өлмейді?» деп, өзі сұрақ қойып оған: Жақсының аты өлмейді, Ғалымның хаты өлмейді –деп жауап береді. Абай қазақ халқының этикалық-эстетикалық санасына жаңа ашып, еңбек ұғымын негіздеді. Оның ойынша, еңбек – тек функция емес, адам болмысының іргелі принципі. Сондықтан еңбек қоғамды дамытуда, жеке тұлғаны қалыптастыруда үлкен маңызға ие. Абай өмірмәнді гуманистік идеяларды ұсынды. Ол адамның шығу тегі, қоғамдағы орны, білімдігі мен байлығы емес, адамның рухани әлемін бағалауға, құрметтеуге шақырды. Абай үшін адам философияның мәні мен шегі, өйткені адам – жаратылыстың шыңы, әлемнің орталығы, қоғамның негізі мен тамыры. Абай адамды жаңартудың жолын іздеді, адамзатты адамгершілікті жетілдіруге шақырды, оның күші мен мүмкіндігіне шексіз сенді. Ақын-ойшылдың этикалық идеалы эстетикалық көзқараспен тығыз байланыста. Абайда рухани жетілуі – этикалық және эстетикалық бірлікте, ол белгілі эстетикалық құндылыққа ие. Сұлулық пен жақсылық ол үшін өте жақын ұғымдар, ал мейірімді адам – әдемі. Ойшылдың түсінігіндегі тамаша – бұл ең алдымен үйлесім, табиғат үйлесімі, адам өмірінің үйлесімі. Ж. М. Әбділдиннің пікірінше: «табиғаттың тамаша құбылыстары туралы, әдемі тұлпар туралы, әдемі қыз туралы қазақтар Абайға дейін де айтқан. Абай дың жаңалығы мынада: адам ғана тамаша табиғатқа қарайды, тек адам ғана адами қарым-қатынас үшін алаңдайды немесе қуанады. Адам денесі оның адамгершіліктік сұлулығымен гармонияда қарастырылады». Бекітуге арналған сұрақтар: 1.Фәлсафа дәстүріндегі өнердің ерекшелігі неде? 2. XVI-XVIII ғғ. эстетика және практика., олардың ерекшелігі неде? 3. Классикалық эстетиканың классикалық еместен ерекшелігі қандай? 4. Қазақ халқының ұлттық аспаптарының ерекшеліктері? 5. Қазақ халқының дәстүрлі өнерінің мәдениеттегі ролі?. Қолдануға арналған әдебиеттер 1 Жолмұхамедова Н.Х. Истоки и содержания эстетических воззрений Абу Насра аль-Фараби и Абу али Ибн Сины. - Алматы: 1998. - 178 б. 2 Байжігітов Б.К. Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері: Кеңістік пен уақыт ырғағындағы тұрақты сурет үлгілері. Алматы: Ғылым, 1998.-192 б. 3 Қазақ даласының ойшылдары, IX-XII ғғ.: Қорқыт. Әл-Фараби. Ж.Баласағұн. М.Қашқари. Қ.А. Иассауи / ҚР БҒА Философия институты, Жауапты редактор Ә.Н. Нысанбаев. – Алматы: Ғылым, 1995. – 160 б. 4 Григорьев Е.И. Святоч степи казахской /очерки/. – Алматы: Ақыл кiтабы 2002. – 462 с. жүктеу/скачать 35,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|